Norðurland - 31.12.1904, Blaðsíða 1

NORÐURLA
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
Akureyri, 31. desember 1904.
14. blað.
JónasHallgrímssori
Kvöldskemtun verður haldin á ný-
ársdagskvöld kl. 8 á Hotel Akureyri
og verður öllum ágóðanum varið til
minnisvarða Jónasar Hallgrímssonar.
Aðgöngumiðar fást í dag hjá J. Dahl-
mann og Jóh. Viglússyni.
jYtenfamáL
>ísafold« flytur 26. þ. m. grein eftir
Þ. Egilsson í Hafnarfirði um mentamál.
í grein þessari koma fram svo afar
einkennilegar skoðanir á þessu helzta
velferðarmáli voru, og að mínu áliti
svo rangar, að eg tel nauðsyn á að
andmæli gegn þeim komi úr sem flest-
um áttum.
Um grein þessa er það fyrst að
segja, að hún er fjarri því að vera
svo vel rökstudd, sem sæmir góðri
ritsmfð.
Á einum stað farast t. d. höf. orð
á þessa leið: >Að skólaskylda sé ó-
hafandi hér, er svo ljóst, að það þarf
ekki útskýringar við.« Fyrir þessari
staðhæfingu sinni færir höf. heldur
ekki eina einustu ástæðu, sem er
heldur ekki við að búast eftir orða-
Iaginu að dæma. Það er vitanlegt, að
ef þetta væri öllum fullljóst, þá þyrfti
það ekki útskýringar við. En nú hlýtur
höf. að vera það ljóst, að sumir þeirra
manna, er rækilegast hafa um menta-
málið hugsað og borið það ríkast fyrir
brjósti, telja skólaskyldu alveg óhjá-
kvæmilegt skilyrði þess, að alþýðu-
mentun taki verulegum framförum hjá
oss. Og fyrir þessu hafa verið færðar
allgildar ástæður. Að sjálfsögðn var
það því skylda höf., að leitast við að
hrinda þessum ástæðum, en færa rök
fyrir sinni skoðun, reyna að sannfæra
þá, er á annari skoðun eru; en stað-
hæfing lík þessari, sem slegið er fram
án nokkurrar rökfærslu, hefir ekkert
gildi.
Þá er höf. algerlega andstæður
hugmyndinni um fjölgun alþýðuskóla,
telur stofnun þeirra ókleifan kostnað
og fé því, er til þess yrði varið, alveg
á glæ kastað. Alt þetta er illa eða
nálega ekkert rökstutt.
En svo segir höf. skýrum orðum,
að íslendingar séu orðnir nógu ment-
aðir. >Það er ekki skortur á andlegri
mentun, sem stendur íslendingum fyrir
þrifum,* segir hann.
Nú er það alkunnugt, að aðrar þjóðir
verja árlega stórfé til að öðlast meiri
andlega mentun en áður var. Flestir
vitrustu og beztu menn heimsins telja
einmitt skort andlegrar menningar aðal-
lega standa mannkyninu í heild sinni
fyrir þrifum og margir þeirra verja
allri sinni æfi og öllum sínum kröftum
til rannsókna um, hvcrnig andleg menn-
ing þjóðanna verði efld á hagkvæmast-
an hátt.
En svo kemur Þ. Egilsson skyndi-
lega með þá nýju kcnningu í ísafold,
að vér íslendingar séum komnir á
nægilega hátt mentunarstig og að
þjóðþrif vor tækju engum framförum,
þó mentunin ykist í landinu, og alt
þetta er framsett án þess nokkurar
sannanir eða skýringar fylgi.
Furðu mikla skammsýni virðist þurfa
til þess að mynda sér þá skoðun, að
skortur andlegrar menningar standi
oss íslendingum ekki fyrir þjóðþrifum.
Að halda fram þeirri skoðun er sama
og að segja, að vér séum nægilega
félagslyndir, nægilega áhugasamir og
nægilega viljasterkir, höfum næga ætt-
jarðarást, næga sannleiksást og nægan
kærleika, séum gædair nógu siðferðis-
legu þreki o. s. frv., eða er ekki ein-
mitt skortur á öllu þessu hið sama
og skortur andlegrar menningar?
Hvað er andleg menning annað en
efling siðferðisins, styrking allra góðra
afla, er í mannsandanum búa? Og er
þá nokkurt vit í þeirri skoðun, að þjóð-
þrif vor séu ekki háð andlegri mentun,
sem þau einmitt byggjast á?
Þá hefir Þ. Egilsson ekki mikla trú
á skólum í sjóplássum. Um nemendur,
er í þá hafa gengið, segir hann, að
þeir séu ekkert betur að sér en menn
ofan úr sveitum, er á engan slíkan
skóla hafa gengið. En af hverju stafar
þá þetta ? Eg sé ekki betur en höf.
sé hér í mótsögn við sjálfan sig. Hann
segir að íslenginga skorti ekki andlega
mentun, en þó viðheldur þjóðin skól-
um, þar sem börnin, eftir dómi höf.,
læra ekki neitt fram yfir þá, er á eng-
an skóla ganga. Er þetta ekki einmitt
vottur um mentunarskort, sé það satt?
Annars sannar nú þessi samanburður
höf. harla lítið um gildi skólanna. Ef
þessir menn, er gengið hafa í skóla í
sjóplássum, hefðu aldrei notið þar
neinnar fræðslu, væri þá ekki hugsan-
legt, að þeir hefðu staðið nokkuð að
baki þeim sveitamönnum, er höf. ræðir
um? Og ef menn komast að raun um, að
sjóplássalýður standi á lægra menn-
ingarstigi en sveitamenn, er þá ekki
nauðsynlegt að rannsókn sé hafin um,
hverjar séu orsakir til þessa?
Ekki er gott að sjá af hverju Þ. E.
dregur þá ályktun, að fastir skólar
útrými að sjálfsögðu heimakenslunni.
Ólíklegt er, að heimilin yrðu í fram-
tíðinni óhæfari til að veita börnum
fræðslu, ef fastir skólar yrðu almenn-
ari en nú á sér stað. Afar stórt skil-
yrði fyrir góðri fræðslu og uppeldi
barna er, að góð samvinna geti kom-
ist á meðal skólanna og heimilanna.
Að þessu verður að vinna í framtíð-
inni. Skólarnir eiga einmitt að styrkja
heimilisfræðsluna, lyfta henni á hærra
stig; og það munu þeir gera, svo fram-
arlega sem allir leggjast á eitt með
að gera þá sem bezt úr garði. Af
þvf, sem á undan er komið, þarf eng-
an að undra, þótt Þ. E. sé andstæður
stofnun kennaraskóla hér á landi. Þess
gerist heldur ekki þörf, ef mentun al-
þýðu væri komin á nægilega hátt stig
eins og höf. umræddrar greinar held-
ur fram, en að slíkt sé fjarri sanni,
mun fáum dyljast.
Höf. virðist reyndar ekki vera því
mótfallinn, að kennarafræðsludeild yrði
stofnuð við gagnfræðaskólann á Akur-
eyri, á sama hátt og kennarafræðslu-
deildin í Flensborg er, en þó hún að
sjálfsögðu geri nokkurt gagn, mun
fjarri því að hún fullnægi kröfum tím-
ans.
Það er mín föst sannfæring, að þjóðin
verði aldrei sannmentuð, fyr en upp-
fræðsla og nálega öll meðhöndlun æsku-
líðsins yfirleitt tekur stórum stakka-
skiftum frá því, er nú á sér stað. Það
er hún, sem þarf að umskapast, verða
ný og betri. Það er ómótmælanlegt,
að meiri hluti þeirra manna, sem nú
eru að fást við barnafræðslu hér í
landi, hafa nauðalitla þekkingu á því
máli er þeir eru að vinna að. Hvað-
an hefðu þeir átt að fá hana ? Þó er
auðsætt, að ekkert verk getur verið
ábyrgðarmeira, útheimt meiri þekkingu
og skilning, meiri vandvirkni og sam-
viskusemi, en fræðsla og meðhöndlan
barna. Og eg hygg að ekki sé of langt
farið, þó svo sé kveðið að orði, að
allar framfarir vorar, öll þjóðþrif, bæði
hvað hina líkamlegu og andlegu hlið
snertir, byggist einmitt á þessum grund-
velli. Þetta ættu allir að gera sér sem
ljósast; þá mun mönnum skiljast, hversu
afar brýn nauðsyn er á, að stofnaður
verði í nánustu framtíð öflugur kenn-
araskóli, þar sem þeim, er finna köll-
un hjá sér til að gera barnafræðslu
að lífsstarfi sínu, verði veitt svo stað-
góð þekking að þeir verði vel hæfir
til þessa mjög svo þýðingarmikla starfs.
Og eg hefi þá von, að frá þingmála-
fundum í vor komi fram sterkar á-
skoranir til þingsins um að hrinda
þessu máli í framkvæmd nú þegar.
En um leið og kennaraskóli er stofn-
aður, þarf að sjá þeim mönnum, er
frá þeim koma, fyrir nægilegu verk-
efni, og að þeir geti unnið að starfi
sínu undir viðunanlegum skilyrðum.
Nú á tímum mun margur, er að
barnafræðslu starfar, skoða það verk
sem neyðarúrræði er hann verði að
hlýta, af því annað betra sé ekki fyrir
hendi. Með öðrum orðum, barnafræðsla
er nú víða skoðuð sem aukastari. Þetta
er háskasamlegur hugsunarháttur, sem
verður að upprætast, því hann eyði-
leggur allan áhuga, um leið og hann
lýsir fyrirlitningu fyrir þessu starfi.
Það þarf að komast inn í meðvitund
allra þeirra, sem að barnafræðslu starfa,
að verk þeirra sé veglegt og um leið
ábyrgðarmikið og að það útheimti
manninn óskiftan. Það þurfa allir að
komast í skilning um, að kennarar verða
að lifa undir svo góðum skilyrðum,
að þeir geti gert starf sitt að aðal-
starfi.
Eg er samdóma Þ. Egilssyni í þvf
atriði, að góðar bækur geti verið beztu
umgangskennararnir, þó með því skil-
yrði, að þeir, sem þeirra eiga að
njóta, hafi nægilega andans mentun
fyrir, svo að þeir geti fært sér í nyt
þá fjársjóði er góðar bækur hafa að
geyma. Þetta eiga einmitt skólarnir
IV. ár.
að gera að verlcum, þeir eiga að undir-
búa jarðveginn, hinn andlega jarðveg
hjá börnunum. svo hann síðar verði
hæfur til ræktunar.
En eins og mentun alþýðu er nú
farið, eiga tíðum góðar og gagnlegar
bækuf örðugra uppdráttar en þær, sem
fánýtari eru og er það ein sönnun þess,
hvað það er fjarri sanni, að oss skorti
ekki andlega mentun.
21/l2 1904.
Ingimar Eydal.
X
Gamanvísur til JVl. J., *
úr Þingeyjarsýslu.
Sæll vertu, séra Smellinn!
Sól skíni á >Hæðir« þínar
skínandi skeiðflöt grænan
skemstu leið austan um Heiði —
þó að bálhvassir byljir
beri snæ norðan um ægi,
rjúki í hvínandi rokum
Ránarland upp til stranda.
Sendin er sónar-blanda.
Sullast úr Bragafulli.
Brotsnjór á öllum brautum,
brött leiðin Vaðlaheiðar. —
Hvar sem fæst, höllu keri
hugþokka kaupi eg nokkurn.
Sjálfur eg hleif einn hálfan
hefi til vináttu að gefa.
Dá-vitur, daglangt heitur
daglingur íslands bagla!
Skallalaus Skáldaspillir,
skjót-huga, þungur að fótum;
létt-fleygur leiðir brattar,
lang-ræður suður á græði;
hólk-digur hróðrar-fylkir
hæl-kystur veri’ þér sælir!
Sendlingur.
X
Fréttir um búnaðarmál.
Eins og getið er um áður hér í
blaðinu, hefir Búnaðarfélag Islands á-
kveðið að koma á í vetur í Reykjavík
námskeiði fyrir eftirlitsmenn nautgripa-
félaga. Verður það frá miðjum febrúar
til miðs marzmánaðar. Kennarar verða
Guðjón Guðmundsson, Sigurður Sig-
urðsson og Magnús Einarsson. Kostn-
aður við nám þetta er áætlaður 3 —
400 kr. og er þá búist við 6—8
piltum. Til styrktar nemendnm eru
áætlaðar 160 kr. Nautgripafélögin,
sem senda menn til námsins, fá og
nokkurn styrk.
Kaupa þarf fitumæli og bækur til
kenslunnar.
Rjómabúin. Síðastliðið sumar voru
þau 22 starfandi. Af þeim var helm-
ingurinn, 11, í Árnessýslu, 4 f Rang-
árvallasýslu, I í Skaftafellssýslu, 2 í
Kjósarsýslu, 1 í Borgarfjarðarsýslu, 1
í Húnavatnssýslu, 1 í Skagafjarðar-
sýslu og 1 í Þingeyjarsýslu. Við þessa
tölu bætast, búið á Hvítárvöllum og
búið í Miðdölum í Dalasýslu, sem
byrjuðu á þessu ári. Þá er enn víst
um 6 rjómabú ný, sem taka til starfa
á næstkomandi vori, 2 í Eyjafjarðar-
sýslu, á Möðruvöllum og Þverá, 1 f
Suður-Þingeyjarsýslu, f Ljósavatns-
skarði og svo þrjú á Suðurlandi.
* Sbr. Norðurland, nr. 9, 4. ár,