Norðurland - 08.10.1904, Blaðsíða 1
2. blað.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
Akureyri, 8. október 1904.
IV. ár.
jÍ vegamótum.
Pjððrœðið oo gaddavírsiögin.
Síðasta þing stóð á vegamótum.
Undan farna tíð hafði þing og
þjóð rutt sér braut gegnum klungur
og fen útlendra yfirráða. Margan
steininn varð að vísu að skilja eftir
á leiðinni, af því að honum varð
ekki bifað og mörgu feninu varð
að sneiða hjá, af því að ekki var
fært að brúa það, að svo komnu
máli.
En þessar torfærur lágu þó að
baki þingsins. Framundan því lá
braut þjóðræðisins og þó hún varla
sé eins bein eða greiðfær eins og sum-
ir loftkastalamenn kunna að halda, þá
má þó fullyrða, að öllum þingheimi
þótti sú braut harla fögur, í saman-
burði við þá, sem að baki lá.
Fram að síðasta þingi hafði því
verið haldið að þjóðinni, misjafn-
lega þétt að sönnu, að hún vissi
ekki fótum sínum forráð, kynni
ekki að stjórna sér sjálf; þeir kynnu
það betur í skrifstofunum suður í
Kauþmannahöfn.
Þessar kenningar voru nú látnar
falla niður. Þingið tók við stjórn-
inni í nafni þjóðviljans, voldugra
en nokkuru sinni áður uin mörg
hundruð ára. Stjórnin var orðin
þjónn þess, ekki húsbóndinn; þjóð-
in átti að vera húsbóndinn á sínu
heimili.
Á þessu þingi voru „gaddavírs-
lögin" samin.
Stjórnarskrármálið var að mestu
útrætt af þjóðinni áður en fulltrúar
hennar settust á þing og enginn
vafi var á því hver úrslit það mál
mundi fá. Það hafði ríkt í hugum
manna í mörg ár; nú voru flestir
sáttir og sammála um það; þess-
vegna varð það ekki sá segulmönd-
ull, er hugir manna snerust um.
Þó áttu menn von nokkurra stór-
tíðinda, því sennilegt var það, af þing-
kosningunum að dæma, að þingið
mundi verða nokkuð stórstígt í fram-
fara áttina. Menn spurðu sjálfa sig
og menn spurðu aðra uin það,
hvert mundi verða aðalafreksverk
þingsins, stóra málið, sem ritaði
nafn þess með gyltum stöfum í
sögu þjóðar vorrar.
Hér nyrðra voru menn í litlum
efa um það hvert málið mundi
verða. Allur þorri manna svaraði
spurningunni svo: það verður al-
þýðumentamálið.
Það mál hafði verið töluvert rætt,
undirbúning hafði það fengið meiri
en alment gerist og það málið var
ríkast í hugum manna.
Enda virtist það einkar vel til
fallið, að þingið sem tók við þjóð-
ræðinu, legði hornsteininn að þeim
grunni, er þjóðræðið á að standa á:
mentun alþýðunnar.
Þetta mál fór þó alt í mola á
þinginu, eins og kunnugt er.
Gaddavírslögin urðu stóra málið
á þinginu.
Ekki var það mál þó rætt í héruð-
unum, áður en komið var á þing, eng-
an undirbúning hafði það fengið, fáir
þektu til slíkra laga, enginn hafði um
þau beðið.
Framsögumenn málsins á þing-
inu, þeir Guðjón Guðlaugsson og
Hermann Jónasson, fluttu það með
brennandi áhuga á þinginu. Þeir
vissu það upp á sínar tíu fingur,
að öll þjóðin mundi verða upp til
handa og fóta að ná í lánin og
hvert einasta tún á landinu verða
með gaddavírsgirðingu eftir nokkur
ár.
Þeim hefir víst ekki skjátlast mikið.
Að bíða þangað til þjóðin væri
búin að átta sig á málinu töldu
þeir stórhættulegt.
Hversvegna það var hættulegt var
nú reyndar ekki vel ljóst, því ekki
þurfti að efa fylgi þjóðarinnar. En
þá var líka drátturinn þýðingarlaus
og svo hafði síra Eggert fundið það
út, að þessir 4 þingmenn, sem kaup-
staðirnir áttu að senda, voru vísir til
að eyðileggja alt málið á næsta þingi,
því náttúrlega sitja kaupstaðirnir á
svikráðum við landbúnaðinn.
Það tókst að ryðja gaddavírslög-
unum braut gegnum þingið og
var það reyndar töluvert hreysti-
verk, jafnþunglamalegt smíði og
þau cru. Það sem vilti mönnum
sjónir var það, að hér var að ræða
um eitt af mestu nytsemdarmálum
landbúnaðarins, túngirðingarnar.
En þegar kom út úr þinginu fór
heldur að draga úr lofinu um gadda-
vírslögin. Mótmælum gegn þeim rign-
ir niður hvaðanæfa og helzt er svo að
sjá sem þau eigi sér engan nýtan for-
mælanda hjá allri þjóðinni, nema
þessa fáu alþingismenn.
En þá má svo sem nærri geta,
að þeir hafa hafist handa, framsögu-
menn málsins í þinginu, mundu ó-
kunnugir menn segja. Þeir sem vissu
svo vel, á síðasta þingi, að öll þjóð-
in stóð að baki þeim og horfði til
þeirra vonar- og aðdáunaraugum
fyrir hreystiverk þeirra. Stóð ekki
öll þjóðin á öndinni út af félags-
gaddavírnum? Nærri má nú geta
hvort þeir mundu láta standa á
því, úr því þessi litli misskilningur
komst inn hjá þjóðinni, að leiðbeina
henni ofurlítið og gera henni ljósan
barnaskapinn.
Sussu, sussu, þetta er alt saman
misskilningur.
Þingmennirnir sitja á þinginu og
búa tii lög, en það er ekki þeirra
verk að koma þjóðinni í skilning
um lögin. Á næsta ári biðja þeir
jafnvel um lögskýringu á því, sem
þeir hafa samið, því þá eru þeir
sjálfir hættir að skilja það.
Ekki mundi það vera þeim að
kenna, þó túngirðingalögin færu
þá háðulegustu för, sem nokkur
lög hafa farið, sem prentuð hafa
verið í Stjórnartíðindum íslands.
Hafa ekki mörg lögin verið sam-
in fyrir þessa þjóð, bæði fyr og
síðar og þó farið tóma erindis-
leysu, eða því sem næst, af því
þjóðin vildi ekki taka við þeim?
* *
*
Er þá ekkert hægt að læra af
sögu túngirðingalaganna? Þurfa þau
að fara algerða erindisleysu.
Síður en svo.
Það vill lögunum til láns, að
verið var að fara með þýðingar-
mikið mál. Það er svo stórvaxið
að allir taka eftir því og því geta
allir nokkuð af því lært, bæði þing
og þjóð.
Þegar þingið hefir sett lög um
ýms smámál og þau ekki orðið
annað en pappírsgagn, þá hefir að
eins lítill hluti þjóðarinnar tekið
eftir því. Þau hafa að mestu horfið
úr sögunni og þjóðin í heild sinni
hefir ekkert af þeim lært.
Hér er öðru máli að skifta.
Vér getum lært það af sögu tún-
girðingalaganna og vér eigum að
læra það, að bera virðingu fyrir
þjóðræðinu, sjá það og slcilja að
ekki tjáir að setja lög um stórmál
þjóðarinnar að henni fornspurðri.
Á einveldistímunum var þjóðin
og konungurinn eitt og hið sama,
eða svo var það orðað, af því það
lét betur í eyrum en að segja, að
konungurinn væri alt og þjóðin ekkert.
Konungurinn setti þjóðinni lög og
reglur um eitt og alt, gaf henni t.
d. fyrirskipanir um hvar hver bónd-
inn mátti verzla með vörur sínar,
eins og vér Islendingar fenguin svo
áþreiíanlega á að kenna.
Embættismennirnir voru þjónar
konungsins, skipaðir af náð hans, til
þess að gæta þess að þjóðin hlýddi
því sem konungurinn bauð.
Þjóðræðishugsjónin er þessari hug-
sjón andstæð, nærri því eins andstæð
og austrið er vestrinu.
Konungsvaldið eða stjórnarvaldið
er að sönnu alstaðar ineira en ekk-
ert, en vald þjóðarinnar er. þó miklu
meira.
Embættismennirnir eru fyrst og
fremst þjónar þjóðarinnar, ekki kon-
ungsins.
Það er þjóðin sem ræður. Ekkert
má framkvæma það er henni sé á
rnóti skapi og sé þess kostur, á
ekkert stórvirki að framkvæma án
þess að hún sé spurð um það.
Einveldið veitir enga tryggingu
fyrir því, að það, sem unnið er fyr-
ir þjóðina, verði henni til hags eða
blessunar, en þjóðræðið, vald fjöld-
ans, getur heldur ekki veitt tryggingu
fyrir því.
Algjörða tryggingu er ekki hægt
að fá, en hver sá maður, er fæst
við mál þjóðarinnar, eða er fulltrúi
hennar, hefir dálítið brot af þessari
tryggingu í sjálfum sér.
Hann getur reynt að fá þjóðina
á sitt mál, reynt að leiða vilja fjöld-
ans til þess að vilja það, sem hann
er sannfærður um að sé þjóðinni
fyrir beztu.
Þetta er ekki aðeins réttur, held-
ur er það siðferðisleg skylda.
Aðferðirnar til þess að fá þjóð-
ina á sitt mál eru sjálfsagt margar,
en í þjóðlífinu gætir þó tveggja
þeirra vanalega mest.
Sú er önnur að ræða um málin
á mannfundum, en hin sú, að rita
um þau í blöðin.
Þessi aðferð var ekki höfð við
undirbúning túngirðingalaganna.
Lögin voru flutt inn á þingið að
þjóðinni fornspurðri og barin í
gegnurn þingið með harðfylgi.
Það þótti hættulegt að bera mál-
ið upp við þjóðina.
Sömu mennirnir, sem þykjast hafa
verið að berjast fyrir þjóðræðinu og
trúa á það, telja það hættulegt að
bera stærsta atvinnumálið, sem þing-
ið hefir fjallað um í mörg ár, upp
fyrir henni.
Þá fer nú þjóðræðið að verða
dálítið skrítilegt, ef svona á að fram-
kvæma það framvegis.
Og hvað er svo unnið með þessu
öllu saman? Það eitt, að hugsjón
sem annars var líkleg til þess að
geta orðið þjóðinni til gagns, hefði
hún fengið hæfilegan undirbúning
og hægt og skynsamlega hefði ver-
ið af stað farið, líður í burt eins og
þoka fyrir vindi.
Og hvað er svo orðið úr öllu kapp-
inu og sannfæringareldinum hjá þeim
framsögumönnum málsins? Hvar eru
ræðurnar, sem þeir hafa haldið fyrir
þjóðinni? Hvar eru greinirnar sem
þeir hafa ritað um þetta fyrir þjóð-
ina?
Eða var það þá mestalt. hégómi,
vandhugsuð tihaun til þess að sýn-
ast vera stórmenni framfaranna?
Sú spurning kemur að kalla má
af sjálfri sér, þó örðugt sé úr henni
að leysa.
En hvað sem því líður, virðist
ekki vanþörf á því að brýna það
fyrir fulltrúum þjóðarinnar, að þeir
leiði ekki stórmál hennar til lykta
að henni fornspurðri.
Fyrst og fremst er það brot gegn
þjóðræðishusjóninni, en þó er ann-
að verra.
Það gjörir ógagn, tefur fyrir fratn-
förunum i stað þess að flýta fyrir
þeim.
Sá þykir ekki góður fylgdarmað-
ur, er býðst til þess að vísa ókunnug-
um mönnum leið yfir torfærur en
æðir þó á undan þeitn og lætur þá
eina um það að komast yfir torfær-
urnar.
Brýna má hann þá til þess að
halda áfram rösklega, en eftir þeim
verður liann að bíða, annars nrissa
þeir alla trú á leiðsögn hans.
Einn af stóru göllunum á fyrir-
skipunum einveldistímanna var sá,
að ráðstafanirnar komu yfir þjóðirn-
ar undirbúningslaust eða undirbún-