Norðurland - 06.05.1905, Side 1

Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
33. blað.
Akureyri, 6. maí 1905.
IV. ár.
JMorðurland
kemur út tvisvar í næstu viku, á
miðvikudag og laugardag. -
Auglýsingar í miðvikudagsblaðið
þurfa að vera komnar kl. 5 e. tk á
þriðjudaginn.
Auglysing.
Kjörþing fyrir Akureyrarkaup-
stað, samkvæmt auglýsing stjórn-
arráðsins 26. jan. p. á., verður
haldið á „Hótel Aliureyri“ 15.
p. m. og byrjar á hádegi.
Upptalning atkvæða fer fram
á sama stað og byrjar kl. 5 e. h.
hinn sama dag.
Skrifstofu bæjarfógetans á Akureyri
3. maí 1905.
Suðl. Suðmundsson.
Hérmeð tilkynnist vinum
og vandamönnum, að
jarðarför Valdimars sál-
ugaGunnlaugssonarfer
fram frá heimili okkar, Strand-
götu nr. 11, miðvikudaginn 10.
þ. m. kl. 12 á hádegi.
Oddeyri, 5/s 1905.
Petrína Þ. Sigurðardóttir.
Gaðl. Sigurðsson.
Cueir fyrirlestrar
um ísienzk stjórnmál
eftir Qudmund Hannesson.
I.
Verkmannastéttin Enginn veit sína æf-
op kosningar
kaupstaða.»* lna fyr en o11 er- ~
Fyrir nokkuru hefði eg
ekki trúað því, hver sem það hefði sagt
mér, að eg stæði hér í kveld, sem þing-
mannsefni. Eg hefi aldrei á þing ætl-
að og er því ófróðari um landsmál
vor en eg annars hefði verið. Mér
hefði verið það næst skapi, að í
minn stað hefði komið einhver ó-
breyttur handverksmaður, sjómaður
eða daglaunamaður, einhver úr fjöl-
mennustu stétt landsins, sem flest
verkin vinnur á sjó og landi, þó hún
sé að mestu svift kosningarrétti og
kjörgengi, stétt þeirra manna, sem
lifa af vinnu sinni og handafla, en eru
ekki vinnuveitendur eða eignamenn.
Flestar stéttir landsins hafa einn eða
fleiri fulltrúa á þingi, en eignalausi
eða eignalitli vinnulýðurinn engan.
Sumum þykir sanngirni mæla með
því, að kaupstaðirnir kjósi verzlunar-
mann á þing, en fámenn er verzlunar-
mannastéttin þar í samanburði við
verkmennina, enda er það mín spá,
að hvorki hún né embættismenn ráði
kosningu í kaupstöðunum þegar tímar
líða.
En úr því það hefir atvikast svo,
að eg hefi komist í þennan pólitiska
skriftastól, þá kemur að sjálfsögðu til
minna kasta að gera grein fyrir því
hvað helzt vaki fyrir mér um lands-
mál vor og framtíð lands og þjóðar,
þó eg sjái tæplega hvernig eg á að
geta gert skilmerkilega grein fyrir
svo vandasömu og víðtæku efni í
tveimur stuttum fyrirlestrum. Til þess
að komast fram úr þessu, sé eg engan
annan veg en þann, að halda mér sem
mest við aðalatriðin, en sneiða fremur
hjá einstökum málum. Auk þess, sem
fara má nærri um einstöku smærri
málin, ef aðalatriðin og meginstefnan
eru ljós, þá hefir mér fundist að þreyt-
andi smámálaupptalning geri oftast
pólitiska fundi hér dauðans leiðinlega.
Eg vil þá fyrst skifta umræðuefninu
í tvo aðalflokka: afstöðu vora gagnvart
umheiminum, nágrannalöndunum, sér-
staklega Danmörku og innanlandsmál-
in, eða með færri orðum: utanlands-
pólitík vora og innanlandspólitík.
Utanlands- Hvað utanlandspólitík
póiitík. vora snertir þá væri að
vísu freistandi að ganga alveg þegj-
andi fram hjá henni í þetta sinn. Flestir
munu hafa fengið nóg í bili af stjórnar-
skrárþrefi undanfarandi ára og auk þess
vona allir að hið nýfengna stjórnarfyrir-
komulag reynist sæmilega góður grund-
völlur til þess að byggja á andlegar
og líkamlegar framfarir vorar fyrst
um sinn. Almennings álitið virðist
ganga í þá átt að næstu þingin skuli
að mestu leyti fást við baráttuna
gegn fátæktinni og fáfræðinni, hugsa
fyrst og fremst um atvinnuvegi og
annan fjárhag landsmanna, en þar-
næst mentamálin, sjálfur er eg á sama
máli og kemur ekki til hugar að vér
förum fyrst um sinn að byrja á nýrri
stjórnarbaráttu.
Alfullkomin Einkennilegt er það, að
stjórnarskrá? nærfelt allir sýnast mjög
vel ánægðir með þessa endurbættu
stjqfnarskrá. Jafnvel landvarnarmenn
hafa fátt að athuga annað en það,
að henni hafi ekki verið allskostar
fylgt hvað skipun ráðherrans snerti
og að ríkisráðsseta hans sé ilt axar-
skaft. Eg held það vaki jafnvel fyrir
ýmsum, að vér höfum nú að lokum
fengið eitthvert fyrirmyndar stjórnar-
fyrirkomulag, sem lítt sé hugsandi að
bæta eða hreyfa við. Aðalágreiningur-
inn er um það hver eigi að sitja í
völdunum. —
Þó munu flestir kannast við það,
við nánari athugun, að þannig getum
vér ekki varpað af oss allri áhyggju
um pólitisk réttindi vor og framtíðar-
hag. Þó vér vildum gera oss ánægða
með þá skipun, sem á er orðin, þá
gæti hún gengið oss úr greipum.
Landvarnarmenn hafa því fyllilega rétt
fyrir sér, er þeir vilja hafa strangar
gætur á að stjórnarskrá vor sé haldin.
En sé nú aftur málið þannig vaxið,
að vér ekki höfum náð neinni póli-
tiskri alfullkomnun með stjórnarskrár-
breytingunni 1903, heldur eigum fyr-
ir hendi breytingu og þroska fram-
vegis, engu síður en undanfarið og
eitthvað göfugt takmark að keppa að
annað en að gæta fengins fjár, þá
ríður oss auðvitað miklu meira á því
að gera oss það Ijóst hvað vér viljum
og hvert vér ætlum. Vér getum ekki
slegið þessu á frest, fyrir þá sök að
annars kann straumurinn að bera oss
í öfuga átt og þjóð, þing eða stjórn
að aðhafast eitthvað það sem bindi
hendurnar síðar. í pólitík verður að
hugsa eigi eingöngu um næstu árin,
heldur fyrir ókomnar aldir og kyn-
slóðir.
Sparnaðar- Til þess að skýra þetta
stefnan. 5» iftið betur vil eg benda á
að oss er innanhandar að hagnýta
oss sambandið við Dani á margan
hátt til þess að spara fé, enda höfum
vér gert það og gerum enn. Spar-
semdarmenn á þingi geta gerst tals-
menn fyrir þeirri stefnu að hagnýta
sambandið enn betur en orðið er.
Valtýingar héldu því fram, sumir en
ekki allir, að Danir skyldu launa
ráðherranum og Dr. Valtýr Guðmunds-
son vill í síðasta hefti Eimreiðinnar
láta oss sækja nærfelt alla æðri mentun
vora til Danmerkur og að minsta kosti
leggja niður læknaskólann. Þessa stefnu
er mjög auðvelt að verja frá fjárhagslegu
sjónarmiði og jafnvel með öðrum góðum
ástæðum, en hún tengir löndin fastar
saman og rýrir að nokkuru sjálfstæði
vort. Það getur jafnvel viljað til á
næsta þingi, að stefna þessi geri vart
við sig og þingmenn verði að skera
úr hvort henni skal fylgja eða ekki.
íslendingar ð- Enginn má búast við
tnagar Dana. mótsetta. Vér lát-
um Dani nú sem stendur bera oss á
höndum sér í mörgum greinum, sem
heita má að oss varði eina og þyggj-
um þannig árlega af þeim stórfé, en
launum það alloftast með vanþakklæt-
inu einu. Vér látum þá mæla landið
og gera af því uppdrátt, verja strend-
urnar og halda út til þess dýru skipi,
styrkja stórlega námsmenn vora í Kaup-
mannahöfn, borga oss árlegt fjártillag
sem allir Danir skoða blátt áfram sem
ómagameðlag til vor Islendinga. Vér
látum þá jafnvel gefa oss barnaveikis-
blóðvatn handa sjúkum börnum vorum,
bóluefni til þess að verja mennina fyrir
bólusótt og féð fyrir bráðapest. Síðustu
árin látum vér þá vinna eitt hið mesta
nauðsynjaverk, sem vinna þurfti á þessu
landi: rannsókn á sjónum umhverfis
land vort, fiskimiðum og fiskigöngum
o. fl., án þess að vér höfum boðist
til að leggja einn eyri fram úr vor-
um vasa.
Sjdlfstœðis- Eklci er það ólíklegt að
stefnan. sn stefna kunni að koma
fram á þingi, að oss sé lítt sæmandi
að gerast þannig ölmusumenn Dana í
ótal greinum, ekki sízt þegar vér stönd-
um uppi í hárinu á þeim dags daglega
og þykjumst í orði kveðnu fyllilega geta
siglt vorn sjó, án þeirra aðstoðar og
þeim að þakkarlausu. Vel má við því
búast að einhverir fylgi þessari stefnu
þegar á næsta þingi, menn, sem meta
meira sjálfstæði vort en fjármunaleg
hlunnindi og jafnframt treysta svo
fjárhag og framtíð landsins, að það
muni ekki þurfa að lifa af molunum,
sem detta af borði Dana, eða ef ekki
vill betur til, að sultur sé hollari en
sú fæða.
Það þarf ekki annað en minnast á
þessar tvær stefnur til þess að sjá
það, að áhyggjulausir getum vér ekki
verið um utanlandspólitík vora. Og
ekki getum vér látið oss nægja það
að ráða fram úr hverju sérstöku máli
eftir því sem á oss liggur í þann svip-
inn, sem það kemur fyrir á þingi. Það
væri eins og að ferðast á þann hátt,
að hugsa að eins fyrir næsta sporinu,
en vita ekkert hvert ferðinni væri
heitið.
Hvert er tak- Hér sem endranær rek-
morkið? ^ ur að því að vér verð.
um að gera oss ljósa og skarpa
grein fyrir því að hverju tak-
marki vér stefnum, hverja póli-
tiska hugsjón vér eigum að aðhyllast
og gera að ljósi á vorum vegum.
Hvernig eigum vér að hugsa oss
framtíðarmynd af landi og lýð, þegar
vér erum komnir undir græna torfu
og barnabörnin byggja landið? A hún
að vera sú að hér lifi tæpar 100 þús.
manna, að vísu nokkuru fróðari og
talsvert efnaðri en nú, en sem sæki
alla sína æðri mentun o. fl. til Dan-
merkur, hafi Danmörku fyrir mjólkur-
kú, hvar sem færi gefst, og lifi hér á
hala veraldar sem »óaðskiljanlegur hluti
Danaveldis* með danskan fána blakt-
andi yfir dönskum ölmusulýð ?
Þetta er hin þýðingarmesta spurn-
ing sem þjóð vor getur lagt fyrir sig
og það er enginn vegur til þess að
viðra hana fram af sér, eða sleppa
hjá henni. Öll vor pólitík hlýtur að
fara eftir því hvernig henni er svar-
að, og þess verður endálaust krafist
af hverri kynslóð að hún svari henni,
eftir því sem hún hefir bezt vit og
vilja til. Einkum má þó krefjast þess,
að stjórn og þing hafi ótvírætt svar
á reiðum höndum.
Spurningunni væri fljótsvarað, ef
vér mættum svara henni á þann hátt,
sem vér vildum óska og oss væri
skapi næst, en að sjálfsögðu hefir
það eit,t svar gildi, sem bygt er á
framkvæmanlegum virkileik, eða að
minsta kosti er sennilegt að sé eigi
einber loftkastali.
Ef vér vœrum Til þess að skýra mál-
jafnokarDana! jð vji eg biðja hina
háttvirtu áheyrendur að hugsa sér að
vér íslendingar værum skyndilega orðn-
ir jafnmannmargir og Danir eru og
nokkurn veginn jafnokar þeirra í flest-
um greinum. Hversu mundi oss þá líka
að vera »óaðskiljanlegur hluti Dana-
veldis*, hjálenda, sem þætti svo ná-
tengd Danmörku, þrátt fyrir sín sér-
stöku landsréttindi, að nafns hennar