Norðri - 16.09.1909, Síða 3

NR. 37
NORÐRI.
147 í
myndaðist, eins og »NI.« ber með sér
frá síðustu haustnóttum að telja. Og
það var eins og einhver andlegur skyld-
leiki vaeri með öllum þessum rithöf-
undum, hvað sem þeir kölluðu sig og
hvort sem þeir rituðu með nafni eða
undir dularnöfnum. — Andlegur skyld-
leiki, sem ritstjóra «Nls.« hefir hugnast
og hann orðið hrifinn af.
Rað sem sérstaklega einkennir þessa
«rithöfunda» í »N1.«, eða réttara sagt
afurðir þeirra þar, er uppskafningshátt-
urinn.
Löngunin til að troða því fram, að
svo líti út, að þeir séu »mentaðir«, að
þeir hafi lesið hitt og þetta, skín í gegn-
um alt. Pað er eins og þeir vilji núa
því í vitin á lesendunum, að þeir
séu »menta«-menn; það ber enn meira
á því nuddi, af því mannatetrin finna
sjálfir, inst inni fyrir, hve gersnauð-
ir þeir eru að hinui sönnu mentun, í
raun og veru,
Eitt einkenni hálfmentunarinnar er og
sameiginlegt hjá þeim öllum. Rað að
þykjast vera töluverðir heimspekingar
og sálarfræðingar, og brosleg löngun
til þess að gefa í skyn, að þeir viti all-
miklu lengra en nef fjöldans nær í þeim
efnum, einkennir þá alla. Ef menn á
slíku menningarstigi og þeir eru, hafa
lesið eitthvað af ritum Höffdings gamla,
heimspekiskennarans danska, er það seg-
in saga, að þeir þykjast færir í flestan
sjó, þótt lesturinn sé allur í niolum, og
þeir geti ekkert 'af því, er þeir lesa,
rnelt til hlýtar né skilið á réttan veg.
Með þeim lærdómi fara þeir svo að
rekja sundur ýms vandleyst umhugsun-
arefni mannsandans með mesta fjálgleik,
og umfram alt »heimspekissvip«! Þeg-
ar gorgeirinn er takmarkalaus, gera þeir
það hver sem til heyrir eða sér og
verða sér til háðungar og aðhtáturs, en
þeir sem fara hægra, láta sér nægja
með að rembast og láta mikillega um
vísdóm sinn í viðurvist þeirra, sem ekk-
ert vita í þeim efnum en eru kann ske
trúhneigðar og »grnflandi« persónurað
eðlisfari.
* *
*
Sá er einna mest »slær um sig« í
«Norðurlandi« þenna sprettinn, eð» hef-
ir gert undanfarið, heitir Guðjón Bald-
vinsson. Hann hefir verið «hægri hönd»
ritstjórans við það að fylla blaðið. Á
fáum Norðurlandsgreinum er hálfment-
unin auðsærri en þeim, er bera nafn
Guðjóns, enda er hann ekki nema hálf-
»studeraður« ennþá. Er illa farið, að
pilturinn skyldi fara svo á kreik, sem
hann hefir gert, ef hann kynni að eiga
eftir að þroskast og hugsun hans að
skýrast.
Ekki er það tilgangurinn með þess-
um línum að eiga mikinn orðastað við
Guðjón. Kenningar hans og rökfræði
hafa verið krufðar í Norðra ekki fyr-
ir löngu, og stendur það óhrakið enn,
þrátt fyrir andmæli og ofboðsfálm Guð-
jóns í «Norðurlandi« skömmu síðar. En
það var annað:
Hverj'a hugmynd fá lesendurnir um
mentun Guðjóns, þessa, sem hann er
alt af að reyna að sýna, þegar þeir lesa
ritsmíðar hans?
Tökum t. d. framkomu hans og
hegðun í rithætti í greinarköflunum um
hina «æðri menning«.
Hann telur þar upp langa runu af
sdœmum* málstað sínum til sönnunar,
en nöfn segir hann að sé »óviusælt» að
nefna og sleppir þeim því.
»Óvinsælt«!! — Einmitt það.
Með öðrum orðum: Guðjón er svo
óheill og hugblauður, að hann þorir
ekki að nefna nöfn. Hann veit að hann
fer með ósannindi í »dæmunum« sem
hann hefit fyrir hugskotsattgum sínum,
og það gæti orðið houum dýrt spaug
að nefna nöfnin. Pess vegna sleppir
hann því.
Mentaður maður — sannmentaður —
gæddur þeirri hæversku í athöfnum sín-
um os^ siðfágun andans, er sönn mentun
veitir, hefði aldrei getað fengið sig til
að tína til þessháttar dæmi þó þau
hefðu getað stutt málstað hans. Hon-
um hefði ekki getað c^tttið það í hug.
Hin sanna þekking slíks manns á'manns-
sálunum og nærgætnismeðvitund hans
hefðu risið upp öndverðar gegn slíku
athæfi.
Sannmentaða manninum gæti hvorugt
komið til hugar: Að naga náinn eitis og
»dænti« Guðjóns gera, né hitt að leika
sér að því að særa viðkvæmar tilfinn-
ingar margra manna að þarflausu og
ýfa ógróin sár þeirra er ekkert höfðu
gert honum og hann mátti láta hlut-
lausa.
En ómentaði oflátungurinn getur gert
það og »sálarfræðis« — uppskafningur-
inn getur gert það óhikað. Þessháttar
mönnum verður engin skotaskuld úr
þvílíku athæfi. Rá eru þeir á sinni réttu
hillu, er þeir starfa að slíku verki..
Margir kannast við söguna af Gísla
Rorsteinssyni, sem Grettir hýddi háðuleg-
ast undir Fagraskógafjalli. Hann var
oflátungur mesti og orðhákur, uppskaf-
ið lítilmenni, sem ekkert varð úr þegar
á reyndi —ekki einusinni í munninum.
Hann bar sig ámátlega þegar Grettir
»rak skyrtuna fram yfir höfuð honum«
og lét «limann ganga um bak honum
Og báðar síðurnar« og gerði þá ekki
annað en væla um grið. Regar á hólm-
ittn kom var hann ekki maður til að
standa við neitt af gorti sínu né ntik-
ilntensku en gekk frá því öllu saman.
Rennur, sá’s rispar tönnum
raunlítt, es skal bítask,
kvað Grettir.
Arftakar Gísla_ lifa enn meðal íslenzku
þjóðarinnar og eru sízt í afturför.
Minnir ekki Guðjón þessi Baldvins-
son t. d. einkennilega mikið á Gísla
greyið, sem Grettir hýddi?
Pað er bezt að halda sér við hina sömu
ritsmíð Guðjóns um hina »æðri menn-
ing.«
Hann leggur út af kærleikanum. Hann
vill hjálpa þeim sem er hrösunargjarnt.
Hann fimbulfambar um samúðina, sem
þurfi að ríkja í> hjörtum mannanna, vitn-
ar til orða Jesú Krists og postulanna,
og hrópar hástöfum á aðstoð allra
manna til þess að styðja sig í góðu á-
formunum. Rað er ekki einn og einn á
stangli, sem hann vill gera hólpinn,
heldur hvern einasta einstakling. Eng-
um skal gera ilt, engan skal særa.
Kenningin er falleg. Of fnlleg til
þess að hver glamrari hæði hana urn
leið og hann flytur hana. Hvað gerir
Guðjón?
Gengur hann ekki frá henni og breyt-
ir gagnstætt henni einmitt í sömu pré-
dikuninni. Misþyrmir hann henni ekki
svo að segja jafnóðum og hann flytur
hana, með árásunum og áleitninni í
»dæmum« sínum. Er það ekki sama sag-
an og af Gísla, sem Grettir hýddi?
Ganga frá öllu gasprinu þegar á hólm-
inn kemur. Standa þá hýddur, með
buxurnar á hælunum og með beran
hrygginn eins og ómerkur skrumari,
þegar hann sjálfur kemur að því, sem
hann vill kenna öðrum.
Guðjón yfirgefur dæmi sín »kalinn á
hjarta«, og tekur það orðtak úr kvæði
Gríms Thomsens um drykkjuna á Glæsi-
völlum.
Er sá maður ekki verulega «kalinn á
hjarta« er ritar líkt og Guðjón?
Sá, er veður elginn án þess að virð-
ast vita sjálfur, hvert hann er aðhalda,
þrunginn af gorgeir og mikilmensku-
brölti, sá er kennir fagurt og þykist
#
viljavel, en rekursvosjálfur nautshornin í
menn og málleysingja þegarhannsýnirsig
— er sá maður ekki alvarlega »kalinn
á hjarta«?
Gagnvart slíkum manni verða menn
að vera vægir í dómum. Það verður
að fyrirgefa honum uppskafningsháttinn
og mannalætin. F*að verður að vor-
kenna honttm, þótt hann brjóti sjálfur
það, sem-hann vill kenna öðrunt. Menn
mega ekki háðast að heimspekishugleið-
irigum hans, ekki fyrirlíta hann fyrir
gorgeirinn, né dæma hann hart á einn
eða annan veg. Menn verða að gæta
þess, að vesalingurinn er «kalinn á hjarta«
G. B.
Dömur, sjáið hér!
Gudmanns
Efterfl.
Vetrarsjöl
Ijómandi góð og falleg.
Skinnbúar
Múffur
Vetrarhúfur.
Alnavaran
sem allir dásama og
ótal margt fl.
lÉiKÉ
Lampar.
Mikið af ágætum lömpum,
svo sem:
Hengilampar,
borðlanjpar,
vegglampar
og náttlampar
fást i verzlun
Sig. Bjarnasonar
Nýkomið er til undirritaðrar: Hattar
og húfur eftir nýustu tísku, ennfremur
frönsk og ensk tískublöð.
Anna Houeland
Oddeyri.
120
hvað þér nteinið? —um hvað? —Ö! þér eruð aftur
farinn að hugsa um þessa víxla, en eg fullvissa yður
urn, að eg held að verzlun Corneltusar Knudsens
sé fullkomlega traust, sérstaklega í sambandi við á-
byrð G. Kröges, en yður ætti að vera það athuga-
mál, sem æðsta manni við verzlun frá Knudsens,
að lækka skuldina; því hún er sæmilega há; en það
fer fjarri því, að eg beri nokkurn ótta í brjósti -
eða grun — eins og þér komust að orði.«
Bankastjórinn hafði staðið á fætur meðan hann
talaði, og gengið yfir að glugganum; hann þurfti
sannarlega að ná aftur fulluin verðugleik.
Aldrei hafði hann orðið fyrir neinu jafn rudda-
legu, og álit hans á þessum unga krafti minkaði.
Annars var það vani hans, þegarhannsá einhvern ung-
ling á framfaraskeiði að vera honutn til hjálpar með
ráðum og lítillæti, sem hann síðar meir vann upp
á margan hátt, en helzt þurftu þeir að vera dálítið
fínni en þessi.
Törres notaði að sínu leiti tækifærið til að kom-
ast í jafnvægi, á meðan bankastjórinn horfði út á göt-
una. Hann hafði nærri því verið búinn að eyðilegg-
ja sjálfan sig, hefði hann sagt eitt einasta orð til,
þá hefði hann komið öllu upp og opinberað sjálfan
sig og leyndarmál sitt. Svo illa hafði þó ekki farið.
117
Því næst benti hann honum að setjast rétt hjá
hægindastólnum sínum; en Törres tylti sér framar-
lega á stól út við dyrnar, og brosti hikandi. «Eg
hef oft haft þá ánægju að sjá yður í bankanum —
herra^Törres Wold! sérstaklega nú upp á síðkast-
ið» -
<Jú, við höfum daglega ýms skjöl “----«Það etu
ekki skjöl Corneliusar Knudsens, sem eg er ac
tala um,» tók bankastjórinn fram í þurlega, «það eru
yðar eigin viðskifti, sem eg hefi fylgt með athygli. *
«Ó~-herra bankastjóri! — þeirsmámunir,« §var-
aði Törres og engdist til á stólnum.
Að öllu samanlögðu er það ekki nein smáræð i.?
upphæð, sem hefir verið lögð inn í bankann frá yður,
á fáum.» —
«En það eru ekki mínir peningar« greip Törres
ákafur fram í, og þerraði svitann af enninu á sér.
» —á fáum síðustu mánuðum,« hélt bankastjór-
inn rólegur áfram.*
«En það eru ekki ntínir peningar« — herra banka-
stjóri« sagði Törres ákafur, «það er íumboði, —»
Auðvitað eru það ekki yðar—alt, sagði Christ-
ensen, eins og hann væri hissa á þessum ákafa, «eg
get getið því nærri, að maður i yðar stöðu getur