Norðurland - 15.04.1905, Blaðsíða 1
NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
30. blað. j Akureyri, 15. apríl 1905. j IV. ár.
t
Ættingjum okkar og vinum
tilkynnist, að dóttir okkar elsku-
íeg, Elísabet Kristín, 4V2 árs,
andaðist 9. þ. m. úr lífhimnu-
bólgu.
Jarðarförin fer fram frá heim-
ili okkar miðvikudaginn 19. þ.
m. og hefst kl. 12 á hádegi.
Þuríður Hjörleifsson.
Sigurður Hjörleifsson.
Ollum þeim sem sýndu okkur
hluttekningu við sjúkdóm og
jarðarför Ásgríms sál. John-
sens færum við hérmeð vort
innilegasta þakklæti.
Oddeyri 12. apríl 1905.
Rakel Johnsen. Þuríður Johnsen.
Guðrún Olafsson
f. Johnsen.
Ragnar Olafsson.
Lækkun embættisgjalda,
® © e ® fækkun embætta.
Hún er næsta eftirtektaverð grein
dr. Valtýs Guðmundssonar um þetta
efni í 1. hefti Eimreiðarinnar í ár,
með fyrirsögninni: Embættisgjöld ís-
lands. Höf. tekur í ujsphafi greinar
sinnar undir það sem Jón Krabbi
segir í hinni ágætu grein sinni »um
skattamál íslands", að vegna þess að
kröfurnar til landssjóðs fari sívax-
andi, þá »verði skynsamieg fjárhags-
stjórn neydd til að ná jafnvægi, annað-
hvort með því að draga úr út-
gjöldunum eða með því að auka
tekjurnar". — Höf. álítur og það
réttilega, að vér séum neyddir til
að viðhafa báðar þessar aðferðir.
í ritgerð Krabbes eru „ýmsar
mikilsverðar bendingar um hvernig
hægt sé að auka tekjurnar", en í
Eimreiðargrein þeirri, sem hér er
um að ræða, beinir dr. V. G. oss
ínn á sparnaðarleiðina, bendir oss
á hversu draga megi úr útgjöldun-
um. Hann sér auðvitað engan veg
til þess að lækka útgjöldin til at-
vinnu- og samgöngubóta, heldur því
beinlínis fast fram „að vér verðum að
verja svo miklu fé til samgöngubóta,
sem vér sjáum oss frekast fært". Aftur
á móti sýnir hann fratn á að lækka
tnegi embættisgjöld landsins
að mildum mun, ekki svo mjög
með því að lækka laun hinna ein-
stöku embættismanna, heldur með
því að fækka embættunum og
breyta embættisskipun lands-
in s.
Höf. telst svo til að laun og em-
bættiskostnaður, sem beint er greidd-
ur úr landssjóði, sé 437 þús. 764 kr.
eða 5 kr. 54 aur. á mann. Þar við
bætast svo laun starfsmanna sem ó-
beinlínis eru greidd úr landssjóði að
upphæð 27,600 kr. og laun presta um
170 þús. krónur. Verður þetta sam-
tals liðug 635 þús. kr. og koma þá
8 kr. á hvert mannsbarn í landinu.
Eftir síðustu fjárlögum voru árstekj-
ur landssjóðs um 834 þús. kr. og
fer þá meira en helmingur þeirra í
embættisgjöld eða um 52 °/o af tekj-
unum, og eru þó ótalin öll þau gjöld
til embættismanna og starfsmanna, er
á landsmönnum hvíla og ekki eru
greidd úr landssjóði. Til samanburð-
ar getur höf. þess, að af árstekjum
ríkissjóðs í Danmörku, sem eru 70
miljónir, ganga ekki nema 8 °/o til
embættislauna! Vegna staðhátta í
Danmörku er auðvitað hægt að
komast þar af með miklu færri em-
bættismenn en hér, en fyr má nú
nokkuru skifta. Á Færeyjum, þar
sem líkt er ástatt og hér hjá oss, er
embættiskostnaður úr ríkíssjóði ekki
nema 1 kr. og 80 aur. á mann eða
tæplega V3 af embættiskostnaði vor-
um. — Sé útreikningur höf. réttur,
sem vér efumst ekki um, þá er
þessi munur á embættisgjöldum
vorum og bræðra vorra Dana og
Færeyinga svo gífurlegur, að tæp-
lega geta verið skiftar skoðanir um
það, að ekki má við svo búið standa.
Þing og stjórn, já, hver einasti hugs-
andi maður í landinu verður að taka
það til alvarlegrar yfirvegunar, hversu
gjöld þessi verði lækkuð, landinu og
þjóðinni að skaðlausu.
Lítum á bendingar dr. Valtýs. Til
dómara og sýslumanna ganga nú
um 80 þús. kr. og þar af um 67
þús. til sýslumanna og bæjarfógeta.
Höf. leggur nú til að sýslumenn
séu að eins 4 í landinu, 1 í hverj-
um fjórðungi, er eingöngu hafi dóm-
arastörí á hendi og mætti kalla þá
fjórðungsdómara. Hin önnur störf
sýslumanna séu svo falin ólærðum
mönnum,aðallegahreppstjórurn;gætu
þeir jafnvel haft dómsvald í smærri
málum, auk þess sem þeir væru lög-
reglustjórar hver í sinni sveit, í h'k-
ingu við hina svonefndu friðdóm-
ara hjá Bretum, sem líka eru ólærð-
ir ménn. Fjórðungsdómurum mætti
„svo gera að skyldu að ferðast um
í dómþinghá sinni og halda dóm-
þing á ákveðnum stöðum og tiltekn-
um tínra". í Manitoba er einn dóm-
ari fyrir hverjar 75 þús. manna og
ættum vér þá að komast af með
einn dómara handa hverjum 20 þús.
I Færeyjum með 15 þús. íbúa, sem
dreifðir eru um margar smáeyjar, er
einn einasti dómari, er svarar til
sýslumanna vorra, en „sýslumenn"
Færeyinga hafa lengstum verið ólærð-
ir menn, eins og hreppstjórar vorir,
og ber ekki á öðru en réttarfarinu
sé þar vel borgið.
Sparnaðurinn, sem af þessu leiddi,
telst höf. til að muni verða nálægt
50 þús. kr. og auk þess væri sá vinn-
ingur við þettafyrirkomulag, að dóms-
valdið yrði algjörlega greint frá um-
boðsvaldinu, sem mikils er um vert.
En þó vér gerum nú ráð fyrir að
hækka þyrfti laun hreppstjóra, vegna
hinna auknu starfa þeirra, sem næmi
svo sem 10 þús. yfir land alt, þá
yrði sparnaðurinn engu að síður 40
þús. á ári og er það ekkert smáræði.
Þá getur höf. þess að lækka megi
laun embættismanna með konung-
legri veitingu og launum úr lands-
sjóði um 6000 kr., en skýrir það
ekkert nánar. Laun málaflutnings-
manna við yfirréttinn (1600 kr.)
megi fella burtu, og ennfremur laun
sérlækna ogaðstoðarlækna, þegar tim-
ar líða og bæirnir stækka og nemur
sparnaðurinn við það um 4000 kr.
Pá er uppeldiskostnaður embættis-
manna, er höf. segir að sé um 60 þús.
kr. „Er það óhæfilega mikil upp-
hæð til þessarar fámennu stéttar
(um 3 % af allri þjóðinni), þegar
litið er til þess hve miklu er varið
úr landssjóði til allra annara stétta
í landinu." Þennan kostnað vill höf.
færa niður um 8 þús. kr. að minsta
kosti, með því að afnema ölmusurnar
við almenna mentaskólann og gera
nemendum auk þess að skyldu að
greiða ákveðið kenslugjald eins og
erlendis tíðkast. — Við þetta erýmis-
legt að athuga, þó vér sleppum því
í þetta sinn. Að eins skal þess getið
að oss finst ekki fyllilega rétt að
telja allan kostnaðinn við almenna
mentaskólann til uppeldiskostnaðar
embættismanna. Gagnfræðadeildin er
jafnt fyrir alla og fé það, sem til henn-
ar gengur, mætti að nokkuru leyti telja
með útgjöldum til alþýðumentunar.
Ekki virðist oss heldur að komið
geti til nokkurra mála að gera gagn-
fræðanemendum, sízt aðkomnum, að
skyldu að greiða skólagjald. Nokkurn
námstyrk, t. d. þrjár 200 kr. ölmus-
ur, ætti að veita fátækum og sérstak-
lega efnilegum sveitapiltum í lær-
dómsdeildinni. Það mun því vera
full hátt reiknað að sparnaðurinn
við lærða skólann geti orðið 8 þús. kr.
I sambandi við þetta skal þess getið
að höf. álítur réttast að leggja lækna-
skólann niður og spara við það 10
þús. kr., sem nú sé árlega varið til
þess að sjá landinu fyrir „ónýtari
læknum, en annars mundu fást án
eins eyris kostnaðar fyrir landssjóð."
En ekki gerir hann þett að beinni til-
lögu.
Hér erum vér ekki á sama máli
og hinn háttvirti höf. Virðist oss
hann líta hér fremur á hina fjár-
hagslegu en siðferðislegu hlið máls-
ins.
Hverjum manni með næmri sóma-
og sjálfstæðistilfinningu finst sér það
ósamboðið að þyggja fjárstyrk af
vandalausum mönnum, svo framar-
lega hann geti bjargast þolanlega
við sín eigin efni og sízt mundi
hann nota sér hjálpsemi þeirra, er
hann vildi vera með öllu óháður.—
Enginn mun verða fúsari á að játa
þetta en hinn háttvirti höf., en hvernig
í ósköpunum getur hann þá haldið
því fram, að vér eigum að nota okkur
góðsemi Dana, þegar vér getum
hjá því komist, vér sem viljum vera
og eigum að verða sjálfstæð þjóð.
Það getum við því að eins orðið
að vér séum sjálfum oss nógir og
það verðum vér af alhug að kosta
kapps um í öllum greinum. En ekki
er hér rúm til að fara lengra út í
þessa sálma.
Hvað læknaskólann snertir þá vilj-
um vér geta þess, að engin vissa er
fyrir því að vér hefðum nóga lækna,
ef hann væri lagður niður. Nú er
lækna skortur og hvað mundi þá
verða, ef öll læknaefni sigldu og
og vér fengjum ekki nema stöku
mann aftur til baka, eins og hingað
til hefir átt sér stað. Sumir lykju
ekki námi, aðrir ílengdust utanlands.
Efnilegum læknum eru allir vegir fær-
ir og þeir mundu fæstir lúta að okkar
fámennu og örðugu sveitahéruðum.
Frá læknaskólanum koma nú líka
tnargir góðir læknar og margt fleira
mætti um þetta segja.
Loks bendir höf. á að fækka megi
prestum, svo að laun þeirra verði að
meðaltali um 1500 kr., þó styrkur sá
og eftirlaun, sem greidd eru úr lands-
sjóði, félli niður og sparaðist við það
um 28 þús. kr,—
Sparnaður sá sem höf. gerir ráð
fyrir að leiði af öllutn þessum breyt-
ingutn er samtals um 97 þús. kr. og
þótt upphæð þessi væri sett niður í
80 þús., eða jafnvel rninna, þá er hún
engu að síður næsta álitleg, álíka há
og upphæð sú er á gildandi fjárlögum
er veitt til allra vegagerða í landinu,
að brúm undanskildum og helmingi
hærri en fjárveitingin til vísinda, bók-
rnenta og lista. Oss munar um minna.
Það ætti ekki að þurfa að áminna
kjósendur um að krefjast þess af þing-
mönnum sínum í vor, að þeir athugi
mál þetta rækilega. Komi það í ljós
við nánari rannsókn að spara mætti
talsvert af embættisgjöldunum, með
því að breyta embættaskipuninni í
heppilegra horf, má ekki hika við
það eitt augnablik.
Aö endingu kunnum vér ritstjóra
Eimreiðarinnar þökk fyrir að hann
vakti máls á þessu og ráðum mönn-
um eindregið til að lesa ritgerðina
vandlega fyrir þingmálafundina í vor.
Skipkoma.
Mjölnir kom hingað 9. þ. m. Farþegar
voru Einar Hallgrímsson verzlunarstjóri
á Seyðisfirði og verzlunarmennirnir Sig-
urður Málmkvist á Norðfirði, Karl Jensen
á Patreksfirði, Ólafur Valdimarsson á
Vopnafirði, verzlunaragentarnir Chr. Niel-
sen og Jón Jónsson; Hallgrímur Austmann
á Fáskrúðsfirði, Pétur Stefánsson á Fjall-
seli, Jón Stefánsson, Húnvetningur frá Nor-
egi og margir Húsvíkingar.
Með skipinu fór til Kaupmannahafnar
frú Margrét Guðmundsd. kona Aðalsteins
Halldórssonar og Einar Einarsson verzlunar-
maður á Oddeyri snögga ferð til Austfjarða,
\