Norðri - 14.10.1909, Blaðsíða 1

\
Ritstjórir iBjörn Líndal Brekkugata 19,
IV. 41. Akureyri, Fimtudaginn 14. október. 1909.
Til minnis.
Bæjarfógetaskrifstofan opin kl. 10—2, 4—7
Bæjarsjóður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud. og laugardaga kl. 4. 7
Kitsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h.
helga daga 8—11 og 4—6
Bókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4—8.
l’ósthúsið hvern virjran dag 9—2og4—7.
helgid. 10—llf.h.
Utbú Islandsbanka 11 —2
Utbú Landsbankans 11—12
Stúkan Akureyri fundard.þriðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðvikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjailkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
NORÐRÍ
eitt hið hreinskilnasta blað lands-
ins, segir hispurslaust skoðun
sína, hvort sem vinir eða ó-
vinir eiga í hlut, og færir rök
fyrir henni. — Eindregið minni-
hlutablað. — Ef þér hafið eigi
keypt blaðið hingað til, þá fáið
nokkur tölublöð af því lánuð,
lesið þau með gaumgæfni og
hugsið yður vel um, hvort blað-
ið sé ekki þess vert að kaupa
það. Árg. kostar 3 kr.. Nýir
kaupendur, sem borga næsta
árg. fyrirfram, fá í kaupbæti það
sem út verður komið af skáld-
sögunni »Jakob«, eftir norska
skáldið Alex. Kjelland, einni af
hans beztu sögum. Einnig fá
nýir kaupendur ókeypis það sem
út kemur af þessum árg. eftir að
pöntun þeirra er komin ritstjór-
anum í hendur.
Gufuskipa-
samningarnir.
Miklu lofsorði hafa meirihlutablöðin
lokið á gufuskipasamninga þá, er ráð-
herrantt gerði í síðustu utanför sinni.
»Norðurland«, sagði að mikið hefði
áunnist við þá samninga, og mikla ó-
hæfu töldu þessi blöð það af minni-
hlutablöðunum, að þau skyldu efast um
ágæti samninganna, áður en þeirkæmu
allir almenningi fyrir sjónir.
Oss hinum virtist það aftur á móti
harla grunsamlegt, hve langur dráttur
varð á því að stjórnin léti birta samn-
ingana opinberlega. Blöð hennar voru
aðeins látin hrósa þeim í háum tónum,
flytja kafla úr þeim og jafnframt syngja
ráðherranum dýrðina fyrir þær afarhag-
feldu samgöngur, er hann hefði útveg-
að landinu. Petta var auðsjáanlega gert
til þess að reyna að telja þjóðirmi trú
um ágæti samninganna, áður en hún
fengi fyllilega að vita, hvað í þeim stæði,
gamla blekkingaraðferðin, setn því nrið-
ur hefir gefist þessum flokk alt of vel.
A þetta hefir áður verið bent hér í
blaðinu, og menn varaðir við því að
trúa öllu, sem meirihlutablöðin segðu
um samningana, fyr en þeir sæju þá
sjálfir, og gætu með eigin augum gert
sér grein fyrir, hvað í þeim stendur.
Nú er það komið í ljós, að ráðherr-
ann hefir eigi að ástæðulausu reynt að
halda sarnningnum leyndum eins lengi
og unt hefir verið.
í þeim er hreint og beint fjárlaga-
brot. Thorefélaginu veittar 6000 kr. á át i
fyrir að flytja póstflutning, af fé, sem
aðeitts má verja, samkvæmt lögum, til
þess að greiða þeim gufuskipafélögum
fyrir póstflutning, er eigi að öðru leyti
hafa styrk úr landssjóði til ferða sinna,
t. d. Wathne-félaginu.
Auk þess er það auðvitað, vægast
talað, eitt hið allra hraplegasta glapræði
sem hugsast getur, að semja um að
greiða Thorefélaginu 60000 kr. styrk á
ári til ferðanna, án þess að gera því
að skyldu, að flytja póst. Því verður
naumast trúað, að sá maður sé með
fullu viti, er slíkan samning gerir, nema
það sé gert vísvítandi, til þess að reyna
enn á ný að auðga Thorefélagið á lattds-
ins kostnað, skjóta þó í þá þessutn
aukabita, fyrst ekki lánaðist að láta það
gleypa mestan hluta landssjóðs í vetur.
Petta gerræði ráðherrans, er gengur
glæpi næst, mun verðn tekið nánar ti!
íhugunar hér í blaðinu síðar.
fylgt ákveðinni kirkjutrú, enda flestir
opinberir ýnitarar. Sýnir fátt ljósar en
þetta dæmi, hversu bundnar kirkjur og
kenningar ertt orðnar háskalegar úreltar
og á eftir tímanum. Sem dæmi má til-
færa ofurlítið sýnishorn af kveðskap
skáldsins Oliver Wendell Holmes, f. 1809
fl894. Var 100 ára afmæli hans haldið
nú í sumar bæði vestra og á Englandi
(eins og þeirra Darwins og Lincolns).
Holmes var læknir og fjöllistamað-
ur hinn mesti, allra ástgoði, sem
kyntust honum, gleðimaður mikill. Mál-
snild hans og fyndni var viðbrugðið, en
við deilum gaf hattn sig aldrei né lét
sér rnikið við alþýðunni og hennar stríði.
En þótt hann væri veraldarmaður mikill,
sýna kvæði hans, að hann oftlega njðri
fyrir var bæði alvörugefinn og trú-
hneigður. Holmes (frb. Homs), var síð-
astur áðurnefndra snillinga Bandaríkj-
anna; eru rit hans víða kunn og vel-
metin, þótt ljóð hans séu ef til vill ekki
eins víðfræg sem sumra hinna. Sem
dærni þess, hvernig Holmes skoðaði
trúna í sambandi við guðshugsjónina,
set eg hér fáeinar smáklausur:
«Aþena mundi finna
enn goð sín öll í allra bezta gengi
í hofum vorum heiðingjanna sona.«
og föðurást hans meiri en menskra
feðra,
og gæzka hans meiri móður,
þótt vér syndgum.
Og ef oss breyskum boðið er að gefa
upp sakir sjö og sjötíu sinnum öðrum:
Hvað meinið þér, ómenn?-------------«
«Reis þú, ó sál mín, hærri og hærri höll,
er harðna boðaföll,
og bygg því betur
setn lengist meira lífs þíns vetur,
svo síðast eignist sálin konungssetur.
Og bú svo frjáls og frí
unz holdsins tötrar hníga duftið í.»
M. J.
Alheimurinu eitt lifandi kerfi.
Hinn gamli stjörnumeistari Flammar-
ion kveðst hafa séð fyrir langvinnar
Ijósmyndaransóknir, að sjöstirnið, sem
innibindur heilt sólnakerfi, birti á Ijós-
plötunni eins og hvítleitar rákir eða
þokulinda, sem virðast samtengja stjörn-
urnar. Milli stjarna- eða stjörnuþoku-
kerfanna er ávalt svart og tómt djúp að
sjá. Hann dregur þá ályktun af þess-
um og öðrum ransóknum, að alheim-
urinn sé eitt einasta ógnar-sólkerfi, og
að þetta kerfi samantengi og varðveiti
hið mesta sem hið minsta af öllu, sem
sýnilegt og hugsanlegt sé. Hvílík hugsun!
Og þó: benda ekki hin dýpstu trú-
arbrögð og hin háleitasta speki guðs-
mannanna á hið sama,? Eingyðistrúin
bendir á santa. Nútímaspekingarnir
sömuleiðis. t. d. Feckner, eða Hodgson,
sá er sagði: »Hví skyldum vér vera
hugsjúkir: gervalt sem til er — frá blek-
dropanum til stjarnanna — hver einasta
lítil hugrenning til æðstu hugsjónar
spekingsins, það er alt partar hinnar
eintt eilífu vizku og gæzku.« »í honum
lifum vér, erum og hrærumst»; og
meistarinn mikli sagði: »Rað fellur eng-
inn spörfugl til jarðar án yðar föðurs
vilja,« og »þeirra englar sjá ávalt Guðs
anglit.«
«Dýrðlegri og blessuttarríkari braut
fyrir kirkjuna, en öll hennar vegferð
hingað til, lægi fyrir henni, ef þjónar
hennar vildu helga alt líf sitt því starfi
að innræta mannkyninu Jesú einfalda
siðgæði, og færa því jafnframt huggun
guðs eilífa faðernis. Sú kenning mundi
í sér geyma alla andans næring, sem
allar trúarjátningar eiga í sér, og hafa
um leið þann beygjanleik, sem nægði
hinni niargvíslegu trúarþörf og hugar-
fari manna og þjóða, og það jafnóðum
sem sjóndeildarhringur kynslóðanna yrði
æ stærri og auðugri að þekkingu. Lof-
utn »ritualistanum» að syngja tíðir sín-
ar, »breiðkirkjumanninum» að neyta
sinna frjálsu skoðana og »evangelistan-
um» að halda sínum einföldu helgisið-
um og trúarhita. Öfgar og sérvizka þyrfti
þó aldrei að ganga svo úr hófi í kenn-
ing eða kirkjusiðum, að menn gætu
eigi komið sér saman um að efla í ein-
ing og bróðerni guðsríki eftir kristin-
rétti þeitn, sem guðs faðerni hefir lif-
andi gjört.» M. /.
Skáldin og trúin.
Fá skáld á Norðurlöndunt hafa ver-
ið kend við trú eða trúrækni síðan á
fyrri hluta síðastl. aldar, en tilþesstíma
vortt uppi stórskáldin Orundtvig, Itige-
matm og Paludan Múller í Danmörku,
Wergeland í Norvegi, og Wallin, Tegner
og fl.íSvíþjóð, sem allir orktu trúarkend
ljóð, En síðan hefir verið fátt um þess-
konar skáld í þeim löndum. Má virð-
ast, sem lífið með þess mörgu viðfatrgs-
efnum, samfara materíastefnunni, sem
er mótstæðileg allri trú á yfirnáttúrlega
hluti, hafi mjög verið þess valdandi;
enda var þeim lengi, ef ekki enn^óljóst
um hina nýju frjálsu skoðanastefnn, sem
hin svo nefnda nýja guðfræði kennir.
t hinum enskutalandi löndum er alt
öðru máli að gegna; þar hefur lifað, frá
því á miðri 18. öld, þessi hin nýja trú,
með meiri ogminni krafti, þrátt fyrir hina
ríku rétttrúunarflokka ogíltaldssemi bisk-
upakirkjunnar og háskólanna. Mest og
bezt hafa guðfræðingar Únítaraflokksins
stutt að því, Líku hafir farið fram í
Bandaríkjum Ameríku, þar sem þeir
Thedór Parker og Channig kendti,
Chanriing dó 1842, og nú er svo langt
komið, að nýlega mælti einn merkur
biskup þar í landi: »Vér prédikum all-
ir Channing, hvaða trúarflokk, sent vér
fylgjum.« Og hvað skáldin snertir, þá
rná í fljótu bragði segja, að þrjú stærstu
skáld Englendinga af 5 hafa verið trú-
arvinir (c: hjónin BrovVning og Tenny-
son), eti 2 fráskilin trú, (Morris og
Swinburiie). En nálega öll beztu skáld
Ameríkumanna hafa verið meir ogminna
trúarskáId,(Emerson,Lowell, Longfellow,
Bryant, Holmes, Wittier og Whilman,
ef ekki einnig Poe), En engir hafa þeir
»Eg dýrka ei þann dómara scm velttr
örfáa til þess eilíflega að syngja
sér lofsöngsljóð á meðan utan enda
í eldi kveljast óieljandi fleiri. —
Eg dýrka þann sem elur auman spörfugl,
binn elskuríka föður sinna barna,
er segir: elskið, frelsið, fyrirgefið;
og bætir við: Reir vita ei hvað
þeir gjöra.«
Trúardeilur skáldsias voru ávalt stíl-
aðar gegn hinum römmu Kalvinistum,
sem enn eru strangastir kennimenn á
fornan hátt í enskumælandi löndum.
Skáldsins eigin trú er enn sýnilegri hér.
«Pú fyrirlítur ei þitt fárátt barn,
sem til þín flýr og þorir þig að biðja
sem föður sinn um meir en viltu veita.
Frá þinni hönd er hnöttur hver,
hvert laufblað
frá sömu hönd fær lítinn lýsihnött
úr daggardropa. Rín imynd sólin sjálf,
urngirt og mögnuð ómælandi logum,
horfir frá hádags liintni, en fjól-
an lyftir
loklatisri brá,*og frá þeitn ógnareldi
fær ilm og angan, allan lit og lögun.«
1 kvæði, sem hann nefndi »Manndóm»
segir hann:
»Eg krefst að fá að þekkja þann
eg dýtka,
því dýrkun mín er ella einskisvirði;
sá er mér skipar, meinar mann
með viti
að hræsna er engin hlýðni. Fyrst
vér æskjum
að þekkja, þar næst treysta og
þá að elska —
þá er vér vitum verðleik hans til elsku
og hjartað, þótt sé veikt, það
veit af reynslu.
Hens trúfesti skal meiri vera en manna,
og meðaumkvun hans stærri
kontt hjartáns,