Norðri - 03.06.1911, Blaðsíða 1

VI. 23.
Ágripsskýrsla
frá meirl hluta ransóknarnefndar
efri deildar alþingis um gerðir
landsstjórnarinnar í Landsbanka-
málinu m. m.
Nefndin hefir alls haldið 22 fundi,
og gengu þar af til aðalmálsins, banka-
málsins, fleiri en 11 íundir.
Auk bankamálsins var hreyft í nefnd-
inni afskiftum fyrverandi ráðherra Björns
Jónssonar.
1. af áburði fyrverandi stjórnarblaðs
vísafoldar« á aðalsimastöð landsins.
2. afskiftum hans af silfurbergsmálinu
svo kallaða.
3. af viðskifiaráðunautnum, og loks
hefir í
4. lagi fjárveitingu hans til Thorefé-
lagsins fyrir póstflutning þess
milli Danmerkur og íslands ver-
ið litilfjörlega hreyft.
Annars hefir hið svo kallaða Thore-
mál orðið út undan, en sú er bót í
máli, að þar eru gögn flest hverjum
manni aðgengileg, annars vegar skýr
ákvæði fjarlaganna 1910—1911 13. gr.
A 2 og C. 1 og hins vegar samning-
ur landsstjórnarinnar við »Thore« 7. ág.
1909 Stjt. 1909 B. bls. 170-179. Yf-
irleitt hefir því miður alt of stuttur tími
unnist til ransóknar á öðrum málum en
bankamálinu. Ber til þess meðal annars
lítt kleift annríki nefndarmanna við önn-
ur óhjákvæmileg þingstörf, svo sem
fjárlög og stjórnarskrá. Varð því að ráði
í nefndinni að láta aðallega sitja við
prentun gerðabókar nefndarinnar og
skjala þeirra, er máli þótti skifta í mál-
efni hverju, er nefndin hefir hreyft, enda
ættu menn þann veg bezt að geta mynd-
að sér sjálfstæða skoðun um þær gerð-
ir landsstjórnarinnar, er hér ræðir um.
Hér á eftir skal því að eins stuttlega
drepið á aðalatriði áður nefndra mál-
efna og á hvert þeirra sér í lagi.
I. Bankamálið.
Um það víSast aðallega til nefndar-
álits vors 6. marz þ. á., þingskjal 134,
og er hér sérstaklega leidd athygli að
því, að neðri deildar nefndin tók að
sér að «rannsakaka sérstaklega hag bank-
ans, þar á meðal hið svo kallaða mat
á tapi hans*.
Hér skal að eins eflirtekt vakið á 2
atriðum, fyrst því, að fyrverandi ráðherra
Björn Jónsson setti hjá þá mennina, er
réttkjörnastir hefðu átt að vera allra um-
sækjandanna um bankasljórasýslanirnar,
en veittu þær mönnum er engan sér-
fróðleik höfðu um bankarekstur, sbr.
fylgiskjal nr. 21-23, bls. 50-54. Auk
þess braut ráðherra fullkominn bág við
framkomu undanfarandi stjórna, þar sem
hann lét hina kjörnu bankastjóra setjast
undirbúningslaust í bankastjórasætin, en
þær höfðu látið báða fyrverandi fram-
kvæmdarstjóra kynna sér bankastörf er-
lendis, áður en þeir tóku við banka-
forstöðunni hér.
En i öðru lagi ber þess að geta, að
fyrv. ráðherra hefir með öllu háttalagi
sínu gagnvart bankanum, auk vansans
og hættunnar, er af því leiddi, slofnað
til algerlega óþarfs kostnaðar.
Rannsóknin á bankanum og útibúum
hans kostaði samkv. skýrslu bankastjórn-
arinnar (bls. 35j um . . kr. 8947,73
Málaflutningskostnaður m. m.
samkv. reikningi Sveins
Björnssonar yfirréttarm.fl.m.
(bls. 38-39) varð. . . - 1126,30
Og laun hinna svo kölluðu
stjórnkjörnu gæzlustjóra námu
samkv. skýrslu bankastjörn-
arinnar (bls. 46) ... — 2667,68
Af upphæð þessari alls kr. 12741,71
hefir fyrv. ráðherra í fullu heimildar-
leysi og af handahófi skift rannsóknar-
og málaflutningskostnaðinum, eða 10.074
kr. 03 au., jafnt niður á landssjóð og
Landsbankann.
II. Símamálið.
Um það er sannað, að fyrv. ráðherra
Björn Jónsson og einn trúnaðarmaður
hans urðu til þess að segja dönsku
bankaskoðunarmönnunum frá því, að
Ijóstrað hefði verið upp orði úr sím-
skeytum frá þeim til útlanda, sbr. bréf
dönsku skoðunarmannanna 2. IV. 1910
(bls. 62).
Ennfremur er það sannað, með sítn-
skeyti annars bankaskoðunarmannsins
(bls. 63), að yfirlýsing þeirra banka-
skoðunarmannanna, sú er spunnin var
út úr árásin á símastöðina í 88. tölubl.
XXXVI. árg. »ísafoldar«: »Meiri dreng-
skapur og ráðvendni«, var fengin fyrv.
ráðherra í hendur eftir áskorun hans.
Loks má það heita bert af rithætti
áminstrar »ísafoldar«-greinar og af und-
anfærslu ritstjóra blaðsins, hr. Ólafs
Björnssonar, undan því að svara ákveðn-
um spurningum nefndarinnar, sbr. bls.
63 — 64, að fyrv. ráðherra Björn Jóns-
son sé höfundur árásarinnar á lands-
símastöðina, eins og hann var upphafs-
maður og aðalmaður í aðsúgnum að
annari stofnun landsins, Landsbankanum.
III. Silfurbergsmálið.
Rað mál er ekki rannsakað til nokk-
urrar hlítar, enda hefði þurft eftirgrensl-
un um það bæði utan lands og víðar
innan lands en nefndin náði til.
Ró þykir það bert, að afskifti fytv.
ráðherra af því máli eru ekki forsvar-
anleg.
Fyrst og fremst er það lítt skiljan-
legt, landsstjórnin áskildi landssjóði
engan hlut af þeim uppgripaágóða, sem
þeir Quðm. Jakobsson og Magn. Blön-
dahl höfðu af framsali réttinda sinna til
»Banque FranQaise« aðallega vegna
Helgustaðafjallsnámunnar. Reir tóku þar
stórgróða fyrirhafnarlaust á þurru landi.
Hefði því ekkert verið eðlilegra, en að
landsstjórnm hefði áskilið landssjóði
»landshlut af hvalnum*. Auk þess hefði
farið miklu betur á þvf, fyrir fyrver-
andi ráðherra persónulega, úr því að
annar sonur hans var með þeim G. Jak.
og M. Bl. í félagsskap um gróðafyrir-
ætlanir út af silfurbergi nokkru áður og
tók við óvanalega hárri þóknun »sem
lögfræðislegur ráðunautur til aðstoðar
við þessa samninga (o: við landsstjórn-
ina um Helgustaðafjallsnámuna) og aðra
samninga út af silfurberginu«, svo sem
Q. Jak. kemst að orði, sbr. gerðabók
bls. 24. Með þeirri forsómun hefir fyrv.
ráðherra, sem sjálfur veitti leyfi til fram-
salsins bakað landssjóði tap, sem nem-
ur mörgum þúsundum jafnvel tugum
þúsunda.
Og enn er það vottur um, að hags-
muna leiguliða landssjóðs hefir, verið
betur gætt en hagsmuna landssjóðs, að
G. Jak. og M. Bl. ogeftir þá »B. Fran^.«
hafa samkv. 9. gr. sbr. 8. gr. samnings-
ins 17. júní 1910, bls. 69, sömu ómaks-
laun, 45°,o, fyrir sölu á því silfurbergi,
sem þeir tóku við af Tulinius án allrar
fyrirhafnar, og þeir hafa fyrir það silf-
urberg, er þeir unnu sjálfir úr námunni
með fyrirhöfn og tilkostnaði.
Þá má það og teljast mjög óheppi-
lega ráðið að láta hr. Tulinius eftir
helming af birgðum þeim, er hann hafði
unnið úr námunni en ekki selt, áður en
leigutími hans var á enda. Hr. Tulinius
átti.að minsta kosti ekki heimting á
meiru en helming söluverðs af þeim
birgðum. Landsstjórnin hélt því jafnvel
fram, að hann ætti ekkert í þeim, sbr.
9. gr. nefnds samnings og bréf ráð-
herra 18. VL, 30. VI. og 2. VII. 1910
bls. 77, 78 og 79. - Skiftin eftir gæð-
um var óforsvaranleg, svo sem Rée
hæstaréttarmálaflm. hefir eftir hr. Tulin-
ius í bréfi 1. VII. 1910: »om nogen
Deling in natura kan der jo efter Deres
Udtalelser ikke være Tale«. bls. 76. Og
slík skifting var því hættumeiri fyrir
landssjóð, sem réttargæzlumenn hans
við afhendinguna, Magnús Blöndahl í
Kaupmannahöfn og Guðmundur Jakobs-
son á Eskifirði, báru þá eðlilega lítið
skyn á silfurberg. - Með afhendingu
hálfra birgðanna til hr. Tulimus var og
sköpuð óheppileg samkepni við lands-
sjóð og leiguhafa Helgustaðafjallsnám-
unnar. Og enn leiðir það af aðferð
þessari og ákvæði samningsins um jofn
sölulaun af öllu silfurbergi, er þeir Guð-
mundur Jakobsson og Magnús Blondahl
seldu, að landssjóður hlaut að tapa öllu
hundraðsgjaldi af því silfurbergi, er féll
í hluta hr. Tulinius, en varð hinsvegar
að greiða þeim sölulaun, 45°/o af þeim
hluta er honum hlotnaðist við skiftin.
Rað er ómögulegt að verðleggja tap
landssjóðs út af þessari aðferð, en senni-
lega nemur það mörgum tugum þús-
unda. Hr. Tulinius tjáist í bréfi til kons-
úls Brillouins, 13. jan. þ. á., bls. 74-75,
hafa selt nokkurn hluta birgða sinna
fyrir, eftir því sem næst verður komist,
kringum 75,000 kr. Af þeirri upphæð
héfði landssjóður samkv. saniningnum
við hr. Tulinius átt að fá sem næst
helming, eða um 37,000 kr., en í stað
þess fékk landssjóður silfurberg, að
magni til jafnt því, er hr. Tulinius seldi
fyrir nýnefnt verð, og verður að borga
seljendunum 45°/'o í sölulaun af því,
þegar það selst.
Loks er það mjög aðfinningarvert,
að ekki sést að fyrverandi ráðherra hafi
látið hafa neitt eftirlit með námuvinsl-
unni né með sölu silfurbergsins. Að
vísu hafa fyrirrennarar hans heldur eigi
haft nægilegt eftirlit í því efni, en þeim
var meiri vorkunn, því að í þeirra tíð
þektu menn hér á landi ekki hið sanna
verðmæti silfurbergsins. Aftur á móti er
eftirlitaleysi fyrv. ráðh. óafsakanlegt, eftir
að «B. Fran9.« og Jena-Zeiss fóru að
keppa um Helgastaðafjallsnámuna.
Við svo lagað eftirlitsleysi má ekki
með nokkru móti lengur standa. Rað
verður bæði að hafa eftirlit með vinslu
námunnar, flokkun silfurbergsins, og eft-
ir því sem koslur er, með sölu þess,
enda mun nefndin hlutast til um, að
farið verði fram á fjárveitingu í því skyni
á næstu fjárlögum, og ef vel ætti að
vera, þyrfti Ifka að ransaka meðferð fyrv.
eiguliða á héraðlútandi hagsmunum
landssjóðs.
IV. Vlðsklftaráðunauturlnn.
í því máli er brot fyrv. ráðherra al-
veg Ijóst. Hann hefir frá 1. ágúst 1909
ráðstafað fé því, er var ætlað 2, nálega
öllu til 1 manns.
Ráðherra mátti (bls. 95) veita við-
skiptaráðunautnum
1909,Vs31/^: kr. 2083,33en veitti4166,65
1910: — 6000,00« — 11069,21
1911: - 6000,00 « - 10000,00
kr. 14083,22 veitti 25235,86
kr. 14083,33
og hefir þannig greitt hon-
um um lög fram . . . . kr. 11152,53
Og sé nú annarsvegar litið til árang-
urinn af erindisrekstri viðskiftaráðunaut-
arins, er skýrslur hans bera órækastan
vott um, og svo hins vegar til þess, að
Norðmenn borga sínum útsendu við-
skiftaráðunautum ekki nema 2500 — 5000
kr. á ári, bls. 136, þá verður varla ann-
að sagt, en að viðskiftaráðunauturinn
hafi orðið landinu óþarflega dýrkeypt-
ur. Og þó er því slept hér, að viðskifta-
ráðunauturinn hefir dvalið hérlendis tím-
unum saman, t. d. það sem af er þessu
ári, enda vafasamt hvorum megin telja
eig.i þá dvöl, tekjumegin eða gjalda-
megin.
V. Thoremálið.
Um það mál vísast sumpart til 13.
gr. A 2 gildandi fjárlaga, sem vafalaust
vanheimilar að borga Thore-félaginu þær
12000 kr. fyrir póstflutning, er fyrv.
ráðh. hét því í 9. gr. samning hans við
félagið 7. ágúst 1909, og sumpart til
þingskjals nr. 931, er lýsir því Ijóst, að
skilyrðum 13. gr. C. 1 fyrir 10 ára
samningi hefir eigi verið fullnægt.
Leggi maður nú saman hið beina tjón,
er fyrv. ráðherra Björn Jónsson hefir
valdið með berum brotum á gildandi
lögum, þá koma út þessar upphæðir:
1. með landsbankavastrinu kr. 12741,71
2. — skipun viðskiftaráðu-
nautar................— 11152,53
3. — saæningum við
»Thore«...............— 12000,00
eða alls kr. 35894,24
á tæpum 2 árum.