Norðurland - 18.03.1905, Side 1
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
26. blað.
Akureyri, 18. marz 1905.
IV. ár.
?rá útlöndum.
Khöfn 1. marz 1905.
Austræna stríðið.
Nú er háð hörð orusta viðMukden,
lítið vita menn um hana enn sem komið
er. Að eins fá simskeyti hafa komið
að austan — og litlar reiður á þeim
að hafa. Það eitt vita menn með vissu,
að Japanar áttu upptökin og að álit-
legur liðsafnaður er kominn að baki
Rússum — og þykir því nokkur hætta
á, að þeir verði nú kvíaðir inni. Það
er að minsta kosti talið víst, að Jap-
anar vinni Mukden, þar sem Kuropat-
kin hefir haft vetrarsetu. Það ber og
þessum fáu símskeytum saman um,
er komið hafi þar austan að, að Jap-
önum veiti stórum betur og víða hafa
Rússar orðið að hörfa undan. Einkum
hafa hersveitir Kurokis, eins hins fræg-
asta hershöfðingja Japana, gengið vask-
ega fram og hefir mjög hallað á þann
fylkingararm Rússahers, sem er and-
spænis honum.
Heima í Rússlandi eru menn og
mjög áhyggjufullir um afdrif bardag-
ans. Þykjast menn vita, að símskeyti
Kuropatkins til keisara hafi ekki flutt
neina feginssögu og eru því mjög
vondaufir og kvíðafullir.
* *
*
í Rússlandi sjálfu eru alt af sömu
ólætin og óeirðirnar. Eru verkföll nú
mjög víða um land og bryddlr jafnvel
á uppreistaranda í sjálfum hernum, er
til þessa hefir verið hin máttugasta
meginstoð harðstjórnar og afturhalds.
Lögregluliðið er og ekki sem trúast
og er stjórnin því í mesta voða stödd
um þessar mundir. Það er alt annað
en gaman að vita, hvað stjórnin hyggst
að gera. Um ekkert land í Norðurálfu
vita menn í rauninni svo Iítið sem
Rússland. Rússastjórn fer mjög dult
með ráðagerðir sínar og sér ekki á-
stæðu til að flíka þeim framan í heim-
inn. í stað sannra frásagna fara því
óljósar og ósannar flugufregnir um á-
stand í Rússlandi og fyrirætlanir Rússa-
stjórnar út um heiminn. Daglega koma
nú fréttir frá Pétursborg, sern eru
hver annari svo gagnstæðar, sem fram-
ast er unt. Stundum er sagt, að stjórn-
in hugsi mjög um að gefa lýðnum
nýja stjórnarskrá — og er sagt að
landbúnaðarmálaráðherra Rússa hafi ný-
lega látið þá skoðun í ljós, að það væri
eina ráðið til að ráða bót á vandræð-
um lands og þjóðar. Svo segja aðrar
fréttir, að afturhaldsburgeisar og stór-
furstar hefi orðið ofan á og að allar
frelsishreyfingar verði bældar niður
með sverðaslögum og byssuskotum.
En hvað svo sem satt er í þessu, þá
er það víst, að frelsissinnar vinna nú
bæði nætur og daga. Eiga nú sprengi-
kúlur og púður að tala máli þeirra.
Hefir stórfurstum rikisins og ýmsum
æðstu tignar valdsmönnum þess bor-
izt hótunarbréf í hendur, þar sem þeim
er birtur dauðadómur þeirra, og hafa
víst fáir stjórnendur verið myrtir á
Rússlandi, er ekki hefir verið tilkynt
um það áður. Hefir bróður Sergiusar frá
Moskva, þess er drepinn var um dag-
inn, Vladímír stórfursta, verið tilkynt,
að það hafi verið ákveðið, að hann
verði drepinn næst á eftir honum.
Þorir hann nú ekki að koma út fyrir
húsdyr, enda er það víst, að enginn
mannlegur máttur fær forðað honum
og öðrum óvinsælum kúgurum frá kúl-
unum. Má það vera óskemtilegt líf, er
fylt er slíkri »dauðans angist*. Dag-
mar keisaraekkja (Kristjánsdóttir Dana-
konungs) hefir og verið látin vita, að
lífdagar hennar séu taldir. Einn af
foringjum rússneskra stjórnleysingja,
sem búsettur er í París, hefir sagt, að
það verði hinkrað við með að bana
Czarnum, því að hann þurfi að skrifa
undir stjórnarskrána, en ef hann gerir
ekki að vilja þjóðar sinnar, þá fær
ekkert vald bjargað lífi hans.
Skáidið Maxim Gorki er nú kominn
úr íangelsinu.
Ráðaneytisskifti í Noregi.
Ráðaneytið Hagerup hefir sagt af
sér í dag, en annars gengur hvorki
né rekur í sambandsmálinu.
Stössel hershöfðingi.
Helzt er svo að sjá, sem frægðar-
ljóminn um nafn hans ætli ekki að verða
mjög langvinnur. Fréttaritari heims-
blaðsins Times í Lundúnum ferðaðist
til Port Arthur eftir að Japanar höfðu
náð henni á vald sitt. Segir hann að
ef Stössel hefði ekki verið bæði bleyða
og svikari, mundi borgin hafa varist
fram til páska, enda hafi hann haft
25 þúsund hermenn, er hafi verið heilir
á hófi og vel búnir bæði að vopnum
og vistum. Telur hann að hershöfðingi
sá, er Kpndrachenko hét, hafi verið sá
er vasklegast gekk fram í því að verja
borgina, en hann féll og fór þá öll
vörn í ólestri upp frá því, enda mundi
Stössel hafa verið búinn að gefast upp
fyrir löngu, ef Kondrachenkos hefði
ekki notið við. Mjög harðan dóm kveð-
ur hann upp yfir meiri hlutanum af
hershöfðingjum Rússa þar í borginni,
og telur að óhóf þeirra og bílífi hafi
verið hóflaust og þeim ti! mikillar
vanvirðu.
»Kong Inge«
kom 18. þ. m. Farþegar með skip-
inu voru Jón Guðmundsson snikkari
og Jón Baldvinsson bræðslustjóri, frá
Khöfn, en frá Austfjörðum frú Rakel
Johnscn og Björn Kristjánsson frá Vík-
ingavatni.
Skipið hrepti óveður hér nyrðra og
var 7 daga hingað frá Seyðisfirði og
fór þó fram hjá Húsavík.
Skipsfrand syðra.
Rétt áður en Hallgrímur Hallgríms-
son fór úr Reykjavík fréttist þangað
að skipið >Scandia<, kola- og timbur-
skip til Björns Guðmundssonar hefði
strandað við Garðshaga. Mannbjörg
varð, en einn skipsmanna dó rétt
eftir að í land var komið.
Uppeldismálitj.
Eftir Matthías Jochúmsson.
Lítið tala blöðin um það lífsspurs-
málið þessa lands, sem þó er miklu
meira vert, en flest önnur mál, þau
sem nú eru á dagskrá. Eða á einn
ungur maður, þótt vel gefinn sé, að
að geta búið þingi og þjóð á tveim
árum í hendur öll ráð og rök, gögn
og grundvöll vorra menningarmála?
Eða hvar stöndum vér íslendingar í
þessu efni? Það er minst, að hvorki
eru til að heita megi mennirnir til
að kenna, skólarnir eða bækur og á-
höld. Eg segi: þetta er minst, eða
minna atriðið, því mesta, eða aðal-
atriðið, það er þjóðviljinn með þekk-
ingu á því hversu lífsnauðsynleg sé
menning ungu kynslóðarinnar. og á
því, hvað það sé, sem mest er um
vert, að hún nemi. Það, hvað hún á
að læra, má óðara taka fram með orð-
um nýlega töluðum af enskum biskupi.
Hann segir: »Veruleg uppeldisfræðsla
miðar að því að gera hina ungu að
góðum og miklum mönnum, ekki að
kenna þeim sérgreinir og sérkunn-
áttu, nema svo standi á, heldur að
opna heila þeirra og hjarta, sem ella
opnast aldrei, glæða alt sem hverjum
sýnist bezt gefið, en drepa hinu illa
á dreif, uns það drukknar í öflugum
metnaðarhug og heiibrigðum hugs-
unarhætti. Og til þess að kenna og
leiða hina ungu verða menn að fást,
sem kunna að gefa og glæða þekk-
ingu, sannleiksást, frelsi og réttvísi,
því þessi eru höfuðatriðin—principin,
sem frelsa eiga unglingana frá röng-
um eða vitlausum lestri sögu og anu-
ars fróðleika, frá meðfæddum hleypi-
dómum og gerræði, frá öfgum og hroka
1' þjóðmálum.« Hann endar ræðuna með
þessum orðum: »Markmiðið segi eg
enn á að vera: allsherjarframför, ekki
hernaður eða ofstopi, þekking, rétt-
læti, frelsi, friður, drengskapur, en
ekki ofmetnaður, smásálarskapur, auð-
legð og góðir dagar.« Merkilegt er,
hvernig alt er í uppnámi á Englandi
og Frakklandi út af uppeldismálunum.
Það er líkt og trúaruppnámið nýja í
Wales, eða svipað byltingafárinu mikla,
sem við og við- grípur hina pólitisku
Frakka, En þó ólíkt sé ástatt í lönd-
unum í mörgu, er það hið forna kirkju-
og klerkavald, sem kveikt hefir í kol-
unum beggjameginErmasrunds.Snemma
á fyrri öldinni tóku beztu menn þjóð-
anna að heimta ríkisfé og umsjón með
allsherjar frumskólum, en alt lenti í
höndum klerkanna, og stjórnendurnir
létu sér fyrst lengi alþýðumentun litlu
skifta. Napoleon mikli sagði eitt sinn
er því máli var hreyft: »Eg á nú ekki
annað eftir en að fara að kenna krökk-
um að stafa.« Sviplíkt svöruðu enskir
höfðingjar þegar Braugham lávarður
bar upp frumvarp um alþýðuskóla,
sögðu að slíkt gerði fólkið að guð-
leysingjum. Alkunnugt er, hvernig al-
þýðumenntunin horfir við í katólskum
löndum. Nú lætur hin franska stjórn
skríða til skarar og sleppir kirkjunni
lausri og heldur sjálf skólunum. Þar
eru nú óðum að koma á stofn lýð-
háskólar, mjög líkir hinum grundt-
vígsku hér á Norðurlöndum. Helzti
maður þeirrar hreyfingar er.skáld og
listamaður mikill, sem Wagner heitir.
Eg ætla ekki — segir hann —, eins
og »háskóla-útþensan«, að draga beztu
menn alþýðunnar frá henni og upp í
hærri stéttirnar; mig varðar ekkert
um aðra skóla, eg vil kenna smá-
fólkinu að verða menn og fá í sig
mannsmóð og metnað, eg vil opna
þess hjörtu, hlustir og augu, svo þeir
læri hugsjónir og mannkosti á við oss
hina, og er ekki mikið heimtað; svo
menn læri að þekkja rétt sjálfa sig
og sín meðfædd réttindi, helzt gegn-
um söng og sögu. — Menn hafa ætl-
að það hættuminst að láta hestinn
vera hest, því að ef hann vissi hvað
hann á undir sér, yrði hann, hættu-
legur ofjarl. Svo hefir bæði kirkjan
og kóngurinn hugsað um ykkur bænd-
urna. En nú eru það þið, sem eigið
að ráða atkvæðunum, sem aftur ráða
fyrir lögum og lofum. Þessvegna þurfið
þið að mentast, en það að mentast
og mannast er mest í því fólgið, að
fá þá lífsskoðun fasta og ríka í með-
vitund sinni, að undirstöðuatriðin ein
dugi, þegar til lengdar lætur, til þess
að þoka þjóðunum fram á við og upp
á við. En þau undirstöðuatriði eru:
sönn þekking, réttvísi, frjálslyndi, frið-
semi, einurð með umburðarlyndi, jafn-
rétti og mannkærleiki. — Hversvegna
drotnar sultur og seyra í beztu lönd-
um og auðugustu borgum ? það kem-
ur af fernskonar ranglæti í fyrir-
komulagi hinnar kristnu þjóðmenning-
ar. Hernaðurinn er fyrsta hftin, hann
sýpur oft upp allan helming af ríkis-
telcjum hvers stórveldis. Annað er stór-
auðurinn, sem dregurörbirgðarskuggann
á eftir sér, og etur miljónir í mál;
þriðja fárið er óhóf og sundurgerð,
sem tískuna eltir; og fjórða fárið
skapar aðall og kirkja með þeirra einka-
réttindum. — Öll kreddutrú á að hverfa
úr lögum. — Allar verulegar umbæt-
ur verða að byrja neðanfrá, helst frá
nýjum skólum. Allar siðbætandi hreyf-
ingar, t. d. bindindishreyfingarnar, þær
byrja hjá fólkinu, en koma hvorki frá
kirku né konungum, svo að gagni verði.
A Englandi ganga hinar mestu deil-
ur um skóla- og uppeldismál, þótt all-
ir flokkar og sléttir óski f raun réttri
hins sama: miklu betri og jafnari al-
þýðuskóla. En þessi mál eru, á vissan
hátt eins og á Frakklandi, að mestu
leyti pólitískt mál milli lýðvalds og
kirkju. En sá er aðalmunurinn, að á
Frakklandi er öll landstjórnin eindreg-
in á móti kirkjunni og hennar fornu
réttindum, en á Englandi á lýðveldið
að keppa við þá kirkju, sem sumpart
er sjálfstæð, rík og auðug og með
lögsögn sér, og sumpart á sæti fyrir
biskupa sína f lávarðastofunni; en Eng-
lendingar eru trauðir að breyta fornu
skipulagi og skerða einkaráð og rétt-
1