Norðri - 09.09.1909, Blaðsíða 1

IV. 36.
1909.

Ritstjóri Björn Líndal Brekkugata 19,
Akureyri, Fimtudaginn 9. september.
Til minnis.
Bæjarfógetaskrifstofan opinkl.10—2, 4—7
Bæjarsjoður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud, og laugardaga kl. 4. 7
Ritsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h.
helga daga 8 11 og 4—6
Bókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4—8.
l’ósthúsið hvern virkan dag 9—2og4—7.
helgid. 10—llf.h.
Utbú Islandsbanka 11 —2
Utbú Landsbankans 11—12
Stúkan Akureyri fundard.þriðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðvikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjallkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
Ávarp.
Komið bræður, allir þér meirihluta-
menn, sem elskið fósturjörðina og frels-
ið, framfarirnar .ogfrömuði hinnar nýju
stefnu, sem nú hefir náð tökum á meiri
hluta þjóðarinnar. og krjúpið allra lotn-
ingarfylst og undirgefnast að fótskör
hins mikla manns, er nú situr í æðsta
valdasæti landsins; — fallið fram og til-
biðjið hann, því sjá, hann er kominn
heim til landsins aftur, sigri hrósandi
yfir öllum óvinum og örðugleikum utan
lands og innan.
Dirfist ekki að spyrja h\að hann hafi
afrekað í þessari utanför sinni, eða
hvernig hann hafi leyst af hendi það
sem hanti hefir gert. Trúið og þá munuð
þér hólpnir verða. Flettið upp í hinni
stóru bók sannleikans, »ísafold», spek-
innar bók «Þjóðólfi«, sjálfstæðinnar bók
«Norðurlandix> og öðrum hinum inn-
blásnu ritum stjórnarinnar. Takið und-
ir lofsönginn og gefið Birni Jónssyni
dýrðina.
Þar stendur skrifað, að ráðherrann
hafi unnið það kraftaverk, að fá öll lög
frá síðasta þingi samþykt.
I-átið yður eigi koma til hugar, að
rýra frægð ráðherrans með þeirri ó-
svífni, að segja að Hannesi Hafstein hafi
einnig tekist að fá öll lög staðfest, öll
þau ár, er hann var ráðherra. Það þarf
ekki að hafa verið neitt afreksverk af
honum, þótt slíkt sé kraftaverk af Birni
Jónssyni. Lögin frá síðasta þingi geta
t. d. hafa verið svo miklum mun vit-
lausari en lög undanfarinna ára, að
miklu erfiðara hafi verið að fá þau stað-
fest en hin. Hitt getur líka hugsast, að
þau hafi verið svo þrungin af viti, að
það hafi verið ofvaxið skilningi hans
háiignar konungins. að finna kjarnann í
þeim, til dæmis Kjarnasölulögunum.
Hvað varðar yður, góðir menn og
bræður, um það, hvað stendur í gufu-
skipasamningunum nýju? Er ykkur það
kannske ekki nóg, að hinar iunblásnu
ritningar stjórnarinnar fullyrða, að mjög
mikið hafi áurmist með þeim samningum,
að þeir séu margfa]t betri og hagkvæm-
ari en samningar uudanfarinna ára or
að ráðherrann hafi hér unnið land-
inu ónietanlegt gagn og heiður. Hafa
ekki bræðurnir Einar og Sigurgur Hjör-
leifssynir fullyrt þetta, og hVað þurfið
þér |)á framar vitnanna við? Og hefir ekki
'! Þjóðólfsmaðurinn-> nafnfrægi tekið í
sama strenginn? f>ér eruð þó h'k|ega
ekki farnir að gerast blendnir í hinnj
drotnandi pólitísku trú hér á landi,
þeirri, að alt það sem framgengur af
munni þessara frumherja ættjarðarástar-
innar, hreinskilninnar og drengskap-
arins, sé heilagur, óyggjandi og óskeik-
ull sannleiki.
Og hvað varðar yður um, hvað orð-
ið er af sambandslögunum frá síðasta
þingi? Er það svo sem ekki auðvitað,
að þau séu á vísunt stað og góðum
stað. Voru þau ekki í brjóstvasa hans
hágöfgi ráðherrans síðast er fréttist?
Hvar eru þau betur geymd en við þetta
göfnga hjarta, sem þrungið er af ætt-
jarðarást og frelsismóði? Og þó hann
kunni að hafa flutt þau í annan vasa,
lítið eiít neðar og aftar, ætli það fari
þá ekki fullvel um þau þar, þar sem
föðurlandsástarvindblær hans hágöfgi á
hægra með að leika um þau.
Nei, þér eruð í sannleika sælir, þér
meirihlutamenn. Þér hafið lengi fyrir
sjálfstæði barist. Og er nokkurt sjálf-
stæði meira en það, að láta engar töl-
ur, engar rökfærslur, engar sannanir, í
stuttu máli: ekkert á ttiilli himins og
jarðar hagga við þeirri óbifanlegu sann-
færingu, að þér séuð þeir einu sönnu
sjálfstæðismenn í landinu, einu sönnu
föðurlands og frelsisvinirnir, einu menn-
irnir, sem leiddir séu í allan sann-
le;ka.
Er það ekki dýrðlegt að vakna hvern
morgun með þeirri meðvitund, að nú
sé stjórn landsins í hönditni þess manns,
sem einn viti öllum frentur, hvað land-
intl og þjóðinni sé fyrir beztu. Hvað
gerir það til, þótt hann dags daglega
breyti þvcrt á móti því, sem hantt
skömmu áður hefir sagt og ]>vert á móti
því, sem þér sjálfir hafið þózt vilja vera
láta? Er það ekki ótvírætt merki um
mikilmensku hans og skörungsskap, að
hann án þess að blygðast sín gerir nú
alt það sjálfur í ráðherrasætinu, er hann
áður taldi hégómlegt, heimskulegt, hlut-
drægt eða jafnvel svívirðilegt?
Er það ekki ánægjulegt að ganga
til hvílu á kvöldin með þeirri meðvit-
und, að eitthvað af arði hitis lokna
erfiðis dagsins muni ganga til þess að
launa verzlunarráðunautnum nýja, hin-
uvn nýju bankastjórum eða bankaran-
sóknarneftidinni, eða þá til þess að
kaupa ný húsgögn handa landinu, í
stað þeirra, sem sú virðing veitist, að
slitna undir líkama hans hágöfgi og
fjölskyldu hans. Og er það ekki sælu-
ríkt að loknu erfiði dagsins, að vagga
sér í draumum að nóttinni, um ísland
framtíðarinnar, endurnært af alvizku ráð-
herrans, og fullveðja og frjálst fyrir
fulltingi hans? Hvað gerir það til, þótt
engar minstu líkur séu til þess, að
draumurinn muni nokkurntíma rætast?
Er það ekki nægilegt að draumurinn
er fagur? Syndasvefninn er sagður
fastur og getur sennilega verið vær, að
minsta kosti meðau satnvizkan sefttr.
Prestastefnan á Ping-
velli í sumar.
Mér finst hún hafa verið eitthvert hið
fegursta framfaramerki, sem eg hefi séð
hér á iandi um æfina. Það var sköru-
legt bragð af biskupi vorum hinttm
nýja, að færa hinn löngu andvana presta-
fund upp á alþingisstaðinn, þar sem
hamrarnir hjala og gjárnar gala og tind-
ar og tíbrár tala! Á fundinum rak
hvert málefnið annað og þó virðist,
sem fátt hafi verið með fumi eða flaustri
afgreitt. Ný sól var komin á hinn
forna þingvöll, nýr andi, ný kölltmar-
iðja, hirða, en ekki hálaunaðra leigu-
liða! Og sá andi, sem lýsti sér í um-
ræðunum, virðist verið hafa hinn sami
hjá thaldsmönnum, sem vorum frjálsustu
umbóta og breytingamönnum. Það
er þetta, þessi einingarandi þessarar
nýju prestastefnu, sem kalla má hina
fegurstu framtíðarspá. Því að hinsveg-
ar voru fundarmenn og forseti þeirra
sjálfur með bundnar eða hálfbundnar
hendur; kirkjufélag vort er sem sé
komið svo langt aftur á bak, að varla
má félag heita, þó eitt teljist biskups-
dæmi, og þessari einit lögfestu presta-
stefnu var lítið annað verkefni ætlað
ofan frá, (hér á jörðu), en að skifta
fáeinum fjárupphæðum — auk hins al-
menna tillöguréttar um alisherjar-
málefni, sem allir frjálsir og bundnir
fundir «fljdta» á. En andinn er áleit-
inn, þegar að honum þrengir og hann
fer að rumskast — áleitinn til að ráða,
til að ransaka, til að bjarga, til að reisa,
til að gleðja, ti! að skapa. Vei hinu
gamla tólfkóngaviti hinna eldri kynslóða;
þegar a n d i n n fer að vakna, þá er hin-
um mál að þekkja sinn vitjunartíma,
því »rokviðrið nálgast fyr en nokkur
veit af,« eins og hinn ungi Björnstjerne
Björnsson kvað í eggjunarljóðum sínum
— og áður en niðjarnir óvirða ösku
forfeðranna. Já, þegar andinn vakn-
ar —
«Sú þjóð sem veit sitt hlutverk
er helgast afl um heim,
eins hátt og lágt, má falla
fyrir kraftinum þeim.'
En — framfarir í trúarbragðamálum
er seinlátt verk — dæluaustur, þar sem
önnur eys en öanur fyllir. »Og þó
gengur jörðin,« þó er öll trúarsaga
framfara eða þróunarsaga, því að trú og
Biðmenning, eða þróunarsaga réttvísi og
góðleiks fyrir æðstu hvatir tilverunar,
er ávalt um leið trúarinnar saga.
Mitt í vorri sjálfstæðisbaráttu og öllu
því fáti og fári, sem henni er nú sam-
fara, þá er hitt hin bezta huggun og
endurnæring,að sjá einhverja góða menn,
og helzt þá stétt, sem sú stefna á að
liggja næst, taka til umræðu og ráða-
gerðar hjartansmál þjóðarinnar, samtaka,
viturlega, frjálsmannlega og þó með hóg-
værð og friðsemi. Þetta gerði þess
fyrsta prestastefna á Þingvelli. Og
hún gerði meira: Hún gerði sig þegj-
andi að ráðgefanda þingi, réttri Syn-
odus alls landsins. Úrskurðar-dóms-
Munið eftir
að
borga Norðra
og löggjafarvald í sérmálum, eins og
sú stofnun fyrrum átti með samþykki
þings og þjóðar, getur stofnunin feng-
ið síðar og smásaman, eftir því sem
tímnm hagar.
Fvrsta málið á fundinum var skilnað-
armál kirkju og ríkis dandsstjórnar).
Niðurstaða fundarins þar hin eina rétta
að mínu áliti. Flestar raddir, sem þenn-
an skilnað hafa heimtað og eru að
heimta, virðast gerðar út í bláinn, ef
ekki af ókirkjulegum hvötum. Fríkirkju-
mál er afar-tvírætt, margþætt mál og
flókið í eðli sínu. Annað mál er, þar
sem harðstjórn bindur alt skipulegt frelsi
eða þar sem mikill hluti þjóðanna er
fallinn frá orðinu »dissentar» og eiga
enga samleið við hina veraldlegu stjórn
og allur jöfnuður er horfinn. Hér er
alt öðru máli að gegna; hér má kirkjan
hafa öll umráð sinna mála, án þess að
vera »ríki í ríkinu« eða koma í bága
við allsherjar stjórn og fyrirkomulag,
nema f smámunum, sem þá getur orð-
ið báðum aðilum fremur til góðs en
ills. En til þess að vel megi fara, þarf
vel að gæta tveggja hluta. Ánnar er
jafnrétti, og hitt er efling uppeldisog
alþýðumenningar, svo og einkum mentun-
ar kennimanna stéttarinnar. Og til þess
að gæta þessara skilyrða, virðistallsher-
jar stjórn og löggjöf öldungis ómiss-
andi, eftir eðli og ásigkomulagi vors
lands og þjóðar. Vér erum enn svo
hepnir, að hjá oss gætir lítið útlendra
trúarflokka eða sjálfgerðra, lítt mentaðra
trúboða, sem enga rót eiga í vorum
jarðvegi, og oftast vinna lítið gagn til
frambúðar. Kennimenn nútímans mega
til að vera hámentaðir menn, ella tína
þeir hvað af hverju öllu áliti og verða
ofttrliði bornir af skólakennurunum.
Hér skal ekki orðlengja um skilnað-
armálið, enda er því biðin góð. Hitt,
sem fundurinn lagði mesta áherzlu á,
var mentunarmál þjóðarinnar og sér
í lagi ungdómsins og — prestaefnanna.
Allar þær tillögur fóru í hnífrétta stefnu,
því hér verður að fara fet fyrir fet, þvf
ótal sker er að varast, meðan þjóðin
er svo skamt komin af ómagaaldri, (fyr-
irgefið orðið!), efnin lítil, en álögur vaxa
í hverju umbótaspori. Eitt er það í
rétta átt, að leggja niður »kverið«, og
hætta við fermingarfyrirkomulagið frá
Kristjáns VI. tíð. En mest gladdi mig
að heyra tillögur Jóns lektors Helgason-
ar um kenningarfrelsi presta (þar
sór hann sig í kyn sinna móðurfrænda)
Að vísu mun það frelsi eiga nokkuð
langt í land, hvað lagaform snertir; en
það gerir lítið til: Nú vita prestar að
rýmkað er til ofan frá. Það er nóg.
Breyting prestaeiðsins er eitt sem
full þörf er á. Slíkt á ekki Iengur við
og hefir ekki átt síðan á miðöldum.
[Meira næst.] M. J.