Norðri - 09.12.1909, Blaðsíða 1

Ritstjóri Björn Líndal Brekkugata 19,
IV. 49,
Akureyri, fimtudaginn 9. desember.
Getgátur.
Með undrun og ótta hefir þjóðin
verið heyrnar- og sjónarvottur að þeim
atburðum í stjórnarfarssögu landsins, er
gerst hafa síðustu þrjár vikurnar. Menn
hafa spurt hverjir aðra og sjálfa sig:
Hvað er hérað gerast? Er æðsti valds-
maður landsins vitskertur eða beitirhann
vísvitandi embættisvaldi sínu til þess
að ofsækja pólitíska andstæðinga sína,
án allra saka? Eða hefir hann rétt fyr-
ir sér? Hefir bankastjórnin gert sig
seka um þau afbrot, er henni eru gef-
in að sök?
Pjóðinni er það vorkunarmál, þótt
hún ætti örðugt með að átta sig á þessu
máli þegar í upphafi. Slíkar aðfarir
æðstu stjórnar nokkurs siðaðs lands eru
svo fáheyrðar og afskaplegar, einkum
og sérstaklega, ef slíkt er að ósekju
gert, að þjóðin veigrar sér ósjálfrátt við
því í lengstu lög, að trúa því eða láta
sannfærast um það, . að sá maður, er
hún hefir falið að gegna æðsta em-
bætti landsins, sé svo blygðunarlaus og
forhertur harðstjóri, að hann leyfi sér
að gera slíkt, án þess að nægar ástæð-
ur séu fyrir hendi.
En nú er þjóðinni engin vorkunn
lengur. Allar þær sakir undantekning-
arlaust, er bornar hafa verið á banka-
stjórnina, hafa verið hraktar lið fyrir
lið og orð fyrir orð. Pað hefir þegar
verið sýnt fram á og sannað, að sum-
ar þeirra hljóta að vera vísvitandi ó-
sannar eða lognar sakir, og hinar sprotn-
ar af misskilningi eða heimsku, séu þær
eigi sprotnar af verri hvötum. Það er
með öðrum orðum sannað, að hér er
um hreinar og beinar ofsóknir að
ræða, svo gerræðislega, hrottalega og
samvizkulausa vanbrúkun á embætt-
isvaldi, að slíks eru engin dæmi, jafn-
vel ekki á hinum allra myrkustu og
siðhusustu árum í sögu hinnar íslenzku
þjóðar.
Hvers vegna gerir ráðherrann slíkt,
sé hann með réttu ráði og óbrjálaðri
skynsemi? Hlaut hann ekki að sjá fyr-
ir, að þetta athæfi mundi verða sér
að falli? Oat hann gert sér nokkra
von um, að honum eða blöðum hans
mundi einnig hér takast að vilia þjóð-
ifini svo sýn, að hún jafnvel ekki íjafn
augljósu máli gæti gert réttan greinar-
mun sannleika og lýgi, réttlætis og rang-
lætis?
Þessum spurningum verður enn þá
ekki svarað með fullum rökum.
En sé hinn pólitíski ferill þessa
manns, sem óhamingja íslands hefir gert
að böðli sinnar eigin þjóðar, athugað-
ur lítið eitt, þá verður að minsta kosti
unt að færa sterkar líkur fyrir svörun-
um.
Björn Jónsson hefir í mörg ár ofsótt
Landsbankann a' ýmsan hátt. Þegar
verið var að stofna íslandsbanka barð-
ist hann fyrir því með hnúum og hnef-
um, að landsbankinn yrði lagður niður,
og öll bankamál landsins lögð í hendur
fltlendu Wutafélagi. Hami heffr í mörg
ár ofsótt Tryggva Qunnarsson og marg-
sinnis brugðið honum um, að hami
notaði peninga bankans á ólöglega i
hátt, til þess að afla sér og þeim flokk,
er hann tilheyrði, pólitísks fylgis. Svo
oft reyndi hann til þess að telja þjóc -
inni trú um þetta, að hann hefir senni-
lega verið farinn að trúa því sjálfur að
einhverju leyti, enda mun honum manna
bezt verða kunnugt um, að fé getur haft
talsvert mikil áhrif á pólitískt fylgi.
Jafnskjótt og hann er orðinn ráðherra
skipar hann bankaransóknarnefndina.
Oerum ráð fyrir, að höfuðástæðan til
þess hafi verið sú, að komast fyrir,
hvort ekki væri eitthvað athugavert við
bankastjórnina, hvortgrunur sihn í þeim
efnum væri eigi á rökum bygðar. En
hafi þetta verið aðalástæðan, hvers vegna
lætur hann þá eigi staðar numið meo
þessar ransóknir, þegar hin fyrri ran
sóknarnefnd hætti störfum sínum, áti
þess að hafa fundið neitt, sem henni
þætti athugavert? Gat hann eigi trúað
þessum mönnum til þess að segja sann-
leikann?
I stað þess að láta hér staðar numið
hleypir hann jafnskjótt nýrri rannsókti-
arnefnd af stokkunum, og skipar hana
þeim mönnum, ^r að minsta kosti ekki
gátu aukið virðing fyrir þessari ransókn,
frá því sem áður var. — Tryggva Gunn-
arsyni er sagt upp bankastjórastöðunn ,
án þess að tilfærðar séu nokkrar ástæður
og skömmu seinna er hún veitt einum
ákveðnasta flokksmanni stjórnarinnar og
fépung þess flokks um mörg ár. Þetta
alt sýnir berlega og sannar, að aðal-
ástæðan til ransóknarinnar hefir eigí
verið sú, er að framan er gert ráð fyr-
ir, heldur fyrst og fremst sú, að kom;
Tryggva Gunnarssyni frá bankanum, 0£
launa pólitískri hjálparhellu langt og
örugt fylgi með þessari stöðu. En var
þá eigi nóg komið, þegar þessu tak
marki var náð? Nei; nú var svo langt
gengið að örðugt var að nema stað.
Þetta athæfi ^mæltist mjög illa fyrir,
sem eðlilegt var. Augu þjóðarinnar voru
tekin að opnast fyrir því, að hér væri
á ferðinni gerræði og flokkspólitík í allre
viðbjóðlegustu mynd, og það varð brátl
auðsætt, að örðugt mundi verða að
kasta svo sandi í augu hennar, að henni
förlaðist hér rétt sýn. Til þess varð að
neyta annara kröftugri bragða.
Teningunum var kastað. Það var Iagí
á tæpasta vaðið. Bankastjórninni allri
er vikið frá umsvifalaust, og jafnfram
bornar á hana afarþungar sakir, í trausti
þess, að þjóðin mundi aldrei geta trúaö
því, að nokkur íslendingur í ráðherra
sæti gæti verið svo samviskulaust var
menni, að hann leyfði sér að geraslíkt
að ósekju, leyfði sér gegn betri vitund
að bera slíkar sakir á slíka menn sak-
lausa.
Og hér við bætist enn ein ástæða.
Birni Jónssyni getur ekki hafa dulist
það, að ráðherradagar sínir mundu brátt
verða taldir, ef hann ætti þá eingöngn
undir frjálsum og óháðum vilja þjóð-
arinnar. Svo mörg afglöp og gérræðis-
verk hefir hann framið síðan hann varð
ráðhwra, og svö illa hafa þau rmelst
fyrir, að honum getur eigi hafa dulist
þetta. Það varð því að leita annara
bragða. Peningar eru afl þeirra hluta
sem gera skal, og^þá má nota til margs.
Þótt hann veitti báðar bankastjórastöð-
urnar tnönnum, sem hann gat búist við
að dansa mundu eftir sinni pípu, þá
voru gæzlustjórarnir því til fyrirstöðu,
að öll völd yfir bankanum kæmust í
hans hendur eða flokksmanna hans.
Peim varð því einnig að ryðja úr vegi.
Kristján háyfirdómari Jónsson var orð-
inn laus í flokk hans, og auk þess svo
heiðarlegur og ráðvandur maður, að af
honum var lftillar auðsveipni að vænta.
Eiríkur prestaskólakennari Briem er ein-
dreginn minnihlutamaður. Gæzlustjór-
unum getur ráðherrann ekki vikið frá,
nema um stundar sakir, nema að þeir
hafi gert sig seka um glæpsamlegt at-
hæfi. Ætti tilganginum að verða náð,
varð því að bera á þá svo þungar
sakir, að ófært virtíst að láta þá gegna
þessum störfum lengur.
Og enn ein ástæða er hugsanleg og
bæri vott um talsverða slægvizku, ef hún
hefði fyrir ráðherranum vakað. Fram-
koma ráðherrans og «ísafoldar» í þessu
máli hefir verið slík, að ekki verður
annað séð, en að það hafi verið full-
kominn ásetningur hans að rýra lánstraust
Lardsbankans sem allra mest. Pað má
heita fullyrt í «tilkynningu» stjórnarráðs-
ins, að bankinn geti ekki staðið í skil-
um við skuldheimtumenn sína, nema
landsjóður hlaupi undir bagga með
honum. Og «ísafo!d» hefir la'tið í Ijós,
að fjárhag bankans verði naumast hjálp-
að við, nema lagður verði 10 kr. nef-
skattur á þjóðina. Hvers vegna gerir
ráðherrann og blað hans slíkt? Hvað
getur hann unnið við það að lánstraust
bankans glatist? Látum oss líta lítið
eitt til baka. Pegar orustan stóð um
sambandsmálið fullyrti «ísafold», að
nefndarmennirnir islenzku hefðu gengið
slælega fram og hægt væri að útvega
landinu margfalt betri sambandslög;
það mundi sinn flokkur gera ef hann
sigraði við kosningarnar.
Ritstjóri «ísafoldar», sem tekið hafði
fylstan munninn í sambandsmálinu,
verður því næst ráðherra, og gerir ekk-
ert, bókstaflega ekkert í þessu máli,
stingur sambandslagafrumvarpi meirihlut-
ans undir stól og vill ekkert um þetta
mál tala. Gat hann gert ráð fyrir að
þjóðin mundi taka slíku með þökkum,
eða gat hann jafnvel vænst þess, að
þeir af flokksmönnum hans á þingi, er
einhvers meta velferð föðurlandsins og
þau málefni, sem hún byggist á, mundu
fylgja sér trúlega framvegis, þrátt fyrir
alt þetta? Nei, þess gat hann ekki vænst
og þess vegna þurfti að finna upp eitt-
hvertkænlegt bragð, eitthvert þjóðráð til
þess að geta þvegið hendur sínar frammi
fyrir þjóðinni, svo að hún gæti trúað
því, að hann væri sýkn saka í þessu máli.
Pjóðin kvartar tnikið um fjár-
þröng og peningaeklu. Lengi hafði ver-
ið barist við það að telja þjóðii n'
trú um að fyrverandi stjórn heuh'
eyðilagt fjárhag landssjóðs og
/jetið upp» vlðlflgasjöðlnti. Etl
1909.
þegar þetta reyndist of auðsæ ó-
sannindi til þess að þjóðin gæti trúað
þeim til lengdar, var það þá ekki kæn-
legasta ráðið að telja henni trú um að
helsta peningastofnun landsins, Lands-
bankinn, væri kominn á heljar þrömina
af völdum minnihlutamanna og jafn-
framt gera það sem unt var til þess,
að það reyndist í raun og veru satt,
að bankinn væri í hættu? »ísafold» hef-
ir velt þyngra hlassi en því, að koma
sök af þeim seka og yfir á hinn saklausa.
Og ef þetta gæti lánast, var þá ekki
vel búið í pottinn til þess að handa-
þvotturinn gæti farið sómasamlega fram ?
Jú, þá gat þessi íslenzki Pílatus gengið
fram fyrir fólkið og þvegið hendur sín-
ar í augsýn þess.
Pá gat hann sagt: »Minnihlutamenn
hafa eyðilagt peningamál landsins,
Landið er að fara á höfuðið.
Hventig á eg að geta háð «frelsis-
baráttuna« við Dani, þegar þannig er
komið fjárhag landsins? Er eg ekki lög-
lega afsakaður, sýkn og heilagur,
sami skínandi frelsisengillinn, sama
hugprúða sjálfstæðishetjan og eg hefi
altaf verið? Hvað dugar gjaldþrota landi
að tala um sjálfstæðismál. Hafið þolin-<§»
mæði og gefið tnér „tíma til þess að
frelsa föðurlandið úr þessum voða. Um
hitt getum við talað á eftir.«
Pettu eru auðvitað aðeins getgátur,
byggðar á sterkum líkum, en jafnframt
tilraun til þess að skýra atferli ráðherr-
ans á annan hátt en þann, að það sé
aðeins brjálsemisæði vitskerts manns,
eða blátt áfram tilraun 'til þess að sví-
virða og eyðileggja þjóðina, án þess
að neitt annað sé á bak við.
Hvað á nú að gera?
Svarið er aðeins eitt. Pjódin verður
að heimta tafarlaust, að Björn Jónsson
viki úr völdam þegar i stað. Um þetta
hljóta allir stjórnmálaflokkar að verða
sammála. A þann eina hátt er unt að
bjarga við sóma og velferð landsins.
Pað mun sannast, ef ráðherranum
gefst ráðrúm til, að hann mun eigi láta
hér staðar numið með að ofsækja póli-
tíska andstæðinga sína, og gera þjóð-
inni skaða og skömm.
Vill nokkur íslendingur með óspiltri
réttlætis-og sómatilfinningu, rétta honum
hjálparhönd til slíks?
Stórt gestaboð.
í kvöld verður þeim Tryggva Gunn-
arssyni, Kristjáni háyfirdómara Jónssyni
og Eiríki Briem prestaskólakennara hald-
ið mjög stórt gestaboð í Báru-
húsinu í Reykjavík. Um 160 manna taka
þátt í samsætinu; fleiri komast ekki fyr-
ir í húsinu. Slík er skoðun Reykjavík-
urbúa á þessum mönnuni, er að dómi
ráðherra eiga að hata gert sig seka um
glæpsamlegt athæfi. [Símfrétt].
Kjörskrá
til bæjarstjórnarkosninga er nú fullger
og liggur til sýnís á skrifstofu bæjarfó-
geta um hálfan mánuð. — Eru þctta
hinar fyrstu bæjarstjórnarkosningar hér,
síðan konur fengu kosniitgarétt og kjöi -
gengi, enda eru nú hálfu fleiri á kjör-
skrá en nokkru sirtnl fyr, eða alls ním 700 *