Norðurland - 01.04.1905, Blaðsíða 2

NI.
i io
miklu minni en við steinolíulýsing-
una, eða nær því engin. Sé bærinn
raflýstur að mestu eða öllu, getur ekki
hjá því farið að hægt verði að fá
brunabótagjaldið á húsum og bús-
hlutum fært niður, svo um munaði og
gæti álitleg fjárupphæð sparast við
þetta hér í bænum.
Vert er líka að líta á það, að með
því að hætta við steinolíubrensluna
hættum við líka að kaupa frá útlönd-
um vöru fyrir 7—8000 kr. en kaup-
um aftur ígildi hennar í bænum sjálf-
um og eflum með því hag bæjarins.
En sérstaklega sýnist það þungt á
metunum að raflýsingin mundi ekki
að eins styðja Glerárveituna, sem lík-
lega er álitlegasta framfarafyrirtæki
bæjarins, heldur mundi Glerárveitan í
bráð standa og falla með henni.
Enn má telja það með kostum raf-
lýsingarinnar, að henni mundi fylgja
mikil atvinna í bænum, meðan verið
væri að koma henni fyrir; sú fjárhæð
mundi nema 15 — 20 þúsundum.
Þá má líka sjálfsagt taka nokkurt
tillit til þess, að engin vissa er fyrir
því að steinolíulýsingin hér í bæ kosti
ekki töluvert meira en rúmlega 7000
kr. T. d. sýnist götulýsingin ekki vera
talin með. Auk þess virðist ekki grun-
laust að steinolíueyðslan sé töluvert
meiri í sumum húsum en til er tekið.
Fæstir halda nákvæma búreikninga, en
haldi menn þá ekki, geta þeir heldur
ekki vitað með vissu hve miklu þeir
eyða af hverri vöru fyrir sig.
Að síðustu verður að gæta þess, að
enn er varla fengin full vissa fyrir því,
að bærinn gæti ekki komist að samn-
ingi um minna Ijósmagn; en eftir þvf
sem það minkaði, ætti ljósskatturinn
á bæjarbúum líka að minka. Ekki sýnist
ólíklegt að sá eða þeir, er semdu við
bæinn um lýsinguna, mundu vilja eiga
nokkuð á hættu fyrstu árin. Þó menn
láti sér hægt í fyrstu með að binda
sig til að kaupa rnikla raflýsíngu, má
telja það alveg víst, að þegar þessi
nýja og betri lýsing væri komin hing-
að, mundi allur þorri manna leggja mjög
mikið kapp á að fá hana. Auk þess sýn-
ast líkurnar vera svo miklar fyrir því
að bærinn vaxi og það til muna, að
áhættan ætti ekki að vera stórkostleg.
Ef menn ætla sér að græða á fram-
tíðinni, verða menn líka að trúa á
hana sjálfir. Þeim sem ekki trúa á
hana, refsar hún með því, að hún af-
skiftir þá að öllum lífsins gæðum.
4
^lannaláf.
Asgrímur Johnsen, sonur sýslu-
manns J. Johnsens á Eskifirði, 28 ára
gamall andaðist hér á spítalanum 30.
f. m. Banameinið var lungnatæring,
er hann hafði gengið með hátt á 3.
ár, en ekki fengið bót við, þrátt fyr-
ir ársdvöl á heilnæmisstofnun í Nor-
egi. — Ekkja hans er Rakel Johnsen,
fósturdóttir Tuliniusar heitins konsúls
á Eskifirði og eiga þau eitt barn á
lífi.
Hann gekk undir 4. bekkjar próf
í latínuskólanum, en stundaði eftir
það verzlun.
Hann var hugljúfi ættingja sinna
og vina og einkar vel látinn af öllum
þeim er kyntust honum.
þilskipin.
18 af þeim eru nú komin út eða
eru ferðbúin héðan.
Uppeldismálirj.
Eftir Matthías Jochúmsson.
II.
(Síðari kafli.)
Er rétt að kenna trúarfræði í
alþýðuskólum? Þar sem þjóðkirkja
er ein og þar á ofan ríkiskirkja, mun
það þykja sjálfsagt. Alt öðru máli er
að gegna þar sem kirkjur eru fleiri,
og þar sem skylda stjórnarinnar snýst
öll um almenna mentun og að uppaia
góða ríkisþegna. Meðan trúarkreddur
ráða og dýrkun biblíunnar, er reyndar
ómögulegt að allir njóti jafnréttis, þó
að kirkjan að nafninu sé ein og sé
ríkiskirkja. Þar af er nú að rísa ágrein-
ingur hér á Norðurlöndum, og fyrir því
situr nú nefnd í Danmörku yfir nýju
stjórnarfrumvarpi fyrir dönsku kirkj-
una, en þegar er svo mikið kunnugt
orðið um aðgjörðir hennar, að »rétt-
trúaðic hluti þjóðarinnar verður miklu
hlutskarpari en hinn, enda er það sam-
kvæmt ákvæðum grundvallarlaga ríkis-
ins. Hinir, sem ekki vilja binda rétt-
indi við gamlar trúarreglur, segja: »Það
eru ekki hinir »rétttrúuðu«, sem eru
arftakar Lúthers, heldur við sem hald-
ið höfum Iifandi því, sem nýtt var í
hans siðabót«. Þá byrjar deilan. Já,
alt eins fer hér á landi meðan trúar-
fræðin er ekki látin að nokkuru gagni
fylgja breytingum tímanna og þörfum
og kröfum hinna beztu og frjálslynd-
ustu manna. Trú er mjög áríðandi að
kenna í barna- og alþýðuskólum, en
ekki eftir eldri og ómentaðri aldaskiln-
ingi. Fái einhver ekki skilið þetta, á
hann að leyta til fróðari og vitrari
manna; hin forna 17. aldar rétttrúun
vinnur mönnum stórskaða og smátæm-
ir kirkjurnar. En þótt fjöldi manna sé
enn á hinu gamla trúarstigi, sannar
það ekki nóg, Guðs ylur og Ijós kemst
Iíka í gegnum steinana, enda þekkir
fjöldi manna ekki annað, en hið sama,
sem mann eftir mann hefir verið bar-
ið inn í berskuna. Hitt, að margir
halda við hinar fornu kenningar, kem-
ur stundum hvorki af elsku þeirra á
himnariki né ótta fýrir ógnum útskúf-
unar lærdómsins, heldur af því, að
ekkert nýtt er enn nógu ákveðið fyrir
þá að fylgja en án guðstrúar una fáir
lífinu.
Hér er úr mjög vondu máli að ráða,
og það, sem eg segi, er einungis bend-
ing. Mag. Guðm. Finnbogason stend-
ur líka eins og á vegamótum, þar
sem reglur skal setja um þetta. Hann
eins og aðrir vill fyrst sjá, hvað nefnd
sú leggur til, er nú á að fjalla um
kirkjumál vor. Mikilla aðgerða af henn-
ar hendi mun vart þurfa að vænta.
Flestum föstum þjónum kirkjufélag-
anna er varnað þeirra skilyrða, er til
þess þurfa að ganga í bág við gamalt
fyrirkomulag og bera fram veruleg ný-
mæli. En allra sízt er þess að vænta,
að sjálfir prestarnir vinnist til, að vilja
breyta til um lögfestar kenningar, eða
hitt, að afsala sér ótilneyddir forræði
og forsjá kristindómsuppfræðslu hinn-
ar vaxandi kynslóðar. Annað mál væri
ef stjórn kirkjunnar yrði fengin söfn-
uðunum. Þá yrðu tvennar leiðir um að
velja. Önnur sú, að hin veraldlega
stjórn léti enga trúarfræði kenna í al-
þýðuskólunum, svo að sú fræðsla yrði
eingöngu mál safnaða- og presta. Hin
sú, að í skólunum yrði gefin einskon-
ar allsherjarfræðsla um trúarbrögð í
sambandi við allsherjar siðafræði, eða
sem inngang hennar og annars fróð-
leiks um uppruna heims og sögu, sið-
menningar og sálarfræði — alt sniðið
eftir og miðað við nútímaskoðanir beztu
vísindamanna og trúarflokka, sem al-
ment eru svo álitnir. Þetta mun þykja
djarft, en fyrir þetta mun þó ganga
verða og þar að reka, ef aðskilnaður
er gerður. Því svo eru trúarkreddur
fjöldans fastar fyrir og afturkippirnir
nærri, ef alþýðan fengi slíka kenslu í
hendur, að óhjákvæmilegt virðist, að
einhver tilsögn yrði lögskipað í skólum
landsins, er leiðbeindi hinum ungu til
þeirra skoðana, er þeir, hvort heldur
vœri, mættu til að læra, óðara en þeir
kæmu til nokkurs vits og þroska. Eða
hver sér ekki meinbugi á því, að í öll-
um skólum hins danska ríkis skuli vera
kent jöfnum höndum alveg gagnstæði-
legir hlutir og það um hin allrahelg-
ustu rök, t. d. að heimurinn sé skap-
aður af engu, og að hann sé eilífur;
að Guð hafi skapað hann á sex dögum,
og hinsvegar að hann muni vera orð-
inn til »á frá upptökum eilífðarinnar* ?
Við háskólann sjálfan er gamlatesta-
mentið af einum kennaranum kallað
guðsorð, en af öðrum, að það sé manna-
verk, og sama eðlis sem aðrar »helg-
ar« fornbækur. í Danmörku hefi eg
séð tvent lagt til, sem mér, fljótt á
að líta, sýnist skynsamlegast. Önnur
tillagan stafar frá Hörup sáluga, og er
þess efnis, að ríkiskirkjunni sé haldið
eins og nú með bezta samkomulagi
beggja flokka, hinna réttrúuðu og
og »rangtrúuðu« (d: fríhyggjumanna),
þannig, að hverir unni öðrum alls jafn-
réttis — alveg eins og Elísabet drottn-
ing reyndi að fyrirskipa forðum á Eng-
landi, eða eins og Leó 13. fór fram
á við Bismark gamla, þegar hinar þýzku
kirkjudeilur stóðu. En hin tilagan kom
frá grundtvígskum presti, Brúcker. Hann
vill líka, að ríkiskirkja haldist í Dan-
mörku, en að prestum verði gefið kenn-
ingarfrelsi, þannig, skilst mér, að þeir
séu smásaman leystir frá allri hlut-
semi stjórnar og biskupa hvað kreddu-
kenningar snertir; finst honum þetta
óhjákvæmilegt eigi safnaðarmenn nokk-
uru sinni að verða myndugir, eða
fá vald til að ráða presta sína frá
eða til, því að fyr getur ekkert kirkju-
og trúarfrelsi orðið. Þessari stefnu
fylgja hinir frjálslyndustu og bezt
mentuðu trúarflokkar í Englandi og í
Ameríku. Að söfnuðir velji, að minsta
kosti að mestu leyti, presta sína, er
auðvitað. En stjórnin veitir æðri em-
bætti, og hún á ein að ábyrgjast, að
klerkar fái fræðslu sína við háskóla
ríkisins, svo góða sem unt er.
Ur þessu er þá helst að velja, og
skal hér staðar nema. En með fáein-
um orðum vildi eg benda á skólarnálið
í heild sinni. Það horfir svo við mér,
að skólana ætti að stofna smátt og
smátt, eftir því sem efni landsins
leyfa og stjórn og alþýða áttar sig
betur. Enda vantar fleira en féð eða
efnin, svo sem bækur, kennara, kunn-
áttu og reynslu. Þar sem bygðir eru
gisnar verður erfitt fyrst um sinn að
koma upp skólum, því það yrði að
vera heimavistarskólar, og helzt fyrir
stálpaða ungliríga; þar sem heimilis-
fræðslan hefir vel gefist og heldur lagi,
eru og barnaskólar (eins og þeir alment
gerast) til engra bráðra bóta, sízt ef
bækur koma betri á gang. En þar
sem fjölbygt er, þorp eða sjópláss
þar á sjálfsagt að koma þeim sem
fyrst á. En það ættu menn að forð-
ast, þegar í byrjun slfkra stofnana,
að gera ekki þessar stofnanir svo vel
úr garði, sem auðið er og tíminn
heimtar. Miklu heldur engan skóla,
en kák og kæruleysi. Hinum ungu er
hið bezta ekki of gott. Hinir fyrstu
skólar eiga og þurfa að vera fyrir-
myndir. og þá kemur að því, sem
biskupinn enski sagði, sem og áður
tilfærði. Alt er undir þrennu komið,
1. hvernig fer um börnin, 2. hvað
þeim er kent, og 3. hvernig er kent.
Kunnátta, kennarar, bækur og áhöld
— það er þetta, sem aldrei má gleym-
ast, því að undir því er komið lífið,
lánið og framtíðin.
Um málið þarf aftur og aftur að
rita og ræða. Það fær aldrei farsæl-
an framgang nema fyrir allsherjar
fylgi allrar þjóðarinnar.
4
JVIentuij bænda.
Eftir Jón Jónsson á Hvanná.
I.
Það gleður mig, hve margir mætir
menn hafa með áhuga rætt og ritað
um málefni bær>da nú seinustu árin.
Þetta eru vinir okkar. Þeim er ant
um gengi bændastéttarinnar. Það er
því í meira lagi skakt af bændum að
ónotast við þessa mcnn, þó að þeir
finni að við okkur og lasti það í fari
okkar, sem er til ógagns og minkunar.
Alt þess konar er bezt að athuga með
ró og skynsemi, vísa því frá sér sem
er nærgöngult og ekkert gildi hefir,
en hagnýta hitt, sem eitthvað er á að
græða, meta rétt hið sanna gildi alls.
En það er vandi, einkum í torskildum
málum og flóknum, þótt það sé bót í
máli, ef þau eru ljóst skýrð og rædd
samvizkusamlega og með rökum. Eg
vil beina þeirri spurningu að leiðtog-
um okkar í stórpólitíkinni nú í seinni
tíð, hvort þeir séu alveg vissir um
það a 11 i r, að þeir hafi skýrt málin á
þennan hátt fyrir bændum. En eg
skal nú ekki tara lengra út í þá
sálma.
Eg lít svo á, að það sé nauðsyn-
legt, að bændur alment láti sig varða
öll þau mál, sem miða að því að efla
okkar litla þjóðfélag. Við höfum feng-
ið innlenda stjórn, sem á að beitast
fyrir áhugamálum okkar og sýna rétt-
læti og þjóðhollustu í öllum gerðum
sínum. Það er undir bændum sjálfum
komið, hvort fulltrúar þeirra á löggjafar-
þingi þjóðarinnar styðja stjórnina aí
alefli, ef hún á það skilið, eða snúast
í móti henni og fella hana, ef hún er
ónýt og óþjóðholl. Stjórn landsins er
því óbeinlínis í höndum bændanna.
Og fjárhagur landsins og þjóðarauður
er aðallega undir bændum kominn.
Framfarir í atvinnuvegunum til sjós
og lands eru líka undir bændum komn-
ar og það með, að minsta kosti að
nokkuru leyti, hvort öll alþýða manna
unir hag sínum hér á landi. Bóndinn
hefir því sannarlega um margt að
hugsa. Nú er spurningin, hvort bænd-
ur hafa alment nógu vakandi auga og
glöggan skilning á því, hvernig stjórn-
in er, hvaða kröfu á að gera til þing-
mannanna, hver ráð séu til þess að
auka efni sín, rækta landið og full-
nægja kröfum vinnulýðsins. Eg treysti
mér ekki til að svara þessu játandi,
enda er auðvitað til mikils mælst.