Norðurland - 14.01.1905, Blaðsíða 2

Nl.
þá skoðun á oss að vér séum langt
á eftir öðrum siðuðum þjóðum, og
sjálfir getum vér ekkert af henni lært,
því vér sjáum hana ekki.
Þeir, sem svo eru gerðir, að þeir
eru menn lítilþægir, geta haft það
sér til huggunar að vér höfum ekki
úr háum söðli að detta hjá heim-
inum.
%
Öfgar í /Vldamótum 1903.
Eftir Guðmund Friðjónsson.
(Síðari kafli.)
Síra Friðrik lætur vaka í veðrinu að
peningar séu sendir hingað að vestan.
Getur verið að svo sé. — En ekki veit
eg til þess í nágrenni mínu.
Síra Friðrik er altaf að tala um
blóðtöku þjóðar vorrar. Missa er forn-
yrði, kvenkynsorð, og er dónaskapur
að blanda því saman við annað orð,
sem haft er í daglegu máli í alt ann-
ari þýðingu.
Lítum nú á hvað blóðið er fyrir
líkamann. Það er næringarvökvi hans,
byggingarefni, viðhalds-kraftgjafi og
vaxtarefni. Það er auk blóðvatnsins
samsafn blóðkornanna, sem bygga upp
og verja lfkamann. Þegar þeim er fækk-
að, þá er drepinn vinnulýður hans og
landvarnarher.
Er nú Fjallkonan of blóðrík? Hefir
hún of mörg blóðkornin, rauð og hvít?
Því fer fjærri að svo sé. Fjallkonan
er áþekk yngismey, sem hefir »jómfrú-
gulu« (bleiksótt). Þeirri sýki er þannig
háttað, að blóðið er ranglega saman-
sett að efnum, rauðu blóðkornin of fá,
blóðið of lítið o. s. frv.
Hverjum lækni mundi þykja það ráð
að taka þessum sjúklingum blóð —
fækka enn þá meira starfskröftum og
varnarfrumherjum líkamans ? — Engum.
Með þessu er því eigi neitað, að
einstaklingurinn græði á því að flytja
til Vesturheims. Allar lfkur mæla ein-
mitt með því. Hvað er líklegra, en að
liðsmaðurinn komist að betri kjörum,
sá sem fer frá liðlitium hershöfðinga
til hins, sem ræður fyrir fjölda liðs,
auðugs stórhöfðinga.
Síra Friðrik vitnar til stórveldanna.
Hann segir að útflutningurinn sé þeim
til góðs; hann haldi við jafnvæginu og
komi í veg fyrir, eða haldi í skefjum,
byltingahug þjóðanna.
En hér er alt öðru máli að gegna.
Hér er ekki ofþröng á þingi. Hér er
ekki byltingahugur né barmafylli í
ólgusæ mannfélagsins. Þar er þéttbýli
um of. Hér er strjálbýli til mikilla
muna.
Eg vil minnast betur á áhrífin.
Ritstjórinn segir fullum hálsi, að eg
hafi »orðið fyrir áhrifum að vestan«,
og áður hefir hann Iátið þetta í veðri
vaka.
Skammlaust hefði eg talið mér þetta,
ef satt hefði verið. En af því að þetta
er ósatt, vil eg mótmæla því.
Þess er þá að geta, að svo mætur
maður sem ritstjóri Aldamóta er, þá
hefir hann þó ekki fyr en nýlega, eftir
að kvæði mín komu út, talað til mfn
í þeim tón, sem eg taldi mér rétt að
taka til greina. Síra Jón Bjarnason er
annar höfuðgarpur landa vorra í Vestur-
heimi, þ. e. þess flokksins, sem meira
ber á. Hann hefir eitt sinn kveykt á
týrunni hjá mér, en Ijós sitt hefir hann
eigi látið skína yfir höfði mfnu, svo að
62
mér sé kunnugt. — Sigtryggur Jónas-
son er af sumum talinn þriðji höfuð-
garpurinn í þeim flokki. Hann hefir
víst eigi nefnt mig á nafn opinberlega
öðruvfsi en í sambandi óbóta skamma,
sem hann hóf að fyrra bragði í minn
garð.
Stephán G. Stephánsson er vafalaust
stórgáfumaðurinn mestur og frumlegast-
ur allra Vestur-íslendinga. Líklegt mætti
vera, að eg hefði orðið fyrir áhrifum frá
honum. — Ritstjóri Aldamóta getur
leitað undir Linditrjám sínum að á-
hrifum þeim, sem eg hefi orðið fyrir
frá Stepháni. Eg ætla að það sé eigi
á færi annara manna, að finna þau.
Hinsvegar get eg gert þá játningu,
að eg hefi orðið fyrir áhrifum frá
Ameríku. En það er á alt annan hátt,
heldur en síra Friðrik mundi ætla.
Tambs sál. Lyche, ritstjóri Kringsjár,
og Chr. Collin, kennari í fagurfræði(?)
við háskóla Norðmanna, hafa haft á-
hrif á mig með ritnm sfnum. En þeir
höfðu lífsskoðanir sfnar frá enskumæl-
andi þjóðum, Bretum og Vesturheims-
mönnum, t. d. Emerson. Hér ber nú
að þeim gamla brunni, að vér íslend-
ingar höfum náð í sólargeisla menn-
ingarinnar sunnan og austan yfir hafið.
Nú eru þeir tímar að koma yfir þjóð
vora, að málefnin eru að skýrast og
hugsanirnar settar á odd. — Mörgum
málum má miðla svo, að báðum þeim,
sem hlut eiga að málunum, megi dá-
vel hugna.
En eitt mál er það, meðal margra
að vísu, sem eg get ekki miðlað fyrir
mitt leyti. Það er málið um vestur-
flutning þjóðarinnar. Einn sannleiki er
til í því máli og ekki nema einungis
einn. Hann er sá, að fsland þarf að
halda á ÖLLUM sonum sínum og
dœlrum.
Síra Friðrik vitnar í prest nokkurn
máli sínu til stuðnings og sönnunar.
Hann segist hafa talað við ungan,
skynsaman, áhugamann og búhygginn
sálnahirði í sveit, um árið, þegar hann
væri á ferðinni. Þessi prestur bjó á
meðal vesalinga. Hann kvaðst hafa
brotið heilann um orsakirnar til vesal-
menskunnar og loksins fundið ástæð-
una fyrir því, að sveitungar hans og
sóknarbörn voru á eftir öðrum lands-
mönnum, flestum, á menningarbraut-
inni. Orsökin var sú, eða átti að vera,
að engir höfðu farið til Vesturheims
þaðan úr sókninni!
»Og nú er eg farinn að starfa að
útflutningi — í kyrþey«, mælti prestur.
Utflutningurinn kemur róti á fólkið,
vekur það af svefnmókinu, »örfar blóð-
rásina«, segir síra Friðrik.
Mér kemur þetta alt öðru vísi fyrir
sjónir. Mér finst framfarahugurinn tœm-
ast við þetta. Margir þeir, sem heima
sitja og ekki geta farið að svo búnu,
^eggja arar 1 bát sinn. Þeir hugsa sem
svo: eg fer, þegar eg get; að minsta
kosti fara börn mín á sínum tíma.
Réttast er að leggja sem minst á sig.
Til hvers er að slíta kröftum sínum
fyrir þetta land? Fátæka vesala land!
Sama hugsunin kemur fram hjá sum-
um prestum vorum, sem sitja á rýrð-
arbrauðum. Þeir hressa varla við fjár-
hús, aakheldur hús staðarins (bæjar-
ins), vegna þess, að þeir sitja um
hvert tækifæri, til að komast burt,
komast að »feitara brauði*. Brottfarar-
hugurínn drepur framfaraandann, hvar
sem er, bæði hjá bóndanum og hinum.
Þeir menn eru til að vísu, sem hafa
svo sterka starfshvöt og göfuga mann-
rænu, að þeir slíta kröftum sínum með
því augnamiði einu, að einhver hafi gagn
af verkum þeirra, hvernig sem alt velt-
ur. En fáir eru þeir, sem svo eru ó-
eigingj^rnir.
Þorvaldur Thóroddsen kallar »Ame-
ríku-flanið« »átumein Norðurlands«.
Hann er vafalaust kunnugastur allra
íslendinga skaða þeim, sem útflutn-
ingurinn hefir bakað þjóðfélaginu, þar
sem hann hefir ferðast um alt land
mörgum árum saman og er gagnkunn-
ugur landi og lýð og auk þess glögg-
skygn maður og gáfaður, vfðsýnn og
þjóðhollur. Þó að síra Friðrik sé vel
gefinn, þá er hann samt enginn maður
móti Þorvaldi í þessu efni. — Þorvald-
ur mælir þessum orðum, eftir að hann
hafði ferðast um Þistilfjörð og Vopna-
fjörð. En í báðum þeim stöðum hafa
jarðir lagst alveg í eyði vegna burt-
flutnings til Ameríku — að sögn.
Veit eg það að vísu, að fast hefir
krept að mörgum útflytjanda, áður en
hann fór, fátækt og harðæri. Eg fæ
mig ekki til þess að ámæla þeim fyrir
tiltekjurnar. Þeir hafa og sjálfsagt grætt
á viðskiftunum, sumir hverjir. En það
verð eg að segja, að þegar embættis-
menn þjóðfélagsins, sem það hefir borið
á höndum sér, fyrst gegn um skólana
og síðan séð þeim fyrir sæmilegu em-
bætti — þegar þeir fara að starfa að
útflutningi fólks, fara að svifta þjóð-
félagið dýrmætustu eign sinni, — þá
fer skörin alveg upp í bekkinn. Slíkir
menn eru föðurlandssvikarar og ættu
skilið að »visna eitraðir niður í tær«,
eins og Hjálmar kvað forðum.
í síðasta hefti Eimreiðarinnar segir
Jón Krabbe í þaulskynsamlegri grein
um skattamál lands vors, að útflutn-
ingur fólksins sé »svartasti bletturinn
á þjóðinni«.
Eg stend ekki einn uppi, Friðrik
minn!
'4
J'Jýlendusýningiij í Khöfij.
Lesendum Norðurlands er það ef til
vill kunnugt, að það er í ráði á næsta
sumri, að halda sýning nokkura hér f
Kaupmannahöfn, er Danir kalla nýlendu-
sýning (»Koloni-Udstilling«) Þar á að
sýna landslag og atvinnuvegi, fólk og
fé frá þeim hluta Danaveldis, er Danir
sjálfir kalla nýlendur (Kolonier) eða
hjálendur (Bilande), en í þeim hug-
tökum fela Danir vestindversku eyj-
arnar, Grænland, Færeyjar og ísland.
Þar á að sýna blámenn við vinnu sína
og skrælingja frá Grænlandi í kofum
sínum. Þar eiga Færeyingar að skarta
og íslendingar að prýða hópinn, það
er að segja ef þeir gerast svo leiði-
tamir forgöngumönnum sýningar þess-
arar, að þeir ljá sig til þeirra hluta.
Hefir forstöðunefnd sýningar þessarar
hugkvæmst að fá íslenzkar konur til
þess að Ieika þar listir sínar, eða svo
herma Hafnarblöðin frá. Sýningarstað-
urinn Tivoli, er einhver fjölsóttasti
skemtistaður hér f borg. A þessu
aðalbóli allra trúða og hverskonar
loddaralista hafa áður verið sýndir
Kínverjar, Arabar og Hottentottar og
»margskonar undarlegar þjóðir«, sem
hafa átt sammerkt að því leyti, að
allar hafa þær annaðhvort dregist eða
slitnað aftur úr siðmenningunni eða þá
að þær hafa ekki komist enn þá svo
langt á hinni löngu leið breytiþróun-
arinnar, að þær séu komnar í töíu
siðmentra þjóða. Inn í þenna helgi-
dóm á nú að hleypa íslendingum,
þar eiga þeir að sýna sig, og er þar
skipað á bekk með blökkumönnum og
grænlenzkum skrælingjum. Þar eiga þeir
að sýna sig við daglega vinnu, að þvf
er mér hefir skilist, þar á að sýna híbýli
vor og lifnaðarháttu, alt til þess, meðal
annars, að gefa Dönum hugmynd um
vora fátæku og fábrotnu menning. Og
þó að undarlegt megi virðast, þá hafa
fáeinir íslendingar gerst til þess að
heita hinum dönsku forsprökkum sýn-
ingarinnar liðsinni sínu til þess að
koma íslendingum á framfæri f þess-
ari frfðu sveit. Og það eru menn,
sem á almennan og borgaralegan mæli-
kvarða eru í röð hinna helztu núlifandi
íslendinga, menn, sem sakir stöðu sinn-
ar og nafns áttu að vera fremstir í flokki
að gæta þess, að þjóð vorri og þjóð-
erni væri ekki ger minkun eða hneisa.
Þessir menn eru sjálfur ráðherrann, hr.
Hannes Hafstein, dr. Finnur prófessor
Jónsson og forseti Hafnardeildar hins
íslenzka bókmentafélags, dr. Valtýr
Guðmundsson, docent og alþm.
Mál þetta hefir vakið mikla athygli
meðal íslenzkra stúdenta hér í Höfn.
Fundir hafa verið haldnir til að ræða
það, ályktanir samþyktar í einu hljóði,
bæði á dönsku og fslenzku. Hefir hin
danska ályktun verið send til danskra
blaða og birt í þeim, flestöllum. Is-
lenzka ályktunin verður send til allra
blaða heima á Fróni og væntanlega
birt á þeim, þar sem vér stúdentar
mótmælum öllu þessu atferli, er nú
hefir verið skýrt frá, og skorum á
íslendinga að afstýra allri hluttöku
íslands í nefndri sýning.
í dönsku ályktuninni var þess fyrst
getið, að stúdentafélagið mótmælti því
kröftuglega, að ísland væri kallað dönsk
hjálenda eða nýlenda. — Mönnum kann
nú að þykja svo sem á sama standi,
hverjum nöfnum Danir nefni oss ís-
lendinga. Og þeim, sem ekki hugsa
um annað en að fá eitthvað í askinn
sinn, þykir slíkt auðvitað ekki miklu
máli skifta. En gáum nú að. Stendur
einstaklingunum á sama um það, ef
þeim eru valin háðuleg og óvirðuleg
nöfn? Þeir, sem vilja rannsaka hjörtu
sín og huga um þetta, munu víst kom-
ast að raun um, að svo er eigi. Og
ekkert er mannlegra. Því að nöfnin
ein geta haft ýmsar afleiðingar í för
með sér. Þau geta gefið ramskakkar
hugmyndir um hlutaðeigandi menn og
komið því til leiðar, að þeim verði
skipað á lægra sess í þjóðfélaginu en
þeim ber að réttu lagi, samkvæmt hæfi-
leikum sínum og eðlisfari, sem er jafn-
skaðsamlegt manni og heild. Og eins
er þessu farið um þjóðirnar. Enginn
hlutur er sjálfsagðari, en að þær gæti
þess, að virðingu sinni sé ekki misboðið.
Það gengur svo hér í lífi, að ef einhver
lætur ganga á hlut sinn í orði eða verki,
hvort sem það eru einstakir menn eða
ein,stakar þjóðir, að þá hættir náung-
anum til að ganga á það lagið, færa
sér meinleysið í nyt og troða mann
eða þjóð undir tær. Og nú getur víst
enginn neitað þvf, að nafnið hjálenda
er óvirðingarnafn, og gefur í skyn, að
vér íslendingar höfum ekkert stjórn-
skipulegt sjálfstæði, sem er svo fjarri
öllum sanni, sem framast er unt, eins
og allir íslendingar vita. Og orðið ný-
lenda er alveg rangt. ísland er ekki og
hefir aldrei verið dönsk nýlenda.
Það er nú ekki nema skylt að geta