Norðurland - 14.08.1905, Blaðsíða 1

49. blað a.
Akureyri, 14. ágúst 1905.
ár.
Bændafundur í Reykjavi'k.
Eftir ísafold 4. ágúst.
Suðurreiðin.
Þeir vissu ógjörla hvaðan á þá stóð veðrið, sumir meiri háttar Reykvík-
ingar, einkum stjórnarhöfðingjarnir, er það varð hljóðbært á sunnudaginn seint
nokkuð, að bændur lengst ofan úr sveit væru teknir að drífa hingað flokkum
saman.
Koma þeir svona snemma á þjóðhátíðina ? spurðu einhverir. Og það í þessari
tíð, frá hálfhirtum túnunum.
Hann Eyólfur í Hvammi er kominn við tólfta mann, alt Landmenn. Þeir
eru að fara af baki í portinu hjá honum Jóni Þórðarsyni!
Þetta var ein með fyrri fréttunum.
Það var engin missögn. Þeir voru þar komnir, helztu bændurnir af Land-
inu, 12 af rúmum 30 alls í hreppnum, með tvo til reiðar hver. Þeir höfðu
riðið heiman samdægurs, á sunnudagsmorguninn. Það er 24 stunda ferð lesta-
gang. Þeir höfðu riðið það á 9—10 stundum eða þar um bil. Þar var og í
hóp Ófeigur prestur í Fellsmúla, Ólafur hreppstjóri í Austvaðsholti o. s. frv.
Nei, það gerir ekki Eyólfur eða þeir Landmenn aðrir, að fleygja frá sér
orfinu og ríða suður í Reykjavík í þjóðhátíðarskemtunar-erindum, og það
meira að segja 2—3 dögum fyrir þjóðhátíðina! — sögðu menn þá.
Þeir fóru að renna í grun um, áð hér mundi vera eitthvað annað á seiði,
eitthvað meira og alvarlegra.
Síðar um kveldið komu Holtamenn og Áshreppingar, fram undir tuttugu,
þar á meðal þeir Þórður f. alþm. í Hala, Runólfur hreppstjóri á Rauðalæk,
Sigurður í Helli, Páll í Ási, Bjarni í Moldartungu, Ingimundur í Kaldárholti
o. fl. o. fl. Ólafur prestur Finnsson í Kálfholti var áður kominn.
Snemma morguns á mánudaginn komu þeir bræður Grímur og Þorsteinn
Thorarensen og fleiri Rangvellingar.
Svörin voru lík eins og hin, um þá Landmenn.
Nóttina þá og daginn eftir drifu að Árnesingar, Borgfirðingar og nokkurir
Mýramenn úr efri hreppunum. Af Niður-Mýrunum komu 10—12 bændur sjóveg
á átttæring um^kveldið, þar á meðal Ásgeir í Knarranesi, þeir bræður Hall-
grímur og Sveinn Níelssynir, Pétur í Hjörsey o. fl. Þá komu og Strandarmenn
og fleiri sunnanmenn, þar á meðal þeir nafnar Guðmundarnir frá Landakoti
og Auðnum, síra Árni á Kálfatjörn og Ágúst í Höskuldarkoti. En lengra að
sunnan komu flestir ekki fyr en morguninn eftir, á stórum mótorbát.
Kjósarmenn og Kjalnesingar fjölmentu og mjög, og loks Hafnfirðingar og
Álftnesingar fundardagsmorguninn.
Þegar hér var komið, duldist fáum, að merkistfðindi væri í vændum, ef
ekki stórtíðindi.
Og tfðindi voru það. Suðurreiðin sjálf, þessi liðssafnaður til höfuðstaðarins,
mikið á 3. hundrað manns, eru tíðindi, sem aldrei hafa gerst fyr f sögu landsins
— þetta ferðalag um háslátt í þeim einum erindum, að láta sjá sig í höfuð-
staðnum og skifta sér af landsmálum lítils háttar eða reyna að hafa áhrif á
þau, þau áhrif, að landið frelsaðist frá þeim voða, sem stjórn og þing (meiri
hlutinn) virðist þess albúinn að steypa því f.
Sumum fór sannast að segja elfki að verða um sel. ístöðulitlar sálir, f
karla líkamshreysum eigi síður en kvenna, prúðbúnum og borðalögðum eigi
síður en lélega klæddum, tóku til að sjá ísyggilegar ofsjónir, meðal annars
gilda bændur og vasklega á velli vinda sér inn í þingsalinn og snara löggjöf-
unum út þaðan, meira að segja taka suma þeirra og binda upp á mótruntu
og hafa heim með sér í nokkurs konar gæzluvarðhald, að þeir gerðu eigi skaða
af sér framar í lögréttu.
En ofsjónir voru það alt, sem betur fór, tómar ofsjónir og höfuðórar.
Fundarhaldið.
Undirbúningsfundur var haldinn í Báruhúsinu mánudágskveldið undir aðal-
fundinn daginn eftir, af aðkomnum bændum og Þjóðræðisfélagsmönnum í Reykjavík
í sameiningu, svo mörgum, sem húsið tók frekast, og var í fundarlok 7 manna
nefnd kosin til þess að undirbúa fundinn. Þar voru rædd og útlistuð eingöngu
þessi 3 mál: ritsímamálið, undirskriftarmálið og gufuskipsferðamálið.
Sá fundur, aðalfundurinn, hófst þriðjudaginn kl. 11 á sama stað. Þar
höfðu allir alþingiskjósendur málfrelsi, utanbæjarmenn og innan, en utanbæjar-
kjósendur einir atkvæðisrett, með þvf að fundur átti að vera og var aðallega
bændafundur, og Reykvíkingar höfðu átt hvað eftir annað kost á að láta uppi
sínar skoðanir um stórmál þau, er hér skyldi gera ályktanir um. — Fundar-
stjóri var Jens próf. Pálsson f Görðum og fundarskrifari Ágúst Jónsson amts-
ráðsmaður í Höskuldarkoti.
Vegna rækilegs undirbúnings kveldið áður og í nefndinni urðu umræður
stuttar og fundi lokið eftir rúma I '/2 stund. Enda var gufuskipsferðamálinu
slept af dagskrá, með því að það væri fremur lítilvægt í samanburði við hin
tvö og að eins tjaldað þar til fárra missira.
Þeir voru frummælendur í hinum málunum: Vigfús bóndi Guðmundsson í
Haga (ritsímamál), og Jón Jónasson kennari «í Hafnarfirði.
Þessar ályktanir voru samþyktar í umræðulok í einu hljóði, með öllum
atkv. atkvæðisbærra fundarmanna:
a. ) Bændafundurinn í Reykjavík skorar alvarlega á alpingi, að
afstýra peim stjórnarfarslega voða, sem sjálfstjórn hinnar íslenzku
þjóðar stendur af pví, að forsætisráðherra Dana undirskrifi skip-
unarbréf íslandsráðherrans.
b. ) Bændafundurinn í Reykjavík skorar á alpingi mjög alvar-
lega, að hafna algjörlega ritsímasamning þeim, er ráðherra Islands
gerði síðastliðið haust við stóra norræna ritsímafélagið.
Jafnframt skorar fundurinn á ping og stjórn, að sinna tilboðum
loftskeytafélaga um loftskeytasamband milli íslands og útlanda og
innanlands, eða fresta málinu að öðrum kosti, pví að skaðlausu,
og láta rjúfa ping og efna til nýrra kosninga.
Til þess að flytja ráðgjafanum ávarp fundarins tilnefnu kjósendur hvers kjör-
dæmis af 5, utan höfuðstaðarins, sinn fulltrúa hverir í nefn og urðu þessir
fyrir kosningu: Þórður Guðmundsson f. alþm. í Hala (til vara Sigurðar Guð-
mundsson í Helli), Vigfús Guðmundsson í Haga, síra Jens próf. Pálsson, Björn
Þorsteinsson hreppstjóri í Bæ í Borgarf. og Jón Guðmundsson oddviti frá Val-
bjarnarvöllum.
Þá voru í annan stað kvaddir af kjósendum 12 menn (eða alt að 12 m.)
úr hverju kjördæmi, þeirra er eiga á þingi andvíga fulltrúa þjóðarviljanum í
ályktunarmálum fundarins, til þess að flytja þeim þingmönnum ávarp fundar-
ins.
Tala fundarmanna utanbæjar var rúmlega 230, alt kjósendur, úr fyrnefnd-
um 5 kjördæmum.
Niður me8 ráðgjafannl
Hálfri stundu fyrir nón söfnuðust fundarmenn aftur að fundarhúsinu, bæði
sveitabændur og Reykvíkingar, fylktu sér þar og gengu síðan austur á Lækjar-
torg, að stjórnarsetrinu, Landshöfðingjahúsinu gamla, eftir Tjarnargötu, Kirkju-
stræti — fram hjá Alþingishúsinu —, Pósthússtræti og Austurstræti, og nefndin í
broddi fylkingar, sú er flytja skyldi ráðgjafanum ávarp fundarins. Þar nam
mannsöfnuðurinn staðar. En nefndarmenn gengu fyrir ráðgjafann og fluttu
honum bréflegt ávarp, er þeir höfðu undirskrifað í umboði fundarins, með
framangreindum ályktunum og tilmælum að taka þær til greina að sínu leyti.
Þeim dvaldist góða stund inni hjá ráðgj. En mannsöfnuðurinn stytti sér
stundir á meðan með því að syngja Eldgamla ísafold og ýms ættjarðarljóð
önnur.
Loks kom nefndin aftur, og skýrði þeim, sem næstir voru, frá svari ráð-
gjafans lauslega.
Þá kvað við þegar hátt og snjalt (Þ. Th. frá Móeiðarhv.).
Niður með þá stjórn, sem ekki vill lúta þjóðarviljanum!
Niður með ráðgjafann!
Og tók manngrúinn, sem þá mun hafa skift þúsundum, undir það einum
rómi.
Eftir það var horfið aftur og haldið inn á Austurvöll. En íslendingabragur
sunginn á leiðinni o. m. fl.
Þar, á Austurvelli, skýrði formaður nefndarinnar Jens prófastur PálsSon,
öllum mannsöfnuðinum frá svari ráðgjafans allgreinilega, og var að því búnu
marg-upptekið aftur sama ópið sem fyr: Niður með þá stjórn o. s. frv. En
lúðrasveitin lék lagið við íslendingabrag og mannsöfnuðurinn söng undir.
Mag. Guðm. Finnbogason flutti því næst snjalla ræðu, þakkarorð til bænda
fyrir komuna og frammistöðu þeirra alla. Eftir það sundraðist mannsöfnuður-
inn smásaman orðalaust, nema dálítill hópur reykvískra unglinga aðallega,
sem þyrptist að dyrum alþingishússins og inn í forsalinn eitthvað af þeim, en
fóru út aftur með góðu þegar í stað, er þeir voru beðnir fyrir það. Þetta var
eftir þingfundi. Eitthvert orðakast komust þeir og í við einn ónefndan þing-
mann, sem stóð uppi á veggsvölum þinghússins með ögrandi látæði, að þeim
fanst, og fór að rökræða við þá, hvernig stæði á því, að hann hefði fengið kross.
Þeir voru eitthvað kendir, 2 — 3 af þeim.
Bændur komu þar hvergi nærri, og var alt þeirra framferði stilt og prúð-
mannlegt.
Svarið ráðgjafans.
Það var stutt og laggott, þótt lengi nokkuð væri hann að koma því út,
enda því líkt, sem flestir höfðu við búist, eftfr fyrri framkomu hans.
Hann sagði það vera sína sannfæring, að stjórnfrelsi landsitis stæði enginn
háski af undirskrift forsætisráðgjafans danska undir skipun íslands-ráðgjafans,
og að hraðskeytasamband það, er hann hefði útvegað hjá Ritsímafélaginu
danska, væri langbezt og ódýrast alls þess, er vér ættum kost á. Þessu sam-