Norðurland - 13.05.1905, Síða 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjgrleifsson, læknir.
35. blað. j Akureyri, 13. maí 1905. . j IV. ár.
Aðaifundur Gránufélags
fyrir yfirstandandi ár 1905 verður lialdinn á Vestdalseyri við Seyðisfjörð
mánudaginn þann 21. ágúst næstkomandi, og byrjar kl. 12 á hádegi á
þeim stað á eyrinni, sem þar og þá verður nánar tiltekið. Petta tilkynn-
ist hér með hinum kjörnu aðalfundarfulltrúum og þeim öðrum, sern þann
fund eiga að sækja.
Oddeyri 10. maí 1905.
í stjórnaruefnd Gránufélagsins
Ðavíð JSuðmundsson. !Frb. Steinsson. 2jörn Jónsson.
Ollum þeim, sem heiðruðu jarð-
arför Valdimars sáluga Gunn-
laugssonar með nærveru sinni
eða á annan hátt styrktu okk-
ur við það tækifæri, þökkum við inni-
lega fyrir; sérstaklega þökkum við
Goodtemplara stúkunni »Brynju« fyrir
þá virðingu og hlutdeild er hún sýndi
við það tækifæri.
Kristín Qunnlaugsdóttir.
Jakobína Gunnlaugsdóttir.
Ounnl. Gunnlaugsson.
Júlíus Qunnlaugsson.
Petrína P. Sigarðardóttir.
Guðl. Sigurðsson.
Ollum þeim, sem heiðruðu jarð-
arför Jóns sáluga Jónssonar
bónda á Munkaþverá með
nærveru sinni, eða á annan
hátt, vottast hér með hjartanlegt þakk-
læti frá ekkju hans og börnum.
Kosningin.
Ekki er nema einn dagur rúmur
til þess er Akureyrarbúar eiga að
ganga til kosninga til alþingis og
er það í annað skifti eftir að þeir
áttu einir að ráða þingmann sinn.
Síðan kosningar fóru hér fram
síðast eru ekki nema liðlega 8 mán-
uðir. Akureyrarbær var þá sá stað-
urinn í landinu, sem þjóðin veitti
mesta athygli. Hér var þá í boði sá
maðurinn, sem fróðastur var í lands-
málum, maður með brennandi fram-
farahug og ættjarðarást, hugsjóna-
maður, sem þó jafnframt var allra
manna líklegastur til þess að fá vilja
sínuin framgengt.
Á móti lionum bauð sig þá fram
Magnús kaupmaður Kristjánsson, mað-
urinn sem nú hefir verið að spyrja
Guðmund Hannesson að því, því
hann sé að bjóða sig fram til þings,
eins og hann væri sjálfur sá stjórn-
málavitringur, að það ætti að teijast
einhver goðgá að bjóða sig fram á
móti honum.
Sá maðurinn sem veitti Páli Briem
beztan og mestan stuðninginn við
síðustu kosningar var Guðmundur
Hannesson. Nú eru þessir tveir menn
Guðmundur og Magnús þingmanns-
efni þessa bæjar.
Öllum er kunnugt um hvernig
Nl. leit á kosninguna í fyrra, hvort
þingmannsefnið það þá réði kjós-
endunum til þess að velja. Blaðið
gerði það af heilum hug, með þeirri
föstu sannfæringu að það yrði bæn-
um og landinu fyrir beztu.
Pó svo sorglega vildi til að sú
kosning varð ekki að tilætluðum
notum, vegnu fráfalls Páls Briems,
er það þó blaðinu gleðiefni að geta
sagt að kosningin í fyrra varð bæn-
um til sæmdar. Hvervetna í landinu
mæltist einkar vel fyrir þeirri kosn-
ingu, landið fyltist hlýjum hug til
Akureyrarbæjar fyrir hana. Jafnvel
ýmsir þeir menn, er voru andstæð-
ingar Páls Briems í stjórnmálum,
glöddust yfir henni og töldu hana
vegsauka fyrir bæinn.
Nú eiga kjósendur að ganga til
kosninga í annað skifti.
Norðurland ræður bæjarbúum til
þess að kjósa Guðmund Hannesson.
Óþarfi er að lýsa honum fyrir kjós-
endum hér, þeir þekkja hann svo
vel, vita að hann er afburðatnaður
að vitsmunum með víðtækri þekk-
irig, sanngjarn í öllum flokkamálum
samvizkusamur maður og góður
drengur. Fulla sannfæring höfum
vér fyrir því, að mælast mundi fyr-
ir kosningu hans nú álíka vel og
fyrir kosningu Páls Briems í fyrra;
landið þarf á þekkingunni að halda,
þeim mönnunum sem líklegastir eru
til þess, að geta aflað sér hennar
og gert hana landinu arðsama.
Með fyrirlestrum þeim, er G. H.
hefir haldið hér fyrir skömmu, hefir
hann sýnt glögglega, ekki að eins
hve létt honum veitir að afla sér
þekkingar og búa hana í þann
búning, er öllum verði skiljanlegt,
heldur líka ekki síður hitt, hve skýr-
an skilning hann hefir á málum jojóð-
ar vorrar og fátítt er það fyrir þjóð
vora, að fá svo fróðlega og kjarngóða
yfirlitsgrein yfirhelztu mál þjóðarinn-
ar. Glöggari grein fyrir sambandi
voru við aðrar þjóðir, hefir aldrei
verið gerð á voru máli.
4
Cveir fyriríesTrar
um ís/enzk stjórnmál
eftir Guðmund Hannesson.
Frh. IT-
Eg skal þá snúa mér að því sem
eg fyr hefi sagt að mundi verða og
ætti að vera aðalstarf næstu þinga,
nefnilega baráttan gegn fátæktinni og
fáfræðinni eða með öðrum orðum: at-
vinnuvegir og mentamál.
í atvinnumúlum vil eg fyrst telja
það sem fæstir minnast á, nefnilega
iðnað.
Hútt kaup. Ef vér spyrjum sveitabónd-
ann, sjávarbóndann eða útvegsmanninn,
hvað sé honum mestur þrándur í götu, þá
er sífelt sama viðkvæðið: vöntun á kaup-
lágu verkafólki. Þeir segja að kaup-
gjaldið sé nú orðið svo hátt að bú-
skapurinn eða útgerðin beri það ekki.
Kaupið er og all-hátt yfir nokkurn
hluta ársins, en sé miðað við alt ár-
ið, er það 'iálfu Iægra en víðast í heim-
inum. í raun og veru er því kaup
vinnulýðs hér á landi mjög lágt, jafn-
vel óhæfilega lágt.
% drsins Að ástandið er þannig stafar
arðlausir. af þvi) að tveir þriðjungar
ársins eru hér arðlaus eða arðlítill
tími, fyrir allan þorra landsmanna.
Yfir arðsama tímánn er kaupgjaldið
svo gott, að vel má við það una.
Svo má heita, að allar tillögur um
endurbót atvinnuveganna lúti að því
einu, hvernig gera megi arðsama tfmann
enn þá arðsamari. Eflaust má mikið
vinna á þann hátt, en eg er sannfærður
um, að vér ætlumst til of mikils af
landi voru og atvinnuvegum þess, ef
þess er krafist, að þriðjungur ársins
færi oss allar nauðsynjar í ríkulegum
mæli, svo að flestir geti setið auðum
höndum tvo þriðju hluta ársins.
Arðsamur Eg er þe*s fullviss að eitt
vetur. s* af vorum mestu lífsspurs-
málum er það, hvernig vér getum
gert oss veturinn arðsaman. Mér er
næstum óskiljanlegt hversvegna allir
ganga fram hjá þessari þýðingarmiklu
spurningu.
Heimilis- Án þess að fara frekar út
iðnaður. ( þag tímans vegna,
vil eg að eins geta þess, að vetrar-
vinnan hlýtur að vera iðnaður, og til
þess að hann geti orðið almenningi
að notum, verður aðallega að tala
um heimilisiðnað. Þó verksmiðjuiðn-
aður kæmist hér á fót, mundi hann
tæplega auka vetrarvinnu almennings.
Þetta eru sömu úrræðin og reynslan
hefir kent oss frá því landið bygðist
og til skamms tíma. Forfeður vorir
gerðu sér allan veturinn arðsaman
með iðnaði, svo að landið var að
mestu leyti sjálfbjarga til skamms
tíma, hvað þær iðnaðarvörur snertir
að minsta kosti, sem efni var til í í
landinu. Gildi gamla iðnaðarins sést
bezt á því, að »alin« vaðmála var
gerð að verðmæli. Það er á síðasta
mannsaldrinum, sem hinn gamli heimil-
isiðnaður vor hefir að miklu leyti oltið
um koll og orðið undir í samkepninni
við erlendan verksmiðjuvarning.
Endurreisn heim- Eflaust eru litlar von-
ilisiðnaðar.s+s* ir tiI að endurreisa
gamla heimilisiðnaðinn f því formi,
sem hann var. Hann er nú orðinn
úreltur. En því fer fjarri, að þarmeð
sé öllum sundum lokað fyrir framtíð
vetrariðnaðar á heimilum manna hér.
Vér verðum að eins að fylgjast með
tímanum og koma upp þeim heimilis-
iðnaði, sem hentar vorum tímum og
þolir samkepnina. Fjöldi af iðnaðar-
vcrum eru með því marki brendar,
að vélar geta ekki unnið þær, nema
að nokkuru leyti, eða þá að vélarnar
eru ekki dýrari en svo, að almenn-
ingi er ekki ofvaxið að eignast þær.
Sem dæmi þessa eru fatasaumur og
prjónles, ýmislegt smíði o. fl. Flestur
slíkur iðnaður getur orðið heimilisiðn-
aður.
Því fer fjarri að heimilisiðnaðurinn
sé útdauður í iðnaðarlöndunum og að
verksmiðjur hafi útrýmt honum. í ótal
greinum getur hann kept við verk-
smiðjurnar, jafnvel þar, sem verksmiðju-
iðnaður hefir náð mikilli fullkomnun. I
Þýzkalandi lifir þannig um hálf miljón
manna af heimilisiðnaði, í Frakklandi
ein miljón. í Sviss eru ig°lo af öllum
iðnaðarvörum heimilisiðnaður, í Austur-
ríki 34% í Noregi 25°/o*. Að heim-
ilisiðnaði vorum hrakar svo stórlega
orsakast að eins af því að hann er
úreltur og fylgist ekki með tímanum.
Að vísu stendur það að litlu leyti í
valdi þingsins að hrinda máli þessu
áleiðis. Byrjunin verður að gerast af
einstaklingum eða félögum, en skyn-
samlegar tilraunir í þessa átt ættu skil-
ið að styrkjast af landsfé, ef greiða
mætti fyrir þeim á þann hátt, sem eg
efa ekki. Það koma þeir tímar þegar
öllum er ljóst hve mikla þýðingu hinn
langi vetur vor hefir og hvert stór-
mál það er að geta gert sér fé úr
honum.
Þýðing fiski- Þá vil eg stuttlega minn-
veiða. s* ast á sjávarútveg og fiski-
veiðar, þetta olnbogabarn undanfarandi
þinga, en sem vonandi verður oss sí-
vaxandi auðs- og atvinnuuppspretta.
Öll þau ár, sem eg hefi verið læknir,
hefi eg búið á sjávarbakkannm, og með
hverju ári hefi eg betur og betur séð,
að það eru einmitt fiskiveiðar, sem
framtíð vor hlýtur að mjög miklu leyti
að byggjast á. Sveitaafurðir vorar standa
í óhæfilega lágu verði og hafa ótal keppi-
nauta, en miklar líkur eru til þess að
fiskur og fiskivarningur verði lengst af
eftirsótt og útgengileg vara erlendis,
þó verðið að sjálfsögðu hljóti að vera
breytingum undirorpið. Os.i er lífs-
skilyrði að hafa einhverja nokkurn veg-
inn óbrigðula útflutningsvöru til þess að
geta borgað útlöndum kornmat vorn
* Aschehoug: Socialökenomik II. 456.