Norðurland - 27.05.1905, Blaðsíða 2

Nl.
146
f því efni gat ekki skilist
nema á einn veg, hann hefði
verið bein játning um það,
að það væri hrætt um að
landlnu mundi bjóðast betri
samningar annarsstaðar frá
og það hláut að gera hvern
gætinn fjármálamann var-
færnari.
Ráðherra vor hafði líka svo einkar
góða ástæðu til þess að neita að
binda sig fyrir sitt leyti. Hann vant-
aði þá peninga sem þurfti til þess
að fullnægja þeim samningi, er Rit-
símafélagið heimtaði.
Eða er nokkur sá sem trúir því,
að félagið hefði slept Englandssím-
anum heldur en að ganga að þessu?
Enginn.
Hvað hefði þá unnist við þetta?
Óumræðilega mikið, bæði fyrir ráð-
herrann og landið.
Fyrst og fremst hefði ráðherrann
komist hjá fjárlagabroti.
í öðru lagi hefði þinginu gefist
færi á að athuga málið rækilega, at-
huga alt það sem í boði var og
bera það saman við fjárhag lands-
ins.
Það þykir ef til vill óþarfi að
vera að athuga slíkt, en þó er það
svo að flestum góðum búmönnum
þykir viðkunnanlegra að líta ofan í
budduna áður en þeir eiga að fara
að borga út stórfé.
En svo hefði líka annað unnist
við þetta, sem sannarlega var ekki
smáræði.
Þegar fast tilboð var fengið frá
Ritsímafélaginu, sem þó ekki var
bindandi fyrir Iandið, hefði ráðherra
vor staðið alveg frábærlega vel að
vígi með að semja við Marconifé-
lagið eða önnur félög, er boðið
hefðu leifturskeytasamband. P>á fyrst
var hægt að segja við þau félög, að
annaðhvort yrðu þau að bjóða betri
boð eða verða ella af kaupunum.
Hvað mörg hundruð þúsunda hefðu
unnist við þetta er ekki gott að segja,
en full vissa er fyrir því að þar er
um stórfé að ræða.
Eða er ekki öllum mönnum auð-
sætt að Marconifélagið hefir ekki
ætlað að láta samningana ganga úr
greipum sér, hefir verið við því
búið aö færa sig niður til muna,
ef ráðherrann hefði ekki hætt samn-
ingunum svona hvatvíslega, úr því
það nú ætlar að senda mann með
umboð til þess að semja við þing-
ið, eftir að ráðherran er búinn að
semja við Ritsímafélagið. Sú sendi-
ferð væri tilgangslaus, ef félagið
ætlaði ekki að bjóða miklu betri
boð en Ritsímafélagið.
Hvað er það þá, sem ráðherra
vor átti að gera og gat gert.
Hann átti að útvega og leggja
fyrir þingið ákveðið tilboð frá Rit-
símafélaginu.
Hann átti að leita sem beztra
samninga við Marconifélagið og
þau félög önnur er vildu bjóða
leifturskeytasamband.
Haan átti að gæta þes vandlega
að fara í engu út fyrir það, sem
lög landsins gáfu honum heitnild
tíL *
Én hvað gerir hann?
Hann hætti sarnningum við Mar-
conifélagið áður eti nokkur vissa er
fyrir því, að það bjóði ekki iniklu
betri boð.
Hann semur við Ritsímafélagið
fullnaðarsamning, gengur að afar-
hörðum og óaðgengilegum kjörum,
Frá því kemur hann til þings og
þjóðar með þenna vandræða samn-
ing í öðrum vasanum, en með á-
vfsun í hinum vasanum uppá sjóð
andsins, upp á svo sem 200 þús-
und króna, ávísun, sem hann hefir
ritað undir nafn þjóðarinnar, án þess
að hafa nokkura heimiíd til þess.
X
Hve dýr eru ^
leifturskeytaáhöld?
Það mun mega fullyrða að ritsíma-
málið svokallaða hefði verið lítið á-
greiningsefni, ef að eins hefði verið
um gömlu aðferðina að ræða, síma á
mararbotni og leifturskeytaaðferðin ver-
ið ókunn, en svo nefni eg »þráðlausa
firðritun*, sem Þjóðverjar kalla >Fun-
kentelegraphie« og eðlilegt væri að
kalla á íslenzku leifturskeyti. Fæstir
íslendingar munu reyndar hafa ljósa
hugmynd um aðferðina og áhöldin,
sem við hana eru notuð, en eigi að
síður hafa margir óljósan grun um það,
að aðferð þessi sé svo einföld og á-
hættulaus, að ísjárvert hafi verið fyrir
oss að kaupa sæsíma fyrirvaralaust,
án þess að jafnvel nægilegt fé væri
veitt til þess á löglegan hátt, eða al-
þingi gæfist kostur á að segja álit
sitt um málið.
Það liggur í augum uppi, að sá
einn getur gert sér ljósa hugmynd
um þetta mál, sem hefir sæmilega
þekkingu á leifturskeytaaðferðinni, hve
dýr áhöldin eru, hversu þeim má treysta
og hver vandhæfni er á notkun þeirra.
Því miður er eg ekki eins fróður um
þetta mál og æskilegt væri, en nokk-
uru er mér það þó kunnara en almenn-
ingi yfirleitt og vildi eg því geta þess
litla sem eg veit, ef ske kynni að
það yrði öðrum leiðbeining til þess
að mynda sér sjálfstæða skoðun á mál-
inu. Það sem eg aðallega hefi að styðj-
ast við, er Journal af the Institution af
Electrical Engineers 1899, en í því riti
lýsir Marconi sjálfur aðferð sinni og
áhöldum og er það merkasta ritgerð-
in frá hans hendi um þetta mál. Ýms-
um nýrri breytingum hefir að mestu
leyti verið haldið leyndum. Auk þessa
hefi eg kynt mér ritgerð próf. F. Bruns
í »Umschau« 1902 og lýsing á að-
ferðinni frá félagi hans og Siemens &
Halske, hinu heimsfræga rafmagnsfélagi
í Berlín. Eg hefi líka lesið margar
nýrri tímarita- og blaðagreinar um
þetta mál.
Þó það væri hægðarleikur að lýsa
í stuttu máli leifturskeytaaðferðinni og
áhöldunum sem notuð eru við hana,
þá yrði sú lýsing lítt skiljanleg alþýðu
manna, sem ekkert þekkir í rafmagns-
fræði, enda skal eg leiða það hjá mér
í þetta sinn. Eg vil að eins geta þess
að áhöldin eru mjög einföld, ekki fyrir-
ferðameiri en svo, að þau geta staðið
nærfelt öll á vænu borði og ekki vanda-
samari í meðferðinni en svo, að eflaust
má kenna hverjum ólærðum manni á
örstuttum tíma að fara með þau. Þó
skal þess getið, að auk sjálfra aðal-
áhaldanna þarf hreyfivél með nokkurra
hesta afli (steinolfumótor eða því um
líkt) og háa stöng, sem venjulega er
gerð úr einu eða fleiri masturtrjám.
í öllum þessum áhöldum liggur ekki
meira verðmæti en nokkurum þúsunda
króna nemur. Sé hreyfivélin ekki talin
með og rafmagnsaflvakinn kostar hver
stöð 6—7 þúsund kr. en með hreyfi-
vél og rafmagnsaflvaka 14—15 þúsund
kr. og hggur þó minstur hluti þessa
verðs í sannvirði ábaldanna. I fullu
samræmi við þetta, er tilboð Marconi-
félagsins til ráðherra vors um það, að
tengja saman tvo staði yfir fjörð eða
flóa fyrir 18 þúsund kr. Ættu þá á-
höldin á hverri stöð að kosta 9000
krónur.
Þetta atriði, að áhöldin eru svo
einföld og ódýr, er mjög þýðingar-
mikið í máli þessu. Þegar þessa er
gætt, er það ljóst að tiiboð Marconi-
félagsins og hið nýja tilboð frá Frakk-
landi um leifturskeyti milli íslands og
útlanda eru alls ekki miðuð við það,
sem leifturskeyta útbúnaðurinn kostar
í raun og veru, heldur eingöngu við
hitt, hve dýrt muni verða að leggja
sæsíma og nota þannig þá einu að-
ferð, sem kept getur við leifturskeyt-
in. Ef því má treýsta að með leiftur-
skeyta aðferðinni sé yfir höfuð mögulegt
að senda slingursiaust skeyti milli ís-
lands og útlanda, þá er það víst að
kostnaður við hana og sæsíma er
ekki berandi saman. Leifturskeytafé-
lögin geta því, ef þau á annað borð
vilja, sett oss í samband við umheim-
inn fyrir örlítið brot af því fé, sem
sími kostar og jafnframt haft góðan
hagnað, en hitt er auðvitað mál, að
félög þessi vilja selja sína vöru svo
dýrt sem þau geta, og símafélögin
eru eini keppinauturinn. Því fer fjarri
að þetta frakkneska leifturskeytatil-
boð sé ódýrt, þó ódýrara sé það en
Marconitilboðið. Bæði eru þau rándýr
og ná ekki neinni átt, þegar miðað
er við hið sanna verð áhaldanna. Mér
hefði ekki þótt það nein saga, þó
leifturskeytafélag hefði boðið ferfalt
lægra heldur en að missa af viðskift-
unum við oss.
Svo er að sjá sem samningar stjórnar
vorrar við Marconifélagið hafi eir.göngu
strandað á því, að félagið fekst ekki til
að bjóða svo góð kjör, að þau tækju
tilboði ritsímafélagsins verulega fram. *
Mér er það óskiljanlegt að þetta at-
riði skyldi verða málinu að falii, því
það hefði sízt allra átt að geta orðið
það. Leifturskeytin hafa þá yfirburði
öllum framar yfir síma, að þau eru
stórurn ódýrari. Þeim sem ekki vita
meira um samninga stjórnarinnar en
almenningi er kunnugt til þessa, hlýt-
ur að detta það í hug, að hœfilega
lágt tilboð hefði hlotið að fást, ef samn-
ingamaðurinn frá vorri hendi hefði komið
ár sinni svo velfyrir borð sem verða mátti.
Miklu frekar var ástæða til þess að
óttast það, að aðferðin væri svo ófull-
komin enn sem komið er, að félögin
treystu sér ekki til að taka á sig
fulla ábyrgð fyrir því að sambandið
slitnaði ekki, ekki sízt þegar þess er
gætt, að norðurljós og loftrafmagn
getur sennilega haft mikil áhrif á á-
höldin svo norðarlega á hnettinum.
Ekki er þó að sjá að þetta hafi orð-
ið málinu að falli, enda er það smá-
ræði að senda skeyti milli íslands og
Færeyja í samanburði við það að senda
þau milli Englands og Amerfku, sem
þó hefir tekist.
Eg skal að lokum geta þess, að
* Af sunnanblöðunum má sjá að Marconi-
félagið var fáanlegt til þess að semja
um málið og bjóða betri boð, þvert á
móti því sem Jón Ólafsson fullyrðir.
fyrir þrem árum fekk eg tilboð frá
Simens & Halske-félaginu um að setja
upp leifturskeyti innanlands. Hver stöð,
með öllum áhöldum, átti að kosta tæp-
ar 15 þúsund kr. en ekki vildi félag-
ið ábyrgjast skeytin yfir lengri leið
en 100 kilometar (álíka löng leið og
frá Horni til Skagatáar). Skömmu eftir
að tilboðið var ritað tók leifturskeyta-
aðferðin miklum framförum og mun
því félag þetta nú geta sent skeyti
margfalt lengra.
O. H.
X
Samningur ráðherrans
við Ritsímafélagið norrœna.
Þó samningur þessi sé nú kominn
á prent á fleiri en einum stað, þykir
Nl. þó rétt að birta hann líka lesend-
um sínum. Hér er hann prentaður
með orðalagi stjórnarritstjórans.
»• §F.
Sæsíminn skal Iagður frá Hjaltalandi til
Þórshafnar, og þaðan til Seyðisfjarðar (eða
Reyðarfjarðar). Ef ekki koma fyrir tálm-
anir, sem samgöngumálaráðherrann, og að
því er snertir landtöku símans á íslandi,
ráðherra íslands, telja óviðráðanlegar eða
að minsta kosti afsakandi, skal sæsíminn
vera opnaður til almenningsnota i. d. Októ-
berm. 1906.
Sæsímalagningin skal sæta því eftirliti,
sem samgöngumálaráðherrann ákveður.
z.gr.
Leyfisskrá þessi gildir í 20 ár frá þeim
degi að telja, er sæsíminn og landsími sá
til Reykjavíkur, sem um ræðir í 4. gr., er
tekinn til starfa.
I 20 ár frá þeim degi að telja, er sæ-
síminn til Seyðisfjarðar (eða Reyðarfjarðar)
tekur til starfa, eftir að verkið er samþykt
af samgöngumálaráðherrum og af ráðherra
Islands, að því er snertir landtöku sím-
ans og endastöð á íslandi, skal greioa fé-
laginu tillag 54,000 kr. árlega úr ríkissjóði
Danmerkur og 35,000 kr. á ári úr lands-
sjóði Islands (sbr. þó 6. gr. i. f.
Svo framarlega sem sæsímasambandinu
milli Hjaltalands og Færeyja er slitið í
4 mánuði, falla bæði hin nefndu tillög
burtu fyrir þann tíma, sem sambandsslit-
in standa yfir 4 mánuði. Ef sæsímasam-
bandinu milli Færeyja og íslands er slit-
ið í meira en 4 mánuði, fellur niður til-
lagið frá íslandi og helmingurinn af tillaginu
úr ríkissjóði fyrir þann tíma, er sambands-
slitin standa framyfir 4 mánuði.
Þegar leyfistíminn er á enda, getur
leyfið fengist endurnýjað. Ef félagið vill
ekki fá leyfið endurnýjað án tillags, eða
brjóti það leyfið af sér (sbr. 12. gr.), skulu
Danmörk og ísland eiga rétt á, að sæsím-
inn sé afhentur þeim endurgjaldslaust til
sameignar eftir hlutföllum % og '/3. Ef ís-
land vill ekki taka þátt í að taka sæsím-
ann að sér, á Danmörk rétt á að gera
þetta ein.
3- gr-
Meðan leyfið stendur fær félagið allar
tekjur af símanum.
Hámark gjalda fyrir notkun sæsímans
skal ákveðið af samgöngumálaráðhcrranum
fyrir alt að því 5 ár í bili.
Hækkun á starfsgjöldum verður ekki
gerð nema í samráði við ráðherra íslands.
Gjöldin fyrir notkun landsímans til innan-
lands þarfa skulu ákveðin af stjórnarvöld-
um íslands.
4. gr.
Meðan leyfið stendur, ber félagið allan
kostnað, sem stafar af viðhaldi sæsímans
og starfrækslu hans eftir tímans kröfum.
I Þórshöfn og á Seyðisfirði (eða Reyðar-
firði) reisir félag á sinn kostnað ritsíma-
stöðvar, er annast afgreiðslu allra símrita
gegn um sæsímann, og borgar starfsmönn-
um. en afgreiðsla símrita gegn um land-
símann, og móttaka og útsending hrað-
skeyta, er félaginu óviðkomandi. Samvinna
milli félagsins og póststjórnar og síma-
stjórnar á landtökustaðnum, ákveðst með
samkomulagi við hlutaðeigandi stjórnar-
völd.
Frá Iandtökustað sæsímans á íslandi verð-