Norðurland - 08.04.1905, Qupperneq 1
29. blað.
Jaröarför Ásgríms sáluga
Johnsens fer fram frá sjúkra-
húsi bæjarins á þriðjudaginn
11. þ. m. kl. 12 á hádegi.
Nefndin í fátœkra- og
sveitarstjórnarmálinu
hefir sent út frumvarp til fátækralaga;
er það f 7 köflum, en greinarnar 8i.
Þessu frumvarpi fylgja og ítarlegar
athugasemdir og auk þess skýrsla um
þurfamenn og munaðarlaus börn árið
1901 — 2 og þýðing af fátækralög-
gjöf Dana, Norðmanna og Svía. Síðar
er væntanlegt frá þessari sömu nefnd
frumvarp til laga um sveitarstjórnar-
mál og enn »að því er tími vinst til«
álit nefndarinnar um »hvort tiltæki-
legt muni vera að landssjóður leggi
fram ellistyrk á móts við og í sam-
bandi við alþýðustyrktarsjóðinn og um
það hvort tiltækilegt muni vera, að
landssjóður styðji að stotnun ábyrgð-
arsjóðs, er veiti alþýðumönnum tæki-
færi til að tryggja sér ellistyrk*.
Einna þýðingarmesta nýmælið í frum-
varpi þessu er það, að færður er mjög
niður dvalartfminn, er menn þurfa til
þess að vinna sér framfærslurétt í
einni sveit, enda hefir ekki öll nefndin
getað orðið sammála um hann. Nú er
hann io ár, en meiri hluti nefndar-
innar leggur til að hann sé 2 ár, að
jafnaði, eftir að menn eru 15 ára.
Einn nefndarmannanna (Guðjón Guð-
laugsson) vill heldur að því sé haldið
sem er.
Tillögur nefndarinnar herða tölu-
vert á skyldu húsbænda til þess að
sjá fyrir sjúku hjúi sínu. Eftir frum-
varpinu á húsbóndi aldrei að þurfa
að fæða hjú sitt sjúkt í meira en 6
mánuði þrítugnætta, en aftur á móti
ber honum að kosta sjúkdómslegu
þess, að minsta kosti að nokkuru leyti,
eigi síður af bæ en á, einnig á spí-
tala.
»Þar að lútandi ákvæði hjúalaganna hafa
verið skilin svo að húsbóndi væri eftir
23. gr. þeirra að eins skyldur til að ala
hjúið heima, en væri alveg laus við það,
ef því væri komið á spítala eftir læknis-
ráði, eða burtu af heimilinu. Nefndinni
virðist þetta ekki sanngjarnt gagnvart
hjúinu; það getur komið fyrir að hjú sýk-
ist, meðan það er fjarverandi frá heimili
sínu í erindi húsbónda síns, og verði að
liggja sjúkt annarsstaðar. Þegar svo stend-
ur á, virðist engin ástæða til þess að losa
húsbóndann við þann kostnað, sem hann
mundi hafa haft af hjúinu heima. Ekki
virðist húsbóndinn heldur eiga að hafa
beint hagnað af því, að hjúið er svo sjúkt,
að flytja þarf það á spítala, og engu síð-
ur þarf hjúið þá fæðiskostnaðarins við.
Nefndin hefir, að fengnum upplýsingum,
komizt að þeirri niðurstöðu, að gott, kröft-
ugt, óbreytt fæði manns kosti, að minsta
kosti sumstaðar á landir.u, um 70 aura á
dag, og því sett fæðispeninga þá 70 aura
um daginn, sem húsbóndi skyldi greiða
með sjúku hjúi sínu af heimili jafnlangan
tíma og hann ætti að fæða það, ef það
væri heima. Það má vera að menn segi,
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
Akureyri, 8. apríl 1905.
IV. ár.
að skylda húsbónda til að fæða sjúkt hjú
sitt. samkvæmt núgildandi lögum, sé all-
þung, og því sé ekki vert að þyngja þessa
skyldu, en til þess sé gerð tilraun með
tillögum nefndarinnar. Nefndin verður að
leggja áherzlu á það, að á þessum tímum,
þegar heimtuð er ábyrgð af vinnuveitend-
um gagnvart verkmönnum þeirra, þó miklu
lausara samband sé milli þeirra, en milli
húsbónda og hjúa, þá er ekkert undarlegt
í því, þótt einmitt slík skylda til fram-
færslu í sjúkdómum sé lögð á húsbónda
gagnvart hjúi sínu, sem selur honum allan
vinnukraft sinn' og gerist honum háð, en
þessi skylda á þó aldrei að ná yfir nema
vissan tíma, sem nefndinni þykir sennilegt
að sé ákveðinn 6 mánuðir, með tilliti til
þess að vistartíminn er svo langur hér,
miklu lengri en venjan cr í öðrum lönd-
um. Að það er tekið fram, að húsbóndi
skuli láta hjúi sínu í té heima hjá sér
sérstaklegt sjúkrafæði, ef með þarf, hygg-
ur nefndin ekki koma í bága við þá venju,
sem nú er, enda sé ekki með þessu í-
þyngt verulega húsbóndanum.«
Bann er lagt við því að halda undir-
boð á framfærslu þurfalings. Nefndin
segir um þetta að sér sé »að vísu
ekki kunnugt um, að hér á landi sé
nokkurstaðar sá siður að halda reglu-
legt undirboð á framfærslu þurfamanna,
en álítur að það spilli engu, þótt það
sé beint tekið fram í lögunum að
slíkt sé bannað.* Óhætt er víst að
fullyrða að það »spillir engu« að þetta
sé gert.
Þá er allmikið og þarflegt nýmæli
um sérstakan styrk úr landssjóði: »Ef
þuríalingur fer eftir Iæknisráði á sjúkra-
hús — annað en holdsveikraspítala —
þá kostar framfærslusveit hans dvöl
hans þar, lyf og læknishjálp, alt að
150 kr. á ári. Það, sem fram yfir er
150 kr., greiðist úr landssjóði, þó aldrei
nema fyrir tvo þurfalinga f einu úr
sama sveitarfélagi eða bæjarfélagi. —
Nú er manni, sem á framfærslusveit
hér á landi, veittur sveitarstyrkur er-
lendis, og er þá framfærslusveit hans
skylt að endurgjalda þann styrk alt
að 100 kr. um árið. Það sem fram-
yfir er 100 kr., greiðist úr landssjóði.t
Um þetta segir í nefndarálitinu:
»Þegar svo ber við, að sveit verður að
senda þurfaling á sjúkrahús og hafa hann
þar að staðaldri, jafnvel svo árum skiftir,
sem dæmi eru til, þá er það svo sérstak-
leg framfærsla að rétt sýnist í sjálfu sér
að hafa um hana sérstakleg ákvæði. Og
sú framfærsla getur í mörgum tilfellum
orðið sveit mjög þungbær, jafnvel óbæri-
leg, t. d. lítilli sveit með miklum sveitar-
þyngslum öðrum, eða þegar sveit verður að
kosta 2 eða fleiri menn til lengdar á
sjúkrahúsi. Til þess að koma í veg fyrir
að nokkurri sveit yrði otþjakað á þennan
hátt, sýndist það helzt tiltækilegt, að lands-
sjóður væri í slíkum tilfellum látinn taka
nokkuin þátt í kostnaðinum við sjúkra-
húsvist þurfalings, en þó ekki bera hann
allan. Sveitinni er ætlað að borga alt
að 150 kr. á ári, eða rúmlega eins og
venjuleg meðgjöf með tveimur ómögum,
svo að umræddur þurfalingur yrði henni
þó þyngri en aðrir þurfamenn. En það er
kostnaður, sem henni ætti að vera vel
kleyft að standast, jafnvel þótt um tvo
slíka sjúklinga væri að ræða. Og fyrir
nefndinni vakti það ekki, að losa sveit
alveg við framfærsluskyldu í þess konar
tilfellum, heldur, að veita henni þá að-
stoð við framfærsluna, að hún yrði henni
(sveitinni) ekki öhæfilega þung, eða eyði-
leggjandi byrði.
Önnur ástæða, sem nefndinni virtist
mæla með þessu ákvæði, er sú, að ef sveit
ætti jafnan ein að bera allan sjúkrahús-
kostnað þurfalings, má gera ráð fyrir, að
oft yrði, af ótta við kostnaðinn, dregið að
koma þurfaling á sjúkrahús lengur en holt
væri bæði sjálfum honum, og sveitarbúum,
þegar um næma veiki er að ræða, eða það
alls eigi gert.
Aftur þyrfti varla að óttast þetta, þótt
sveitin yrði að borga alt að 150 kr. á ári
með þurfaling á sjúkrahús. Hitt datt nefnd-
inni í hug, að vera mætti, að sveitarstjórn
í sveitarfélagi því, er næst er eða nálægt
sjúkrahúsi, kynni að vilja nota sér ívilnun
þá, sem hér ræðir um, þannig, að leggja
inn á sjúkrahúsið fleiri af þurfalingum
sínum, en ástæða væri til. Til þess að
koma í veg fyrir það, að nokkurt eitt
sveitarfélag gæti notað hlunnindi þessi
of freklega og með því útilokað önnur
frá þeim, þótti nefndinni nauðsynlegt, að
binda þau að eins við tvo þurfalinga úr
hverju sveitarfélagi.
5»
jVIentuij bænda.
Eftir Jón Jónsson á Hvanná.
II.
(Síðari kafli.)
Það er bæði atvinnumentun og al-
menn mentun, sem hver einasti bóndi
þarf á að halda í lífinu. Og að ganga
f skóla til að fá undirstöðu í þessu
hvorutveggja er mjög æskilegt. Því
að bændur eru svo önnum kafnir árið
um kring, vegna vinnufólkseklunnar,
þeir sem lifa eingöngu á landbúnaði,
að ef þeir hafa ekki hirt um að búa
sig sem bezt undir störf sín, að því
er mentunina snertir, þá sýnir reynsl-
an það, að skóli lífsins, sem Guðm.
Friðjónsson talar um, hefir nokkuð
þunglamaleg áhrif á sálarlíf þeirra.
Eg er hræddur um, að embættismenn-
irnir verði okkur ofjarlar, áður en varir,
ef sá skóli verður einn um hituna. Mér
finst það blátt áfram bændum til mink-
unar, hvað embættismennirnir taka af
þeim margt handarvikið. í því efni má
benda á skipun alþingis, forgöngu í
sveita- og búnaðarmálum o. fl. Með
öðrum orðum: þegar í þá sálma kem-
ur að beita sér í opinberum málum,
þá varpa bændur alt of oft áhyggju
sinni upp á embættismennina. Þetta
er fyrir það, að okkur vantar svo til-
finnanlega æfingu í að hugsa fljótt og
að tala og skrifa opinberlega. Þekk-
ingarskorturinn er tilfinnanlegur. Bænd-
ur eru eins og Sæmundur heitinn Eyjólfs-
son sagði einu sinni í Búnaðarritinu and-
lega latir. Þar súpum við af uppeldinu.
Eða hvað er það annað en deyfð, að
lesa ekki margar beztu bækurnar, sem
út eru gefnar á íslenzku? Eða að ná
sér ekki í öll þau blöð, sem veruleg-
ur fróðleikur er í að lesa? Eg hefi oft
fundið sárt til þess, hvað margir skyn-
samir bændur eru sparsamir í þessu
efni. Það er talinn Ijósastur vottur
um menningarhug hverrar sveitar, hvað
mikið er lesið og hvað lesið er og hvaða
nýjar hreyfingar séu í félagsskap og fram-
kvæmdum. Það væri ekki ófróðlegt, að
hafa skýrslur um bækur og blöð, sem
keypt eru árlega í hverri sveit lands-
ins. Og það gæti haft sína þýðingu.
Skáldin, sem eiga að kveða kjark í
okkur og hrífa okkur með nýjum hug-
sjónum og listameðferð á efni og máli,
— þau kyrkjum við í fæðingunni. Ritið
okkar, Búnaðarritið, er ekki lesið nema
á strjálingi. Svona mætti telja fleira.
Bændastétt í þingfrjálsu landi, fullu
af embættismönnum, verður að vera
árvakrari en þetta, ef duga skal og
hún á að halda heiðri sínum.
Eg veit að við eigum nokkuð marga
bændur allvel mentaða. Sumir þeirra
hafa gengið á skóla, sumir ekki. Það
sýnir, að mikið má, ef vel vill. Og
áreiðanlegt er, að við eigum marga
bændur prýðilega skynsama þar fyrir
utan, sem að vísu hafa nokkura mentun,
en skortir hana þó bagalega til þess
að beita sér eins og æskilegt væri.
Góðir skólar er það eina, sem getur
kipt þessu í lag. Góðir skólar eru bæði
sannmentandi og laða nemendurna að
landinu. En meira og minna er al-
þýðuskólum okkar ábótavant. Og þeir
eru of fáir. Mér hefir samt flogið það
í hug, hvort skólarnir okkar og hið
margvíslega mentunarbrölt ungu kyn-
slóðarinnar nú á tímum dragi ekki
einmitt kraftana frá landbúnaðinum.
Eg þykist hafa tekið eftir því að há-
vaðinn af þeim mönnum, sem eitthvað
hafa verið í skóla, þykjast úr því vaxnir
að vera í vinnumensku hjá bændum.
Eg er hræddur um að margir þeirra
hafi mjög litla hluttekningu í kjörum
bænda og þjóðræknistilfinning hreyfi
sér ekki einusinni í brjósti þeirra.
Þeir leita gæfunnar umsvifalaust hvar
sem þeir ímynda sér hana auðfengn-
asta, ýmist vestur í Canada, sjópláss-
um og kaupstöðum hér á landi, eða
þá í lausamensku og sjálfræði upp til
sveita. Þó að þetta gangi nú svona,
þá má hreint ekki kveða niður skól-
ana, heldur verður að fullkomna þá
og sníða þá að öllu leyti eftir þörf-
um tímans.
Norðmenn kvarta undan þessu, að
alþýðuskólar þeirra (Folkeskoler) dragi
fólkið frá landbúnaðinum, en þeim dett-
ur ekki í hug að leggja skólana nið-
ur, þeir reyna heldur að finna upp
ráð til þess, að einmitt skólarnir glæði
hjá nemendunum áhuga á landvinn-
unni. Og ráðin eru einkum talin þau,
að vekja athygli nemandans á lífinu
og náttúrunni umhverfis, ekki með þurr-
um bókstafslærdómi, heldur með nýju
fjöri og lifandi dæmum.
Búast mætti annars við, að und-
antekningalaust allir, sem á búnaðar-
skólana ganga, hefðu einlægan vilja á
að vinna landbúnaðinum gagn. En það
er þó ekki. Sumir þeirra sýna enga
viðleitni í þá átt. Orsökin er sjálf-
sagt meðfram sú, að þeir ganga ekki
í skólana með þeim ásetningi að helga
landbúnaðinum krafta sína, heldur til
að menta sig ofurlítið alment. En eitt-
hvað er nú bogið við bændaskólana,
ef þeir geta ekki skapað neina rækt-