Norðri - 07.10.1909, Blaðsíða 1

Ritstjóri Björn Líndal Brekkugata 19,
IV. 40, Akureyri, Fimtudaginn október. 1909.
Til minnis.
Bæjarfógetaskrifstofan opin kl. 10—2, 4—7
Bæjarsjóður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud. og laugardaga ki. 4. 7
Kitsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h.
helga daga 8—11 og 4—6
Bókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4—8.
l’ósthúsið hvern virkan dag 9—2 og4—7.
helgid. 10—11 f. h.
Utbú Isiandsbanka 11--2
Utbú Landsbankans 11—12
Stúkan Akureyri fundard.þriðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðviikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjallkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
Bankastjórar.
Engum getur komið það á óvart, að
Birni kaupmanni Kristjánssyni hefirver-
ið veitt annað bankastjóraembættið nýja.
Það var þegar fyrir alllöngu síðan op-
inbert leyndarmál, að honum væri eigi
aðeins þessi staða ætluð, heldur og
einnig margheitin, og jafnvel stofnuð
af meiri hlutanum fyrir bænastað ráð-
herrans til þess, að hann gæti launað
aldavini sínum og nafna langa og dygga
þjónustu og eigi allfáum sinnum 30
silfurpeninga, er hann hefir lagt í hina
pólitísku guðskistu núverandi stjórnar-
flokks, með þessum spikfeita bita, ný-
soðnum í þessum margumræddu kjöt-
kötlum, sem flokknum loks eftir langa
mæðu hefir hepnast að komast að.
Enginn getur láð hans hágöfgi, ráð-
herranum, þótt hann liafi efnt öll hin
hátíðlegu og eiðsvörnu loforð, er hann
hefir gefið nafna sínum. Hvað sem
annars má um orðheldni hans og inn-
ræti segja, þá verður það að minsta
kosti aldrei um hann með sanni sagt,
að hann efni eigi gefin heitorð, þegar
það er honum sjálfum í hag að gera
það. Svo hygginn maður er hann. A
þessi heit gat hann ekki gengið án þess
að baka sjálfum sér óbætanlegt tjón,
jafnvel eiga á hættu að missa það hnoss,
sem dýrustu verði hefir verið keypt allra
íslenzkra valdahnossa, síðan Oissur jarl
leið. Hvernig gat hann látið það um
sig spyrjast, að hann launaði dyggustu
og fylgispökustu þjónum sínum með
svikum einum og brigðmælgi? Gat hann
vænst þess, að trygð og fylgispeki flokks-
bræðra sinna væri af svo óeigingjörn-
um rótum runnin, að eigi mundi þynn-
ast fylkingin, ef enginn verkamannanna
gæti átt vissa von launanna? Hvernig
átti hann að geta haft þá tröllatrú, að
flokksmenn sínir fylgdu sér af föður-
landsást einni saman og umhyggju fyr-
ir velferð ættjarðarinnar? Er honum
eigi kunnugasí um, hvers konar sjálf-
stæðisþrá er sterkust í brjóstum þeirra?
Nei, Björn ráðherra hefði blátt áfram
breytt heimskulega, hefði hann eigi veitt
nafna sínum Kristjánssyni annað banka-
stjóraembættið. Hverjum kemur til hug-
ar að spyrja hér um, hvað bankauum
og þjóðinni mundi hafa orðið fyrir
beztu? Er það svo sem ekki auðvitað,
að það sé hér eins og endrarnær, í aug-
um hans hágöfgi, í mesta lagi lítilsháttar
aukaatriði, ef honum á annað borð hefir
komið sú hlið málsins í hug.
Enginn getur heldur með sanngirni
neitað því, að unt hefði verið að finna
talsvert lakari mann og óhæfari til þessa
starfa í flokki ráðherrans. Hugsið ykkur
t. d. að Sigurður Hjörleifsson hefði
fengið bitann! A þessum síðustu og
verstu tímum má það jafnvel kallast
góðra gjalda vert, ef ekki lakari en not-
hæfum mönnum eru veitt vandasömustu
embætti landsins. Letta er því hrein-
asta afbragð í samanburði við skipun
verzlunarráðunautsstöðunnar í sumar.
Veiting hins bankastjóraembættisins
mun flestum aftur á móti koma óvart.
Hvers vegnavarð Björn Sigurðsson fyr-
ir valinu?
Er hann valinn til þess að sýna, að
hans hágöfgi geti þó verið óhlutdræg-
ur og veitt feit embætti öðrum en þeim
einum, er undir hans merki hafa barist
og úthelt þar sómatilfinningu og sann-
færingu? Eða hefir hann að eins látið
hann njóta nafnsins? Sé svo, þá er það
sannarlega mikil hamingja nú á tímurn
að heita Björn. Hver veit nema náðar-
sól hans hágöfgi muni þá einhverntíma
skína á ritstjóra þessa blaðs, þar eð
hann á því láni að fagna að vera hon-
um samnefndur? —
En hafi það fyrir ráðherranum vakað,
að sýna óhlutdrægni sína í þessari veit-
ingu, hvers vegna valdi hann þá eigi
Ounnar Hafstein? Öllum hlýtur að vera
kunnugt, að hann er allra umsækjand-
anna bezt kjörinn j til þess að gegna
þessari stöðu. Hann hefir í mörg ár
verið starfsmaður í »Landmandsbanken»
í Kaupmannahöfn, þeim banka, er Lands-
bankinn hér hefir langmest viðskifti við
og hefir oft og einatt skuldað stórfé.
Hann hefir haft þar á hendi mjög marg-
vísleg, afarvandasöm störf og leyst þau
öll svo vel af hendi, að Gluckstad et-
azráð, formaður bankans og einn hinn
nafnkendasti bankamaður á Norðurlönd
um, hefir gefið honum ein hin beztu
meðmæli, sem hugsast geta. Hversvegna
var honum eigi veitt þessi staða, fyrst
farið var á annað borð að víkja frá
þeirri meginreglu að láta pólitískt flokks-
fylgi eitt ráða öllum slíkum veitingum?
Skyldi það vera stór synd að geta þess
til, að hans hágöfgi hafi þekt þá bræð-
ur Hannes og Qunnar og vini þeirra
of vel til þess að geta gert sér von
um, að fylgi þeirra yrði keypt með slík-
um greiða. Lví að öðrum kosti hefði
það óneitanlega verið kænlegt og hans
hágöfgi eigi ólíkt að reyna slíkt.
Lað mun sennilega bráðlega koma í
Ijós, hvers vegna Björn Sigurðsson varð
fyrir valinu. F*ess vegna skal eigi að
þessu sinni leitast við að geta þeirrar
gátu.
En hvernig skyldi þeim hinum öðr-
um flokksmönnum ráðherrans vera í
skapi, er sótt hafa um þessar stöður
og ékki fengið ? Telja má áreiðanlegt
að Jón Ounnarsson eigi að friða með
3500 kr. etnbættinu nýja, forstjórn sam-
ábyrgðarinnar. Og Hannes Borsteinsson
kann að láta huggast um stund, ef ráð-
herraflokkurinn kaupir af honum »Þjóð-
ólf« fyrir 10000 kr. eins og heyrst hefir
að í ráði sé. En hvernig fer með Pórð
Thoroddsen? Og hvernig líkar Skúla
bróður hans slíkt ráðalag? Engan
skyldi undra þótt þeir bræður báðir
þættust bera skarðan hlut frá borði, og
það því miklu fremur, sem Þórður
Thoroddsen er orðinn allvanur banka-
störfum og sennilega engu síður fær
um að takast þennan starfa á hendur
en hinir tveir, er útvaldir hafa verið.
Göngur laxins.
Eftir dr. Felix Oswald.
(Þýtt úr ensku kirkjublaði*)
«Fátt er þeim, sem ransaka leyndar-
dóma náttúrunnar, torskildara en ferða-
lag fugla, fiska og dýra. En það liggur
í eðli hlutanna, að allra erfiðast er að
skilja, hvernig standi á ferðalagi ogvista-
skiftum fiskanna úr söltum sjó til ferskra
vatna, eða öfugt. Fuglar breyta ekki til
um annað en loftslagið, en fiskar skifta
um fleiri lífsskilyrði. Að vísu þekkjum
vér nokkuð betur til ferðalags laxins en
annara liska, en samt má saga hans enn
heita leyndardómur.
Að horfa á hinn silfurblikandi lax
hlaupa upp hávaða og fossa vekur nátt-
úruskoðaranum eins unað og aðdáun
eins og veiðimanninum. Hversu fimir
og leiknir eru ekki þessir gullfögru fisk-
ar í því að sigra venjulegar hindranir
á leið þeirra, og hversu harðsnúnir eru
þeir ekki að leita takmarks síns and-
streymis upp eftir ánum! Hvílíku afli
verða þeir að beita, er þeir stökkva níu
fet eða tíu, án þess að neita annarar
viðspyrnu en vatnsins eintóms. Óstöðv-
andi hlýtur sú hvöt að vera, er knýr
íaxinn til að yfirgefa hið rúmgóða hafs-
djúp og ráðast á móti hinum ótölulegu
lífshættum, sem bíða hans í mjóum og
straumhörðum ám, fullum af fossum og
grynningum. En þörfin að auka kyn
sitt er að vísu sterkari en nokkur önn-
ur frumhvöt, og hún er það, sem knýr
þessa fiska til að gleyma öllu öðru en
þeirri kynlegu, en máttugu þrá, að finna
hreina hylji með möl á botni til að
hrygna á. Þótt laxinn eigi sér engin
tól nema ugga sína, tekst hrygnunni
að mynda sér malarholu; þargýtur hún
í hrognunum og hylur síðan holuna
með lausri möl, svo hvorki grandi þeim
marflær né gráðugar flugnalyrfur eða
önnur skordýr. Mölin yfir holunum er
þó látin vera svo gisin, að nægileg-
loft berist að hrognunum með straumn-
um.
Eins og svölurnar koma aftur ár frá
ári til að gera hreiður sfn á æskustöðv-
um sínum, eins gera laxarnir, því menn
hafa margoft merkt ugga ungra laxa
með málmnæli, og þekt sömu fiskana
árum seinna á því. Þessi heimþrá hjá
skepnum með köldu blóði þykir merki-
legri en hjá fuglum, sem heitt blóð hafa
og standa fiskunum hærra bæði að
skapnaði og vitsmunum. í mörgu tilliti
*) Af þessari grein má sjá, að hin frjáls-
lyndu kirkjublöð Englendinga bjóða les-
endunum fleiraen »iðrunaroffur og písl-
arþanka«. Þfð
er ferðalag fiskjarins miklu hættulegra en
fuglsins, því að skifta á fersku vatni í ám
fyrir saltbeiskju sjávarins, hlýtur að vera
hin mesta raun^ fyrir lífskerfi’’skepnu,
sem andar gegnum jafn þunnar og veik-
ar himnur sem tálknin eru. Reynsla er
og fyrir því, að svarmur af ársgömlum
laxbröndum nemur staðar og bíður
nokkra daga, þar sem þær fyrst mæta
sjávarfallinu, þá er laxinti leggur á stað
í fyrsta skifti og leitar hafsins. Virðist
hann þá vera að venja sig við breyt-
ingamar. Enda dragast sumir á eftir og
verða strandaglópar; dvelja þeir sumir
þrjú ár kyrrir í ánum, fóg leggja þá
fyrst á stað og komast alla leið. Venju-
lega dvelur laxinn stuttan tíma í sjón-
um, stundum ekki lengur en tíu vikur,
og hverfur svo aftur, eftir bráðan vöxt
og viðgang, til að hrygna á fæðingar-
stöðvum sínum. Hinn mismunandi komu-
tími þeirra er eðlilegur og auðsær af
þeirri staðhöfn, að meiri hluti laxa —
að minsta kosti — hrygnir ekki nema
annaðhvort ár. Eftir hrygninguna er
laxinn mjór og magur; þarf hann því
lengri tíma að vera í sjónum til að fita
sig, sem hann er linari eftir landvist-
ina. Meðan á þvf stendur er hann hið
mesta átvagl og fitnar þvf furðulega
fljótt; sandálar virðast honum þykja
beztir, en ýmsar skelfiskategundir etur
hann gjarnan þess á milli; svo og hrið-
linga, ísu og lýsubröndur, og jafnvel
heilar síldar etur hann, ef hann finnur
ekki betra. Sú ætlun, að laxinn hafni
allri fæðú í ám og vötnum er röng,
heldur er hitt, að hann getur tæmt mag-
ann í skjótu bragði, ef hann mætir veiði-
brellum eða bíturáöngli, Að öðru leyti
lifir hann í vötnum uppi mestályrfum
vatnamarflóm og öðru sem auðvelt er
að melta. Má og hver maður skilja, að
fiskur sem svo lengi fastaði, hlyti að
linast svo, að hann entist ekki til að
elta veiðiflugur með því fjöri og lip-
urð, er hann gerir, ef hann skorti lengi
fæðuna. ,
Uppruni ferða laxins hefur lengi ver-
ið mikil ráðgáta. Fyrst er það, að auð-
sætt virðist, þótt sumir neiti því, að
laxinn hefir í öndverðu lifað eingöngu
í fersku vatni, því bæði egg hans og
ungviði kafna óðara í söltum sjó. Til-
raunir hafa verið gerðar í Norvegi er
sýna, að bæði laxar og sæsilungar geta
vaxið og þrifist í ám og jafnvel hrygnt
þar án þess að leita áður sjávarins; en
framfarir þeirra verða miklu tregari.
Hinn algengi silungur lifir eingöngu í
ósöltu vatni, eins og kunnugt er.
Líklegt er, að höfuðorsökin til göngu
laxins, fyrst til hafsins, sé sú, eða hafi
upprunalega verið, að á fiskinn hafi
lagst »svampar« eða snýkjudýr, sem sjór-
inn græðir auðveldlega og hinsvegar
hafi fiskurinn leitað ferska vatnsins sér
til friðunar fyrir »óværð» og illum að-
sóknum úti á hafinu. En nú er svo á-
statt, að laxinn, sem nýbúinn er að
hrygna og ekki er búinn að ná sér,
er einatt ásóttir af »svampa« tegund
er gerir hann sjúkan og ofan á það sest
öftlega f tálkn hans hreysturkent kvik-