Norðurland - 13.05.1905, Side 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
34. blað.
Akureyri, 13. maí 1905.
IV. ár.
Tilraunastöð
Ræktunarfélags Norðurlands
er opin á hverjum rúmhelgum degi
kl. 12—2. Ýms jarðyrkjuverkfæri
eru þar til sýnis, og við og við
gefst mönnum kostur á að sjá hvern-
ig með þeim er unnið.
Skrifstofa & * *
Rækfunarfé/agsins
í húsi Magnúsar kaupmanns
Kristjánssonar er opin á hverj-
um degi kl. 1—2 og 7 — 8 síð-
degis.
JARÐÝRKJU-
♦ VERKFÆRI
irá „Ræktunarfélagi Norðurlands",
betri og ódýrari en áður hefir
verið völ á hér á Iandi og
mm~ margskonar fræ TSWSl
fæst í verzlun
Sigurðar Sigurðssonar.
Coeir fgrir/esfrar
um íslenzk stjórnmál
eftir Ouðmuncl Hannesson.
II.
í fyrra fyrirlestri mínum gerði eg
nokkura grein fyrir utanlandspólitík
vorri og komst að þeirri niðurstöðu,
að þrátt fyrir stjórnarbótina 1903
ættum vér langt í land til þess að
ná því pólitíska markmiði, sem oss
bæri að keppa að, en að það væri
fullkomið jafnrétti við Dani eða al-
gert sjálfstæði. í kveld verður umtals-
efnið innanlandspólitfk vor, en hún er
að sjálfsögðu svo umfangsmikið og
margbreytt mál, að eg get að eins
minst á nokkur meginatriði.
Skattar og Eg vil þá byrja á þv( at-
álögur. & riðinUj
sem flest þingmanns-
efni sneiða viljandi hjá, því það er
miður vel þokkað hjá kjósendunum,
en er þó grundvallaratriði í innanlands-
pólitík allra landa, sem flest það byggist
á, sem til framkvæmdanna kemur. Þetta
atriði eru skattar og álögur, féð sem
á einhvern hátt er tekið úr vasa kjós-
endanna og látið í vasa stjórnendanna,
til þess að standast straum af öllu því
marga og mikla, sem borga skal af al-
mannafé. Það er því nauðsynlegra að
athuga þetta mál, sem það hljóð hefir
verið í stroknum hjá flestum, sem við
landsmál vor fást, að auka þyrfti tekjur
landssjóðs og að landsmenn auka sífelt
kröfur sínar til hans, þrátt fyrir það
að kvartað sé og kveinað undan sköttum
og skyldum, sem gjalda þurfi til allra
stétta og það jafnvel svo, að sumir telja
illvært að vera hér fyrir þungum á-
lögum.
Nú liggur það í augum uppi að
til Iftils er að tala um að auka tekj-
ur landssjóðs, ef almenningi veitir
erfitt að rísa undir þeirri útgjalda-
byrði, sem nú er á hann lögð og þá
er heldur ekki til neins að krefjast
aukinna framkvæmda af landssjóði.
Þó nokkuð kunni að mega spara af
þeim útgjöldum, sem á honum hvíla
nú, þá er það víst, að stórfé fáum
vér ekki til nýrra nytsemdarfyrirtækja
á þann hátt.
Er gjaldbyrði Eg geri ráð fyrir því
vor þung?i9 að fæstum áheyrendum
mínum sé kunnugt um hve þung gjalda-
byrði hvílir á oss í samanburði við
nágrannaþjóðir vorar. Þó ekki sé ein-
göngu að miða við slíkan samanburð,
þá er hann þó eigi að síður fróðleg-
ur og gefur nokkura hugmynd um
það, hvort vér höfum ástæðu til þess
að bera oss illa undan »gjöldunum
til allra stétta*.
9 kr. og Þess má þá fyrst geta, að
52kr.s+ ársgjöld Norðurálfuríkjanna
námu fyrir 1894 að meðaltali 52 kr.
á hvert mannsbarn* og hafa eflaust
aukist stórum síðan, en öll gjöld lands-
sjóðs námu að meðaltali á 10 ára bilinu
frá 1892—1901 tæpum 9 kr. á mann.
Með öðrum orðum: þegar ríkissjóðir
Norðurálfunnar geta varið 50—60 kr.
fyrir nef hvert til ýmislegra nytsemdar
fyrirtækja, höfum vér að eins haft 9 kr.
að spila úr.
Ekki bendir þetta til þess, að gjalda-
byrði íslendinga sé þung. Aftur sýnir
það oss, að landssjóður getur ekki fram-
kvæmt fimta hlutann af því, sem út-
lönd heimta af ríkissjóðum sinum. En í
raun og veru er gjaldabyrðin miklu lægri
fyrir þá sök, að töluvert af tekjum lands-
sjóðs legst ekki á gjaldendur (ríkistillag
o. fl.). Af þessum útgjöldum hvíldu á
gjaldendum að eins 6.65 á hverjum
manni.
Miklu er þó upphæðin minni, þegar
Norðurlönd eru að eins talin. Utgjöld
Danmerkur námu á sama tíma 28 kr.
á mann árlega, Noregs 26, en Svíþjóðar
20.** Síðan hafa gjöldin aukist í öllum
löndunum. Landssjóður vor hefir því
úr hálfu minna fé að spila en skatt-
léttasta landið á Norðurlöndum hafði þá.
Skattar og En nú eru það ekki ein-
sveitargiöld. gjjngu landssjóðsgjöldin,
sem hvi'Ia á almenningi. Sveitargjöldin
slaga hátt upp í þau og verða að teljast
með til þess, að fá hugmynd um gjalda-
byrðina. Hún er mestmegnis innifalin
í sköttum er til ríkisins ganga (lands-
sjóðs) og sveitargjöldum. Skattar og
sveitarútgjöld samanlögð námu árlega
(1896) á hvert mannsbarn:
í stærstu Evrópulöndunum ca. 52 krónur.
- Danmörku................- 45 —
- Noregi..................- 32 —
- Svíþjóð.................- 28 —
Áíslandi tæpar............- 13***—
* Falbe-Hansen: Finansvidenskab. Kbh.
1894 I. bls. 10. Sami II. 239 Kbh. 1896.
** Falbe-Hansen II. 239.
*** 10 ára tímabilið 1892—1901.
Gjaldléttastaland Hvað upphæð gjalda-
Norðurálfunnar! byrðanna snertir er
því áreiðanlegt, að íslendingar bera
hálfu lægri gjöld en allar nágranna-
þjóðirnar þrátt fyrir það þó sveitar-
gjöld hér séu tiltölulega há. Til þess
að ná gjaldléttasta landinu, Svíþjóð,
mættum vér fjórfalda skatta vora til
landssjóðs.
Eftir öllu þessu ætti ísland að vera
hrein Paradís, hvað gjaldabyrði snertir,
og allar umkvartanir undan sköttum
og skyldum hér hreinasti húsgangs-
barlómur. Vér ættum að geta aukið
tekjur landssjóðs til stórmikilla muna,
líklega tvöfaldað þær, án þess að nokk-
uð væri í húfi og fengið þannig nýtt
afl til nýrra framkvæmda.
Giöldog En sagan er ekki nema hálf-
gialdþol. sbgð Gjaldabyrðina er í raun
og veru minst að meta eftir krónutal-
inu, heldur eftir gjaldþolinu eða árleg-
um tekjum manna. Þó vér borgum
aðeins 13 kr. til almennings þarfa á
nef hvert, en Danir 1902 um 50 kr.,
þá getur vel verið að gjöldin hvíli
þyngra á oss en þeim, ef gjaldþol
vort er svö miklu minna.
Því miður eru engar fullkomlega á-
reiðanlegar skýrslur til um árstekjur
manna í ýmsum löndum og verða tæpast
nokkuru sinni. Eigi að síður má fara
nærri um það, hve miklar þær séu.
Þannig er talið að á hvern mann komi
í árstekjur:*
í Englandi 1886 621 kr.
- Frakklandi 1892 468 -
- Danmörku 1900 ca. 400 -
- Noregi 1890 275 -
Eg hefi reynt til þess, að gera á
ýmsan hátt skynsamlega áætlun um
árstekjur íslendinga að meðaltali. Með-
al annars má styðjast við það, hve mikið
vér kaupum af útlendnm vörum. Arið
1902 keyptum vér af þeim fyrir 135
krónur á nef hvert á landinu.** I við-
bót við þetta kemur kjöt, fiskur, mjólk,
fatnaður (ull), eldsneyti, garðávextir o.
fl., sem landsmenn taka heima hjá sér.
Eg hygg að alt þetta verði tæplega
matið lægra en 100 kr. á mann. Ein-
göngu mjólk úr kúm landsins kostar
t. d. ekki minna en 35 kr. á mann
árið yfir. Eftir þessu yrðu árstekjur
íslendinga ekki minni en 230—240
krónur á hvert mannsbarn f landinu
en, ef vér vildum gera ráð fyrir því
allra lægsta, um 200 kr. Vér slögum því
að líkindum hátt upp f Norðmenn, sem
talið er að hafi 275 kr. á ári, og vel
má vera, að munurinn sé í raun og
veru minni, en hér er gert ráð fyrir.
Skattar til landssjóðs og sveitargjöld
vor nema ekki meiru en 6% af tekj-
um manna, en f sumum löndum yfir
16 0/0.
Léttgjöldeft- Skattabyrði vor er því
ir gjaldþoli. mjög létt f samanburði
við aðra, hvort heldur sem litið er á
*Aschehoug: Socialökonomik I. 480. Kr.
1903. Hage: Haandbog í Handelsviden-
skab.
**MeðaltaI 10 ára frá 1893—1902 er þó
að eins 107.25 kr. á mann.
krónutalið eða gjaldþolið. Þó ber þess
að geta að eigi að síður er hún þyngri
en þessar tölur gefa hugmynd um. Eftir
því sem árstekjur minka þverrar gjald-
þolið stórkostlega, því ekkert má leggja
á þær tekjur sem nauðsynlegar eru til
þess að framfleyta lífinu. Arstekjur vor-
ar eru að meðaltali svo lágar að þær
þola alls ekki mjög mikla skattabyrði.
Oss væri þannig með öllu ófært að
bera þær byrðar, sem auðugu löndin,
t. d. England, bera léttilega.
Gjaldabyrði og Að öllu samanlögðu
fátœklingar. hygg eg að vér get-
um að vísu aukið tekjur landssjóðs að
nokkurum mun, án þess ójafnaði sé
beitt, en þó ekki svo mjög miklu nemi.
En sú vandhæfni er á því að nýjar á-
lögur mega alls ekki, efþess er nokkur
kostur, lenda á fátæklingum, sem nú
bera mestan hluta, tiltölulega, af kaffi
og sykurtollinum, þyngstu byrðinni á
íslenzkri alþýðu og auk þess mikinn
hluta vínfanga- og tóbakstollsins. Marg-
ir þessara manna sem nú gjalda tals-
vert í landsjóð, ættu í raun og veru
að sleppa gjaldfríir og hafa ekki meiri
tekjur en svo að hrökkvi til lífsnauð-
synja. Þar að auki er ekki að tala um
að auka álögur á almenningi nema brýn
og óumflýanleg nauðsyn krefji. Það eru
of mikil gæði að lifa við lága skatta
til þess að leikur sé gerandi til þess
að hækka þá og hindra þannig hæfi-
legt auðsafn og almenna velmegun.
Aðflutnings- Tímans vegna get eg lít-
toílar.s* ið minst á skatta- og toll-
pólitík vora. Eg vil aðeins geta þess,
að þrátt fyrir það að eg ekki fylgi
verndartollastefnu, þá sé eg ekkert á
móti, ef auka þarf tekjur landsjóðs, að
gera það að einhverju leyti með aðflutn-
ingstolli á útlendum varningi sem auð-
veldlega má framleiða í landinu eink-
um öllu þvf, sem líklegt er að gæti
orðið vetrarvinna fyrir almenning. Inn-
anlandssamkepnin sér þá um að varan
hækki ekki stórum í verði.
Húsaskatlur Eg get ekki stilt mig um
kaupstaða. að minnast Iftið eitt á rit-
gerð Jóns Krabbe um skattamál ís-
lands. Eg held að öll vor blöð hafi
sungið henni samróma lof og dýrð og
nokkur líkindi séu því til þess að al-
þing fari eftir tillögum höfundarins um
það að leggja um 60—80000 kr. skatt
á fjárhagstímabilinu á kaupstaðahús.
Að vísu væri mjög einfalt og æski-
legt að geta gert fasteignir landsins
meira arðberandi, ef svo má að orði
komast, fyrir landssjóð en þær eru nú,
og ýmislegt af tillögum höfundarins er
viturlegt, en hvers vér eigum að gjalda
kaupstaðarbúar öllum öðrum framar
skil eg ekki. Ef eg flyt mig yfir poll-
inn og byggi mér stórt og mikið hús
hinumegin, slepp eg með gamla húsa-
skattinn, en byggi eg það hérnameg-
in, þá verð eg að borga 20—40 kr.
á ári af húsinu. Eg get ekki séð að
þannig lagaður skattur væri allskostar
sanngjarn og get ekki fallist á að
kaupstöðunum sé íþyngt öðrum lands-
hlutum framar. Þó segja megi að þetta