Norðurland - 17.12.1904, Blaðsíða 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
12. blað. } Akureyri, 17. desember 1904.
Vér leyfum oss að boða til
úhnenns fundar
fyrir Akureyrarkaupstað til þess að ræða um betri tilhögun á bóka-
safni í kaupstaðnum.
Vér óskum þess að fundurinn \ᣠí ljós:
1. Að nauðsynlegt sé, að útlánsdögum sé fjölgað.
2. Að nauðsynlegt sé, að Iestrarstofa sé sett á stofn við safnið, þar sem
menn geti fengið merkustu tímarit og nýútkomnar bækur.
3. að bæjarfélagið vilji leggja til safnsins árlegan styrk, til móts við Norður-
amtið og landssjóðinn.
4. Að notendum safnsins verði, ef það reynist nauðsynlegt, gjört að greiða
árstillag, er þó eigi sé hærra en 1 kr.
Vér munum leggja það til, að fundurinn kjósi nefnd manna til þess að:
1. Taka það til íhugunar, hvort eigi sé hægt að útvega safninu betra húsnæði.
2. Fara þess á leit, að fyrirhugað sýslubókasafn Eyfirðinga verði sett í
samband við safnið, sem deild af því.
3. Fara þess á leit, að bókasafn gagnfræðaskólans verði sett í samband
við bókasafnið, sem deild af því.
4. Til þess að öðru leyti að bera fram og koma í framkvæmd ályktunum
fundarins.
Fundurinn verður haldinn þriðjudag 20. desbr., kl. 7 síðdegis á „Hotel
Akureyri".
Akureyri 11. desember 1904.
JónA.Hjaltalín. JónNorðmann. Matth.Jochumsson. Frb.Steinsson.
Guðl. Guðmundsson. M. Kristjdnsson. Stefdn Stefánsson.
SigurðurHjörleifsson. Fr. Kristjánsson. V. Sigfásson. Kr. Sigurðsson.
Joh. Christensen. Otto Tulinius. Sigurður Sigurðsson.
Sigtryggur Jónsson. Guðm. Hannesson. Gddur Björnsson.
2>ókasöfn og lestrarsalir
handa alþýðu.
Á síðari árum hefir töluvert mikið
verið rætt utn skóla hjá oss Islend-
ingum. Vér höfum fengið nokkura
fræðslu um það hve langt menning-
arþjóðir heimsins eru komnar í skóla-
málum og hjá oss hefir vaknað
löngunin til þess að feta í fótsþor
stórþjóðanna í þeim efnum. Pó því
fari fjarri að trúin á skólana og nyt-
semi þeirra sé enn orðin svo almenn
hér í landi sem þörf er á, miðar
oss þó áfram í skilningi á þeitn.
Aftur er þjóðinni enn harla lítið
kunnugt um annað af helztu menn-
ingarfærum stórþjóðanna, en það eru
bókasöfn og Iestrarsalir, sern allir
eiga greiðan aðgang að. Meira en
hálf öld er liðin síðan stórþjóðir
Norðurálfunnar og Vesturheims hófu
starfsemi sína til þess að korna þeim
á legg og hafa þau náð frábærlega
tniklum þroska. Ekki er því líkt, að
úr þessum þroska sé farið að draga.
Jafnfratnt því sem bókasöfn þau vaxa
árlega, sem áður voru sett á stofn,
eru og enn árlega stofnsett ný al-
þýðubókasöfn m eð lestrarsölumog eru
mörg þeirra hinar veglegustu bygg-
ingar, með mörgum hundruðum þús-
unda af bindum. Sveitarstjórnirnar
leggja til þeirra fé, ríkið leggur þeim
styrk, meiri eða minni, og auðmenn
veraldarinnar og mentavinir keppast
um að gera þau sem bezt úr garði
og jafnframt sem nytsamlegust öll-
um þorra manna.
í fyrstu var bókasöfnum og lestr-
arsölum handa alþýðu einkum kom-
ið upp í stórbæjunum. En ekki hefir
verið látið sitja við það. í smábæj-
um og til sveita eru lestrarsalir og
bókasöfn kornin upp. í ýmsum ríkj-
um eru þau tekin til mælikvarða
fyrir mentun og menningu íbúanna.
Peir þykja síður með mönnum telj-
andi, er ekki hafa haft dáð til þess
eða framtakssemi, að koma þeim á fót.
Hugmyndin um bókasöfn og lestr-
arsali handa alþýðu er komin frá
enskumælandi þjóðunum. Það var
nálega samtímis íEnglandi ogBanda-
ríkjunum, að farið var að vinna að
því, að koma þeim upp. Fyrsta spor-
ið er það talið, að löggjafarþingið í
Massachusetts leyfði Bostonbúum að
leggja á sérstakan skatt til þess að
koma upp bókasafni. Á Englandi
tókst William Ewart að fá það gert
að lögum 1850, að bæjarstjórnum
væri heimilt að Ieggja á sérstakan
bókasafnaskatt, er eigi mátti vera
hærri en '/2 penny (penny=7!/2 eyrir)
af hverju sterlingspundi af árstekjum
bæjarins. Síðan hefir löguin þessurn
verið breytt og skatturinn hækkað-
ur upp í heilan penny. Svo telst til
að hver einstaklingur borgi að með-
altali 36 aura í bókasafnaskatt.
Sérstaklega er það tekið fram, að
þar sem sveitarfélögin séu fátæk, sé
skatturinn að jafnaði hærri að tiltölu.
Þetta sýnir hve vænt hinum fátæk-
ari borgurum þykir um bókasöfnin,
að þeir vilja leggja á sig töluverð
gjöld fyrir þau, enda eru þau eink-
uin þeim ætluð.
Þess var áður getið að auðmenn
veraldarinnar hefðu gefið stórfé til
bókasafna. Árið 1895 taldist svo til
í Bandaríkjunum að auðmenn þar
í landi hefðu gefið til þessara bóka-
safna um 70 milljónir króna. Fræg-
astur þeirra og stórgjöfulastur er
Andrew Cornegie. Hann einn hafði
þá gefið yfir 20 milljónir kr. til
þeirra.
Eftirtektaverð saga er sögð um
það hvernig á því stóð að hann gaf
alt þetta fé til bókasafna. Þegar hann
var bláfátækur drengur í Pittsburg
hafði maður einn þar í bænum veitt
ungum drengum ókeypis aðgang
að bókasafni sínu, en í því voru
um 400 bindi. Hafði hann þá strengt
þess heit, að ef hann yrði nokkurn-
tíina fjáður maður skyldi hann verja
fé til þess að koma upp bókasöfn-
um handa alþýðu, er menn hefðu
aðgang að ókeypis og reyna með
því að veita fátækum ungum mönn-
um sama gagn og ánægju sem hann
hafði haft af þessu bókasafni.
Yfir höfuð hafa byggingar bóka-
safna oft verið reistar af samskotum
bæjarbúanna.
Yfirleitt er það nú viðurkent, eink-
um meðal enskumælandi manna, að
bæði ríkið og sveitarstjórnir eigi að
sjá fyrir bókasöfnum þessum, á sama
hátt og ríki og sveitarfélög sjá fyrir
skólunum í landinu.
Formælendur bókasafnanna segja,
eins og satt er, að það beri litla á-
vexti að ríkin verji tíma og pening-
um til þess að kenna börnunum
að lesa — ef það svo, þegar skóla-
náminu er lokið, sjái ekki ungling-
unum fyrir því að þeir hafi, síðar
meir, eitthvað það að lesa, er þeim
geti orðið gagn og fróðleikur að.
Bókasöfn þessi hafa líka verið nefnd
„skólar fullorðna fólksins".
Þá hefir verið bent á það hve
afarmikla þýðingu þau hafi fyrir
bjargræðisvegina í löndunum. Ríkin
og sveitarfélögin styðja atvinnuskóla
þá, sem ætlaðir eru til þess að bæta
atvinnuna og þá er líka eðlilegt að
þau styrki bókasöfnin. Frá þeirn
berst út veigamikil þekking á iðn-
aðargreinunum, þangað leita iðnað-
armennirnir til þess að afla sér fróð-
leiks og upplýsinga um þau efni,
er þeir hafa mesta þörf á í hvert
skifti. Það þykir svara kostnaði að
verja fé til þess að bæta þær vinnu-
vélar, er menn þurfa að vinna með,
og þá ætti það ekki síður að borga
sig að bæta það aflið, er vélunuin
á að stjórna, vitsmuni mannanna.
Ógurleg breyting hefir orðið í
heiminum á síðustu hundrað árum.
Einna stórfeldasta breytingin er sú,
að valdið yfir málum þjóðanna hefir
fluzt úr höndum einstakra manna
yfir til fjöldans; sífelt þokar að því
takmarki að einstaklingar þjóðfélags-
ins hafi setn jafnastan réttinn. Full-
trúar þjóðfélaganna geta því ekki
látið sér standa á sama um hvernig
| IV. ár.
einstaklingarnir eru undir það bún-
ir að nota þennan rétt. Þekkingin
eflir dómgreind mannanna, gerir þá
bæði víðsýnni og djúpsýnni; því er
líka því fé vel varið, sem varið er
til þess að auka þekkinguna með
bókasöfnum og lestrarsölum.
Eins og sjá má af auglýsingu sem
prentuð er hér fremst í blaðinu, hafa
17 borgarar hér í bænum boðað til
almenns fundar, til þess að ræða um
betra fyrirkomulag á bókasafni hér
í bænum. Þetta er gert af tilfinning-
unni fyrir því, að bækurnar verða
mönnum ekki að þeim notum sem
þær gætu orðið, ef fyrirkomulagið
væri hentugra og jafnframt í því
trausti að borgarar bæjarins muni
vilja glaðir bera lítilfjörleg álög, til
þess að bætt verði úr þessum vand-
kvæðum.
Á síðasta þingi var sýslufélögun-
um boðinn 100 kr. styrkur móti
jafnmiklu fé frá sýslubúum til þess
að koma upp sýslubókasöfnum. Þó
ekki sé um meira fé að ræða, getur
þetta orðið að miklu gagni, ef þjóð-
in hefir dug og framtakssemi til þess
að færa sér þetta boð vel í nyt. Um
þessi sýslubókasöfn verður væntan-
lega talað ýtarlegar hér í blaðinu
áður en langt um líður.
X
Ferð Hólasveina
um
Skagafjörð til búnaðarathugana.
Samkvæmt ákvæðum reglugerðar
búnaðarskólans á Hólum í Hjaltadal,
var hafin athugunarferð um Skagafjörð
af kennurum og lærisveinum skólans
á fimtudaginn 3. þ. m. kl. 7U2 um
morguninn. í förinni voru kennararnir
þrír og 49 lærisveinar (einn var veik-
ur og því heima). Fórum vér fyr-
ir utan fjöllin vestur yfir Hrísháls,
fram Viðvíkursveit, Hofstaðasókn og
Blönduhlíð, yfir Héraðsvötnin, sumir
hjá Grund á ferju, en hinir hjá Ökr-
um á svifferjunni, yfir Hólminn sunn-
anverðan að Reykjarhólsgarði, þaðan
út Langholt að Sauðárkróki, síðan
austur yfir Héraðsvötn við ósinn, og
þaðan sem leið liggur heim að Hól-
um og komum þangað um háttatíma
næsta sunnudag.
Þeir staðir, sem vér gerðum athug-
anir á, voru : Hofstaðir, Framnes, Þver-
á, Frostastaðir, Flugumýri, Djúpidalur,
Víðivellir, Réttarholt, Víðimýri, Reykj-
arhólsgarður, Litla-Seila, Marbæli, Páfa-
staðir, Reynistaður, Hafsteinsstaðir,
Sauðárkrókur, Helluland og Vatnsleysa.
Veður var bjart og gott alla dag-
ana, svo vér nutum útsýnisins svo vel
sem hugsanlegt var á þessum tíma
árs, enda fanst oss mikið til um hinn
hreina og þýðlega svip Skagafjarðar.
Athugunum var hagað þannig, að
lærisveinunum var skift í þrjár deildir.
Voru kennararnir formenn fyrir sinni
deildinni hver. Hverri deild var svo
aftur skift í flokka, sem hver hafði