Norðurland - 03.06.1905, Page 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
38. blað.
Akureyri, 3. júní 1905.
IV. ár.
Cueir fyrirlestrar
um ís/enzk stjórnmál
eftir Ouðmund Hannesson.
II.
Niðurlag.
,, , Um Verzlun skal eg fátt tala.
Eg hefi hvorki haft tækifæri
eða hirt um að setja mig inn í þarf-
ir og ástand þess atvinnuvegar. Tek-
ur ekki til nema á þurfi að halda.
Allir sjá að hann er hér í miklu ó-
lagi. Verzlunarmenn eru margir, að
tölunni, en vinnuskiftingin milli þeirra
skamt komin. Vöruskifti og lánsverzlun
eru enn í fullum blóma. Flestir kaup-
menn verða að sjá alt með annara
augum, nefnilega erlendra umboðs-
manna, sem oftast verða fljótlega vel
efnaðir þó kaupmennirnir fari á höf-
uðið. Auðsjáanlega er hér um stórmál
að ræða, sem athuga þarf frá rótum,
en sennilega stendur það að minstu
leyti í þingsins valdi að endurbæta
verzlun landsins.
Verzlunar- Eg vil að eins taka fram
erindrekar. ejtt: verzlunarmál, sem mér
finst áríðandi að þingið taki til með-
ferðar og hrindi í framkvæmd, nefnilega
stofnun íslenzkra verzlunarerindreka í
útlöndum. Slíkir menn hljóta að hafa
mikið verkefni að leysa af höndum
fyrir íslenzka kaupmenn, ekki síst þá
sem fáfróðari eru, og ekki er útlend-
ur markaður á íslenzkum vörum svo
góður að ónauðsynlegt sé að reyna til
að bæta hann. Auðvitað er skilyrði
fyrir stofnun slíkra embætta, að til
séu álitlegir menn í þau, sem ætla
má að séu starfinu vaxnir, en eg get
tæplega ætlað að vér fáum svo frá-
munaleg óhæfa menn til þessa starfs,
að laun þeirra margborgi sig ekki í
betri verzlun og bættum markaði. Eg
hygg að það séu eins dæmi, að þjóð
hafi engan mann erlendis til þess að
gæta hagsmuna hennar á erlendum
mörkuðum. Mikið stingnr það í stúf
við oss að Danir með sínum litlu
fiskiveiðum skuli hafa sérstakan verzl-
unarfulltrúa í Englandi með 10,000
kr. launum til þess að gæta hags-
muna sinna í fiskiverzlun.
Eg hefi nú stuttlega minst á helztu
atvinnuvegi vora. Það eru þeir, sem
eiga að bjarga oss út úr fátæktinni.
Litlu þýðingarminni eru mentamál vor,
en í þetta sinn vinst ekki tími til þess
að fara um þau mörgum orðum.
Menta- / Mentamálum eins og í öllu
mál. s* öðru eigum vér að fylgja
þeirri stefnu að vera sem mest sjálf-
bjarga, að minsta kosti að vera Dön-
um sem minst til þyngsla og fyrir-
gera á þann hátt sjálfstæði voru. Þetta
útilokar ekki að vér sækjum alla þá
nauðsynlegu fræðslu, sem ekki finst í
landinu, til útlanda, en vér eigum að
gjöra hana jafnóðum innlenda eftir því
sem föng eru til. Þessi stefna bindur
oss að vísu þann bagga á herðar að
halda uppi alldýrum mentastofnunum,
en eg sé ekki að hjá því verði komist,
Allir jDeir, sem skulda
verzlun Sn. Jónsson-
ar á Akureyri, og eru
hættir viðskiftum við
hana, án pess að hafa
samið um lúkning skuldanna, að-
varast hér með um að greiða
pær að fullu fyrir 1. júlí n. k.,
eður að öðrum kosti að semja
um þær fyrir pann dag, pví ann-
ars munu þær pá tafarlaust inn-
innheimtar með tilstyrk laganna,
eður í blaði pessu prentaður nafna-
listi yfir pær, með skuldarupphæð-
inni við, með nýrri áskorun um
greiðslu fyrir p. 15. júlí, og að
peim tíma innheimt með tilstyrk
laganna.
Akureyri þ. 2. júní 1905.
Jóhannes Sfefánsson.
ef vér eigum ekki að setja oss óhæfi-
lega lágt pólitískt markmið.
Annari meginreglu vil eg fylgja, en
hún er sú, að láta praktiska fræðslu
í öllu því, er lýtur að daglegu lffi manna
og atvinnuvegum, sitja í fyrirrúmi fyrir
flestu öðru. Hér á landi höfum vér
lengst af átt fjölda af lærðum mönn-
um og latínuskáldum þó ekki höfum
vér kunnað svo mikið sem að byggja
sæmilegt hús yfir höfuðið á oss, og
alþýða hafi flest lifað við lítinn kost
og jafnvel dáið úr hungri og harðrétti,
fákunnandi um flest, sem skapar auð-
legð og velmegun.
Álþýðii- Alþýðumentunarmálið og skól-
skólar. ar fyrjr unglinga þarf ekki að
koma í bága við þessa stefnu. Víða
er svipað ástatt og hér í bænum, að
skólastofnun fyrir unglinga er ekkert
annað en hagkvæmd og sjálfsögð skift-
ing vinnunnar. Slíkir skólar eru nú all-
víða og eiga fyrir sér að fjölga og batna.
Eg vil að eins fara gætilega f þessu
máli, ekki síst meðan reynsla er lítil,
en gera það, sem ráðist er í, svo að
það verði ekki eintómt kák. Að svo
komnu vil eg ekki stefna að skóla-
skyldu fyrir öll börn. Reynsla mín hefir
verið sú, að í útlöndum bæri hún ekki
þá ávexti, sem ýmsir hér ætla. Það má
t. d. oftast þekkja úr útlendu bréfin
hér á pósthúsinu, þau, sem frá alþýðu-
mönnum koma, á því, að utanáskriftin
er bæði illa skrifuð og rangt stafsett,
svo að stingur í stúf við ísienzku bréfin.
Bœkur.
Hvað almenna mentun snert-
ir, þá finst mér fátt standa
oss meira fyrir þrifum, en skortur á
góðum íslenzkum bókum. Hver sem
vill um eitthvað fræðast, hefir nálega
engan annan veg, en að læra fyrst út-
lent mál, oftast dönsku, og lesa síð-
an bækur á því máli. Skólarnir eru f
sama vandanum. Þá vantar og íslenzkar
kenslubækur í nærfelt öllum greinum.
Þetta er bæði erfitt og auk þess hættu-
legt fyrir tungu vora og þjóðerni.
Mætti eg ráða landsfé, skyldi eg
verja árlega sem svaraði kostnaði við
einn góðan almennan mentaskóla til
þess að styrkja árlega útgáfu vand-
aðra íslenzkra alþýðu- og skólabóka .Eg
hygg að sá skólinn mundi fyllilega
styðja almenna mentun alþýðu eins
vel og hver annar.
Sjómenn Eg vil að lokum minnast á
afskiftir. það að
mér finst sjómanna-
stéttin vera afskift í mentamálum.
Sjómannaskólinn er eini skólinn, sem
sérstaklega er ætlaður henni, en hann
veitir eingöngu fræðslu í því að stýra
og stjórna skipi, en tekur, að því sem
eg veit frekast, ekkert tillit til þess
að atvinnnuvegurinn eru fiskiveiðar.
Ættu sjómenn að njóta svipaðrar
fræðslu með styrk af landsfé og þeir
eigi kost á sem stunda vilja landbún-
að, þá veitti ekki af sérstöku skóla-
skipi líkt og Danir eiga (Georg Stage),
sem æfði unglinga í praktiskri sjó-
mennsku og fiskiveiðum. Sennilega
veitti ekki heldur nemendum sjómanna-
skólans af þvf að bæta nokkuri verk-
legri æfingu við bóknám sitt.
Samgöngu- RfJ hefi nu minst á nokk-
mál. s* $+ ur atriði í atvinnu- og
mentamálum vorum. Áður en eg lýk
máli mfnu vil eg fara fáum orðum
um samgöngumál.
Sem stendur er ástandið þannig að
ekkert plan er til um vegi á landinu.
Aðeins sundurslitnir bútar eru ákveðnir.
Aðalvegunum, sem ákveðnir hafa ver-
ið eftir þéttbýlustu sveitunnm hefir
að öllu leyti verið dembt á landssjóð.
Fátækari sveitirnar verða fyrst og
fremst að kosta sína vegi án nokk-
urar aðstoðar og þar á ofan gefa rik-
ustu héruðunum að mestu leyti vegi
þeirra og jafnvel árlegt viðhald á þeim.
Eg get ekki hugsað mér öllu öf-
ugri aðferð en þessa. Lífsnauðsyn er
að fá fast samanhangandi plan yfir
alla fyrirhugaða vegi landsins. Það
verður að sitja í fyrirrúmi. Héruðin
ættu síðan sjálf að taka þátt í kostn-
aðinum við lagningu veganna með
styrk af landssjóði, sem væri minstur
í þéttbýlustu og ríkustu héruðunum,
en yxi að því skapi sem vegagerðin
legðist þyngra á héraðsbúa, og aðal-
leiðir yfir óbygðir ættu að líkindum
landssjóður einn að kosta. Þetta væri
og í samræmi við nágrannalöndin, sem
leggja nærfelt allar byrðar við vegi á
sjálf héruðin. í orði kveðnu myndi
landssjóður spara ekki alllítið fé við
þetta fyrirkomulag, en að minni hyggju
mundi vegagerðin aukast svo, að alt
kæmi í sama stað niður.
Á sjó hefir samgöngum verið hald-
ið uppi með því að greiða útlendu
gróðafélagi stórfé ár eftir ár. Síðasta
fjárhagstímabilið hefir það numið verði
laglegs gufubáts á ári (75,000 kr.).
Aftur hefir félag þetta látið oss tvent
í té, annað eru strandferðirnar, hitt að
selja mat og flutning manna dýrara
en önnur félög hafa gert, sem engan
styrk fá af landsfé.
Án þess að eg vilji áfella alþingi
fyrir fjárveitingar þess til D. F. D. S.,
þá er eg algerlega mótfallinn sjálfri
aðferðinni nema sem hreinasta neyð-
arúrræði. Vér eigum að stefna beina
leið að því takmarki að eiga sjálfir
skip vor og manna þau sjálfir, sigla
sjálfir vorn eigin sjó. — Það er ein-
hver óskiljanleg hræðsla, sem grípur
suma ef um það er talað að eignast
gufuskip, einkum síðan Vesta var á
ferðinni sællar minningar, alveg eins
og sú list lægi fyrir útlendingum ein-
um en íslendingum ekki. Eg er alger-
lega laus við slíkt vantraust á oss og
algerlega sannfærður um að meðan það
loðir við oss er grundvöllurinn ærið
veikur undir allri vorri pólitík.
Dönsk ummæli um * *
símasamning stjórnarinnar.
í danska blaðinu »Nationaltidende«
frá 29. f. m. stendur eftirtektaverð
grein um samning ráðherrans við »St.
N.« þann sem prentaður er í síðasta
blaði Norðurlands.
Blaðið er gamalt málgagn hægrimanna-
stjórnarinnar dönsku, var eitt af þeim
blöðum, er kappsamlegast flutti varn-
ir fyrir bráðabyrgðarfjárlögum þeirra
Estrups og Nellemanns og öllu þeirra
lagatraðki. Það getur þvf ekki fengið
af sér að vera að átelja það þó ráð-
herra vor hafi gert samning við fé-
lagið um fjárframlög af hendi íslands,
þó engin lög séu fyrir því, er nemi
svo sem '/4 af árstekjum landsins. Þó
viðurkennir blaðið að fjárveitingin sé
ekki á síðustu fjárlögum vorum og að
frá formsins hlið hafi ráðherrann ekki
haft rétt til þess að ráðstafa þessu
fé. Þetta er nærri því virðingarvert
af gömlu hægrablaði.
Eftirtektaverðast við grein þessa er
þó það, að blaðið viðurkennir að sjálf-
ur samningurinn sé mjög varhugaverð-
ur fyrir íslendinga, sé áleitinn við hag
þeirra og réttindi.
Blaðið bendir fyrst á að 2. gr.
samningsins veiti ráðherra íslands rétt
til þess að taka símalagninguna gilda,
að því er snertir Iendingu sæsímans
og endastöð hans á íslandi, en veiti
samgöngumálaráðherra Dana einum rétt
til þess að taka gilda alla sfmalagning-
una í heild sinni og hann einn hafi
rétt til eftirlitsins.
í 3. gr. er kveðið svo á, að endur-
gjald fyrir afnot símans verði ekki
hækkað, nema eftir samráði við ráð-
herra íslands, en jafnframt er honum
varnað þess, að hafa áhrif á hvað
þetta gjald verði sett hátt upphaflega.
Það er samgöngumálaráðherra Dana,
sem á að ákveða þetta.
Annað ákvæði f 3. gr. er harla ó-
ljóst, um að allar tekjur af rekstri
sæsímans skuli, meðan leyfið stendur,
renna til félagsins. Um þetta segir
blaðið ennfremur: »En ekkert stendur
um þau símskeyti, er bæði fara með
landsímanum og sæsímanum. Á þá sæ-