Norðurland - 04.02.1905, Blaðsíða 2

Nl.
74
sér það, en mikið var haft til hunda-
fæðu.
Svona er þessi saga, óneitanlega
hryggileg, því hér er farið illa með
aðalafurð landbóndans A íslandi, sem
er fátækur og hefir við þrönga kosti
að búa. Beri einhver brygður á hana,
þá skal hún sönnuð verða.
Ekki veit eg hvaðan þetta kjöt
hefir verið af Norður- eða Austur-ís-
landi, enda skiftir það litlu, því al-
staðar er pottur brotinn að meira eða
minna leyti.
í Noregi selst mjög mikið af ís-
Ienzku sauðakjöti; meðal annara kaupa
það bændur út um land, af því það
er ódýrara en það kjöt, er þeir fram-
leiða sjálfir, og er þó nokkur tollur á
því í Noregi.
Undantekningarlaust kvörtuðu allir
yfir því að kjötið væri með ullarhár-
um og öðrum skít og óþverra, sem
lítt mögulegt væri að þvo af því, að
þeir vissu ekki hvað þeir keyptu, eða-
að kjötið væri óaðgreint og að það
reyndist ódrjúgt við suðu eða rýrnaði
og misti mikla feiti við hana. Jafnframt
gátu menn þess, að oft væri kjötið gott
í eðli sínu, ef það væri ekki svo illa
með farið. Þá sá eg, að töluverð
gremja lýsti sér hjá mörgum yfir því
að vér íslendingar skyldum senda sér
svo óhreinlegan mat.
Þá er og slátrunaraðferð vor ill-
ræmd hjá alþýðu í viðskiftalöndum
vorum. Fiskimenn frá þessum lönd-
um, sem árlega eru við ísland, sjá
hana, segja frá henni heima hjá sér,
fegra hana alls ekki, heldur skýra frá
henni ennþá villumannlegar, en hún í
rauninni er, því, eins og kunnugt er,
eru það tíðum óhlutvandir menn. —
Hinsvegar verður ekki slátrunaraðferð
vorri bót mælt, enda er nú komið á
dagskrá að vér þurfum að byggja
slátrunarhús, sem eg vil ásamt fleir-
um gefa mín beztu meðmæli.
Eg hefi komið inn á slátrunarhús í
Noregi og séð á aðfarir þar. Vil eg
stuttlega minnast á slátrunaraðferð á
slátrunarhúsinu í Stafangri. Þar kliptu
menn féð áður en þvf var slátrað; er
mjög mikið betra að verja kjötið fyrir
ullarhárum með því móti. Að aflífun-
inni unnu 4 menn: Einn tók kindina
og hélt henni á lofti, en annar stóð
með trésleggju og sló hana í höfuðið
til dauðs. Að því búnu var hún lögð
á stól, sem var íhvolíur, þar tók sá
þriðji fætur hennar og hélt þeim, en
sá fjórði stakk hana í hjartað framan
í brjóstholið og rann blóðið niður í
rennu og vatn skolaði þvf burtu, því
það er víst vanalega ekki hirt þar.
Menn stóðu við að flá og höfðu kind-
urnar á stólum, sem smíðaðir eru til
þess; byrjuðu þeir á því, að skera
sundur skinnið eftir endilöngum kviðn-
um, eða rista fyrir á sama hátt og gert
er á nautgripum; notuðu þeir mikið hníf
og birktu þar sem skinnið er fastast,
en rifu mikið þar, sem skinnið er laus-
ast, og skinnið af hrygnum rifu þeir
laust, þá er búið var að hengja
skrokkinn upp á krók. Innanmatinn
tóku þeir úr kindunum á líkan hátt
og gert er í gálga heima; en höfuðið
skáru þeir ekki af fyr en þeir höfðu
tekið innan úr og var það til þess
gert, að strjúpinn gæti ekki skitnað,
og komast hjá að ata sig út á blóði
hans.
Þeir sem unnu að því, að flá og
taka innanúr höfðu hvítleitar striga-
svuntur og bera handleggi; fórst þeim
fimlega og hreinlega að verki, enda
voru þeir æfðir. Kjötið var hengt upp
í sérstöku húsi; um það var þéttur
loftstraumur þá er veður blés. Skoð-
aði eg þar mörg hundruð skrokka, en
hvergi sá eg skít né ullhár á þeim,
enda var ekki ástæða til þess. Slátr-
unarhúsið var bygt úr múrsteini, með
steinsteyptu gólfi og voru hér og þar
rennur f því, er fluttu óhreinindi til
sjávar; þá var og heit og köld vatns-
leiðsla um húsið. Annars ætla eg ekki
að lýsa húsinu meira, því ekki verður
gefin rétt eða gagnleg hugmynd um
það, nema með teikningu.
Slátrarar keyptu féð og sláturgripi
af bændum og höfðu stöðugt sömu
menn til að slátra.
Þá hefi eg og komið inn á slátr-
unarhús í Edinburgh í Skotlandi. Þar
fóru menn að sumu leyti öðruvísi að,
en í Noregi. Þar kliptu þeir ekki féð
áður en því var slátrað. Aflífunin var
ólík að því leyti, að þar bundu þeir
saman þrjá fætur kindarinnar; hægri
afturfóturinn var laus; því næst lögðu
þeir hana á vinstri hlið á íhvolfann
stól og stakk drápsmaðurinn oddhvöss-
um hníf í gegnum háls hennar og skar
sundur báðar hálsæðarnar um leið, og
því næst stakk hann hnífnum í mæn-
una við banakringluna; en ekki skar
hann sundur vélindi eða barka; var
hann mjög fljótur að þessu verki og
skepnunni blóðrann um þetta gat á
svipstundu. Slátrararnir höfðu striga-
svuntur og belti um mittið; hékk í
því brýni á vinstri hlið, en hnífataska
á hægri hlið. Ristu þeir fyrir á sama
hátt og í Noregi og notuðu mikið hníf
og gaffal við að flá, en aldrei skáru
þeir kjöt né skinn til skemda eða ó-
prýðis. Voru þeir fljótir að flá og taka
innan úr; röktu garnirnar fjórfaldar,
slitu aldrei og fórst alt hreinlega. Höf-
uðið skáru þeir aldrei af.
Yms smá handtök fljótleg og góð
og frábrugðin því, sem eg hefi áður
séð, sá eg viðhöfð á þessum stöðum,
en sem ekki er hægt að skýra ítar-
lega frá í stuttri blaðgrein.
Hér kem eg þá að því, sem eg vildi
helzt segja: Vér þurfutn að hœtta við
hina gömlu slátrunaraðferð, kotna henni
jyrir kattarnef, því fyr, því betra, því
hún er oss til skammar. Og vér þurf-
um að taka upp útlendar slátrunarað-
ferðir í staðinn.
I Noregi er langur lagabálkur um
slátrun og kjötsölu í landinu. Eftir
honum eru nefndir skipaðar í bæjar-
félögum og sveitarfélögum til þess,
að hafa eftirlit með þeim. Hafa þær
vald með dýralækni til þess að ákveða
hvort kjötið er hæft til manneldi seð-
ur ekki. Þá er þeim og falið að að-
greina kjötið, setja á það tölu (númer)
eftir gæðum og stimpla það.
Hreinlæti í mat, drykk og öllu líf-
erni í viðskiftalöndum vorum er komið
á svo hátt stig, að almenningur á ís-
landi hefir ekki hugmynd um slíkt. Og
svo mikið óorð er á íslenzku saltkjöti
í Noregi, einkum fyrir illa meðferð
(Haandtering), að töluverðar líkur eru
fyrir því, að innan skamms fyrirbjóði
stjórnarvöld þar innflutning á íslenzku
saltkjöti, ef ekki ræðst bráð bót á með-
ferðinni.
Það er kunnugt að kaupmenn á ís-
landi gera lítið, er dugar, til þess að
bæta kjötverzlun landsins. Það er og
kunnugt, að ekki verður hægt að
senda hreint og gott kjöt á markað-
inn í öðrum löndum, ef fénu verður
slátrað með þeirri aðferð, sem nú
tíðkast og hefir tíðkast frá alda öðli
á íslandi. Það er Ioks auðvitað, að
það stendur bændum næst að reyna
að ráða bót á þessu ólagi. Þeir þola
ekki lengur að fá ekki meira verð fyrir
pundið í kjötinu en 14—18 aura að
meðaltali, og er það heldur ekki von,
þegar bændur í nágrannalöndunum fá
40—50 aura að meðaltali fyrir pundið
þar, sem sauðfjárræktin er lítið og sum-
staðar ekkert dýrari en á íslandi.
Búnaðarfélag íslands hefir fyrir nokk-
uru boðið sumum sýslufélögum landsins
styrk til byggingar slátrunarbúsa, og er
þeim það láandi, að þau skuli ekki hafa
notað hann enn þá.
Bændur þurfa að hlutast til um það,
að samin séu lög og reglur um slátrun
sauðfjár, sölu og útflutning á kjöti er
miði að því, að gera þessa afurðagrein
mun arðmeiri — því það er full þörf á
því — með því að innleiða útlendar
góðar slátrunaraðferðir og slátra í slátr-
unarhúsum, aðgreina kjötið, merkja það,
vanda söltunina o. s. frv.
Þeir þurfa að hlutast til um það,
að útnefndir séu verzlunarræðismenn
í viðskiftalöndunum. Þar þarf að gæta
að því, að íslenzkir kaupmenn græði
ekki 20 °/o á kjötinu þeirra á 4 mán-
uðum eða 60 °/0 á ári, því það er of
mikið. Þeir mega ekki gefa Zöllner
gærur, þegar Garðar Gíslason selur
íslenzkar gærur fyrir 4 kr. í Skot-
landi.
ísland hefir frá náttúrunnar hlið mörg
ágæt skilyrði fyrir sauðfjárrækt, og þau
sem vanta, má uppfylla.
Eg hefi hér að framan minst á, hvað
Norðmenn finna kjöti voru til foráttu.
Einnig hefi eg minst á, hver ráð eru
til að bæta úr þessu ólagi og styðj-
ast þau mörg við það, sem oftsinnis
áður er búið að taka fram af öðrum.
Að feitin er aðallega í lögum utan
á kjötinu og að það reynist ódrjúgt
við suðu, er að kenna þeim lífskilyrð-
um, sem sauðféð á Islandi hefir við
að lifa, en sem hér verða ekki gerð
að umtalsefni.
Hallgr. Þorbergsson.
Skipakvíin enn.
Norðurland flytur hér yfirlýsingar
þt'ggja þeirra manna, er nefndir eru
í grein hér að framan, til þess að
styðja það að Norðurland fari með
rétt mál, er það segir að ýmsum merk-
um mönnum hér nyðra hafi verið það
áhugamál að Hjalteyrartjörn væri rann-
sökuð af verkfræðingi Jóni Þorlákssyni
og að honum hafi ekki getað verið
ókunnugt um það. Jafnframt bera yfir-
lýsingar þessar vitni um þann áhuga
er hér hefir verið á þessu máli.
Því miður átti blaðið ekki kost á
að flytja líka yfirlýsingu frá alþingis-
manni Stefáni Stefánssyni íFagraskógi,
af því blaðið hefir ekki náð til hans.
Þegar Jón Þorláksson verkfræðing-
ur var hér á ferð á síðastliðnu sumri
í þeim erindum — að eg hugði —
að ákveða skipakvíarstæði við Eyja-
fjörð, lét eg, sem hafnarnefndarmaður,
þá ósk mína í ljósi við hann, að hann
skoðaði Hjalteyri og Hjalteyrartjörn í
því skyni og bauð eg honum þar til
fylgd mína þangað og hesta ókeypis.
Hann neitaði þessum tilmælum mínum
vegna þess, að hann hefði ekki tíma
til að rannsaka víðar en'hér, og gat
þess jafnframt að hann hefði engar
fyrirskipanir í þá átt, að rannsaka þetta
þar, eða annarstaðar við fjörðinn en
hér á Akureyri. Með tilliti til þessa,
og eftir að rannsóknir Jóns hér á
staðnum höfðu Ieitt í ljós, að hér
mætti byggja skipakví með tiltölulega
litlum kostnaði, leit eg svo á sem
lokið væri undirbúningsrannsóknum í
þessu máli.
Ákureyri 1. febrúar 1905.
Fr. Kristjánsson.
Þegar herra verkfræðingur Jón Þor-
láksson var á ferð hér í sumar, hitti
eg hann að máli hér á Akureyri og
þrábað hann að koma með mér út á
Hjalteyri til þess að líta eftir hvort
tiltækilegt væri að byggja þar skipakví,
af því eg Ieit svo á að nauðsynlegt
væri að fá áreiðanlega vitneskju um
þetta, áður en fastákveðið væri hvar
skipakvíin yrði bygð. Verkfræðingur-
inn var ófáanlegur til að fara út eftir
og bar það tvent fyrir, að sig skorti
tíma og að stjórnin hefði ekki lagt
fyrir sig að rannsaka skipakvíarstæði
annarstaðar en í Oddeyrarbót.
Akureyri 1. febrúar 1905.
Stefán Stefánsson
frá Möðruvöllum.
Samkvæmt ósk ritstjóra Norðurlands
votta eg hér með, að eg fór þess á
leit á síðastliðnu sumri við herra verk-
fræðing Jón Þoríáksson að hann at-
hugaði skipakvíarstæðið í Hjalteyrar-
tjörn, bauð honum til þess fylgd mfna
út á Hjalteyri og þá aðstoð sem eg
gæti í té látið og hefði fúslega borg-
að honum ómak hans, enda drap á
það við hann lítillega, en viðræður
okkar urðu minni en eg óskaði, af
því hann þvertók þegar fyrir það að
fara með mér.
p. t. Akureyri 23. jan. 1905.
Jón Antonsson.
%
Lærdómsljesturinij.
Flestum íslendingum eru kunnar og
minnisstæðar ýmsar sögur um hygg-
indi dýra. Þeir sem átt hafa hunda
og hirt lengi skepnur, kunna allir
margt frá skynsemi þeirra að segja
af eigin reynd, jafnvel sögur sem í
fljótu bili sýnast næsta ótrúlegar. Eng-
inn mun þó hafa heyrt um aðra eins
undra-skepnu getið og hest nokkurn,
sem sýndur var valinni nefnd vísinda-
manna og ýmsum stórmennum í Ber-
lín fýrir fám mánuðum.
Hestur þessi er af rússnesku kyni
og kallaður Hans vitri. Eigandinn er
gamall skólakennari að nafni von Osten.
Hann hefir á elliárunum haft sér það
til dægrastyttingar að athuga náttúru-
vit dýra og fengist við það í 14 ár
samfleytt. Ekki fara þó neinar sögur
af athugunum hans, fyr en að hann
fyrir 4 árum síðan veitti því eftirtekt
að hestur þessi var óvenjulega skyn-
samur og leiddi það til þess að karl
fór að reyna hvort ekki mætti kenna
klárnum líkt og sumum treggáfuðu
börnunum. Hann hefir nú kent honum
eina stund á degi hverjum í 4 ár og
lét síðan klárinn ganga undir nokkurs-
konar próf hjá nokkrum fræðimönnum
borgarinnar, svo hann væri ekki einn
til frásagna um lærdóm hans og kunn-