Norðurland - 19.08.1905, Síða 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson. læknir.
49. blað b. j Akureyri, 19. ágúst 1905. j IV. ár.
Vér og Danir.
Hraðskeytamálið á þingi.
Ágrip af nefndaráliti minnihlufans. ,
Fyrst er sannað einkar rækilega, að samn-
ingur sá, er ráðherrann hefir gert við Rit-
símafélagið fari aigerlega í bága við til-
ætlun fjárveitingarvaldsins og hafi engan
stuðning í ákvæðum gildandi fjárlaga. Og
jafnframt er sannað með ummælum ráð-
herrans sjálfs í bréfi til samgöngumálaráð-
herra Dana, dags. 30. júní 1904, að H. Haf-
stein hefir þá talið sig bresta heimild til
þess að gera það í málinu, sem hann svo
gerði.
Því næst sannar minni hlutinn, að hags-
munir íslands gátu að engu leyti knúð ráð-
herrann til að semja um ritsímalagninguna,
áður én samþykki fjárveitingarvaldsins var
fengið. Það bera með sér bréf frá sam-
göngumálaráðherra Dana og frá Suenson
forstjóra Ritsímafélagsins norræna.
Þá tekur minni hlutinn 20 ára ófrelsið
til íhugunar, og það, ásamt lagaheimildar-
skortinum, þykir honum næg ástæða til
þess að alþingi hafni samningnum gersam-
lega.
»Vér álitum það horfa þjóðfélagi voru
til mestá óhagræðis,* segir minni hlutinn,
»að veita félaginu einkarétt í 20 ár, einka-
rétt, sem 2. gr. samningsins gefur jafnvel
í skyn að félagið geti fengið endurnýjað-
ann að 20 árum liðnum. Af þessu leiðir,
að Iandinu er óheimilt að hagnýta sér
nokkurt annað hraðskeytasamband til ann-
ara landa í Evrópu, hversu kostnaðarlítið
sem það kynni að verða, og enda þótt það
byðist ókeypis. Enda þótt sæsíminn til út-
landa sé um lengri tíma í ólagi, þá er
landsmönnum þó fyrirmunað að leita sér
nokkurrar bjargar í þessu efni, og á þetta
ekki sízt illa við nú á tímum, þegar ýms-
um nýjungum fleygir fram ár frá ári.
Þá sýnir minni hl. fram á, hve illa rétt-
ur þjóðarinnar sé að öðru leyti trygður í
samningnum. Félagið má draga viðgerðir
á sæsímanum alt að 4 mánuðum í hvert
sinn sem bilun kemur fyrir. Samgöngu-
málaráðherra Dana hefir að öllu leyti tögl-
in og hagldirnar. Danmerkurstjórn getur
jafnvel ráðið því, að hætt verði að senda
hraðskeyti með sæsímanura, þegar henni
virðist almenningsöryggi heimta það. Og
úrskurði dansks ráðherra á að hlíta um
skýringar á samningnum. Hve happasælt
það muni vera, að samgöngumálaráðherra
Dana ákveði símskeytataxtana, sýnir minni
hl. með því að benda á, að gjöldin milli
Hjaltlands og íslands hafa verið ákveðin 50
aurar fyrir orðið; en frá Danmörku til Hjalt-
lands er gjaldið að eins 25 aurar fyrir orð-
ið, þótt vegalengdin sé meiri.
Þessa agnúa á samningnum telur minni
hl. svo stórvægilega, og að þjóðinni standi
af þeim svo mikill voði, að sjálfsagt sé að
hafna samningnum af þeim ástæðum.
Þá snýr minni hl. sér að landsímanum
og sýnir þá fyrst, að við þá ráðstöfun að
síminn komi á land á Austfjörðum í stað
Þorlákshafnar, sem Iíka var í boði, hafa
félaginu að minsta kosti sparast 258,720
kr., þó að það Ieggi fram 300 þús. kr. með
Austfjarða-lendingunni, en ekkert til Þor-
Iákshafnarlendingar; svo miklu ódýrara er
að ,eggJa s>ma til Austfjarða. Þar hefir
hagsmuna vorra verið slælega gastt ems
og víðar.
Athuganir minni hl. um kostnaðinn við
lagningu landþráðarins eru einkar ítarleg-
ar. Hann færir ljós og ómótmælanleg rök
að því, að við áætlun stjórnarinnar verði
að minsta kosti að bæta 210,524 kr., svo
að sá landsími, sem nú er fyrirhugaður,
mundi kosta, að meðtöldu tillagi Rítsíma-
félagsins, að minsta kosti 665,524 kr., en
að líkindum töluvert meira. Samt er þó
ótalin álma til ísafjarðar, sem mundi kosta
214,400 kr., ef hún yrði lögð samtímis aðal-
símanum, cn annars töluvert meira, svo
kostnaðurinn við landsímalagningu milli
sæsímastöðvanna á Austfjörðum, Akureyr-
ar og Reykjavíkur, með álmu til ísafjarðar,
mundi að minsta kosti nema alt að 900
þúsund krónum.
Þá kemur árlegur kostnaður við rekstur,
viðhald og endurnýjun. Minni hlutinn færir
rök fyrir þvi, að sá kostnaður muni um árið
nema 137,640 kr., þegar dregnar hafa verið
frá tekjur þær, sem stjórnin hefir áætlað
af landsímanum.
Þá er það athugað, hvort þetta hrað-
skeytasamdand sé tryggilegt og fullnægi
þörfum þeirra, sem það er ætlað, á líkan
hátt og svipað hraðskeytasamband gerir
í öðrum löndum. Fyrst er bent á 4 mán-
aða bilun á sæsíma. Komi slíkt fyrir, er
landið án alls hraðskeytasambands við um-
heiminn.
»En þó að sæsiminn sé í lagi, þá er
mjög hætt við því, að sambandið milli
Seyðisfjarðar, Akureyrar og Reykjavíkur
verði afarstopult, að minsta kosti 7 mán-
uði ársins, ekki sízt að því er talsímann
snertir, og enda þótt við höfum gert ráð
fyrir allsæmilegu eftirliti.«
»Gera má og ráð fyrir, að ólag á land-
símanum verði þeim mun tíðara, sem hann
er ver úr garði gerður; en nú eru síma-
staurarnir, sem nota á, og þegar hafa verið
keyptir, fremur grannir og óvanalega stutt-
ir. Leiðir af því, að hættara er við því,
að einhver staur kunni að brotna eða sökkvi
í fönn, og þá er sambandið auðvitað slit-
ið.«
Vegna hins afarháa taxta á símaskeyt-
um milli Hjaltalands og íslands hlýtur »sæ-
síminn að verða miklu minna notaður en
ella mundi, og getur þar af leiðandi eigi
fengið þá þýðingu fyrir þjóðfélag vort, eins
og hraðskeytasamband til útlanda, sem vér
sjálfir gætum að öllu leyti haft ráð yfir,
bæði að því er taxta og annað snertir.«
»Af framansögðu dylst eigi, að oftnefndur
ritsímasamningur fer fram á að leggja þjóð-
inni mjög tilfinnanlegar fjárbyrðir á herðar
og veitir þó mjög ótrygt, ófullnægjandi og
dýrt ritsímasamband, svo að við verðum
þegar af þessari ástæðu — enda þótt ekki
væri litið á aðra agnúa, sem gera samn-
inginn alveg óaðgengilegan, svo sem áður
hefir sýnt verið —að ráða þinginu til þess
að hafna samningngnum gersamlega og
veita ekkert fé til/töss hraðskeytasambands,
er samningurinn gerir ráð fyrir.«
Pá tekur minni hluti loftskcytasam-
banct til íhugunar, og kemst að þeirri
niðurstöðu, að það sé ólíku írygg-
ara en það símasamband, sem oss
er boðið.
Bezt lízt minni hluta á eftirfarandi
tilboð frá Marconifélaginu.
Félagið býðst til að lcoma á hrað-
skeýtasambandi milli Skotlands, Fær-
eyja, Seyðisfjarðar og Akureyrar, og
tnilli Skotlands, Færeyja, Reykjavík-
ur og ísafjarðar, og verða þá Ioft-
skeytastöðvar í Hvalvík, á Langa-
nesi, við Rauðanúp, við Gjögurtá. í
Vatnsfirði á Breiðaiirði og á Reykja-
nesi, en ritsími frá Reykjanesi til
Reykjavíkur, frá Hvalvík til Seyðis-
fjarðar, frá Gjögartá til Akureyrar
og frá Vatnsfirði til ísafjarðar. Fyrir
að koma hraðskeytasambandi þessu
á fót, sjá að öllu leyti um viðhald
loftskeytastöðvanna og reksturiun
um 20 ára tíma, án kostnaðar fyrir
landssjóð, áskilur félagið kr. 128,-
819,60 árlega í 20 ár, og hefir þá
landið allar tekjur af hraðskeyta-
sambandinu, bæði til útlanda og inn-
anlands, og fær loftskeytastöðvarnar
í góðu lagi til fullrar eignar, er nefnd
20 ár eru liðin, í stað þess er nor-
ræna ritsímafélagið heldur sæsíman-
um sem eign sinni, þrátt fyrir 20
ára tillag íslands, telji það hann
nokkurs virði. Tilboð þetta hefir
þann stóra kost, að hér er alt áhættu-
laust fyrir landssjóð, þar sem hann
hvorki þarf að annast um viðhald
eða rekstur, en að eins borga ákveðna
upphæð á ári".
íslendingutn eru ætlaðar aliar tekj
urnar, eftir þessu tilboði, en þingið
getur þá sniðið hraðskeytagjaldið
eftir því, sem það telur þjóðinni hag-
kvæmast. Landinu er og frjálst að
komauppöðrumhraðskeytasambönd-
um við útlönd t. d. við Vesturheim,
í stað þess er ritsímasamningurinn
bindur oss á höndum og fótum og
leggur það vald í hendur á dönskum
ráðherra, sein hlýtur að vera sær-
andi fyrir sjálfstæðistilfinning hvers
íslendings.
Minni hluti gerir ráð fyrirað minsta
kosti 30 þús. kr. tekjur af þessu
hraðskeytasambandi að meðaltali um
20 ár. Frá Danmörk gerir hann ráð
fyrir sama tillagi eins og stendur til
boða handa Ritsímafélaginu (54 þús.
árlega um 20 ár). Enn fremur von
um styrk frá Noregi, ef loftskeyta-
endastöðin yrði reist þar.
En þó að Norðmenn leggi ekkert
til fyrirtækisins, telst minni hluti svo
til, setn vér þurfum aldrei að borga
tneira fyrstu árin en um 45 þús. kr,
á ári um fratn tekjur, en miklar
líkurfyrir beinum ágóða, þegar fram
í sækir.
En þó að ekkert tillag fengist frá
Danmörku né frá Noregi, yrði sæ-
og landsíminn samt 38,820 kr. 40
aur. dýrari árlega en Marconi-tilboð-
ið, og mundi sá mismunur, með 4 %
vöxtum og vaxtavöxtum nema á 20
árum meira en 1 miljón og 200
þúsund krónum.
Aðaltillaga tninni hlutans er að
taka þessu tilboði Marconifélagsins,
En vegna þess kapps, er meiri hluti
leggur á landsítna, kemur minni hluti
með varatillögu utn loftskeytasam-
band milli útlanda og kaupstaðanna
þriggja, Reykjavíkur, Sayðisfjarðar
og ísafjarðar en leggja síma milli
Rvíkur og Akureyrar. Á þann hátt
yrði komist hjá landsímanum milli
Seyðistjarðar og Akureyrar, sem að
miklu iiggur um óbygðir. Ársútgjöld
við það fyrirkomulag mundu, ef til-
lagið fæst frá Dönutn, en ekkert frá
Norðmönnum, verða urn 75 þús. kr.
minni á ári en eftir ritsímasamningn-
um. og sá sparnaðttr nemur um 20 ár
hátt upp í 2 tniljónir tneð vöxtutn og
vaxtavöxtum.
En vilji meiri hl. hvorugri þessari
tillögu sinna, ræður minni hl. ein-
dregið til þess að fresta málinu og
búa það betur undir tiæsta alþingi,
annaðhvort aukaþing að sumri eða
reglulegt alþingi 1907. (FjaUk.)
\
Eftir Matth. Jochumsson.
IV.
Þetta er orðið of langt mál í einu blaði
og hlýt eg að stytta þann kafla, sem eftir
var.
Því meir sem bönd vor losnuðu um
miðja öldina sem leið, eftir því óx meira
viðskiftalíf vort við Dani og aðrar þjóðir.
En þótt þetta megi kynlegt sýnast, þá
var ekkert eðlilegra. Það er sjálfsforræðis-
andi.þjóðanna, sem ávalt vaknar með þess-
konar hreyfingum. Hvert þjóðlíf myndar
vík eða vog frá hafinu; meðan þar er lá-
deyða og straumleysi sýnist alt vera að
morna og þorna, en ef ný skeikja kemur,
stormar og straumföll, lifnar yfir öllu, enda
sýnist þá oft svo sem tvennar verði öf-
garnar. Stríðar leysingar eftir langa vetur
eru annað dæmið: alt ætlar um koll að
keyrast, en þá vita menn þó að vorið er
í nánd. Vort nýja sjálfsforræði svaf lengi
í huga þjóðarinnar og þegar svo klukkan
sló og sjálfsmeðvitundin byrjaði að kenna
sín var að vísu óráðið ríkt í fyrstu — eða
er því ekki enn lokið? — en alt tók að
endurskapast: nýjar þrár fæðast, hugsjónir,
kröfur, öfl og aðferðir. Hið forna lýðveldi
lifði í djúpinu, en skilyrðin voru gleymd
ásamt fyrirkomulaginu, enda var öldin
orðin öll önnur, að minsta kosti út á við.
En hvað kemur þessi breyting þjóðlífs
vors í Iýðveldisáttina — hvað kemur hún
við aðskiftum vorum við Dani, eða hvernig
skyldu þau við þá breyting hafa aukist
og magnast? Ástæður þess liggja djúpt;
menn hlaupa ekki í hendingskasti frá á-
hrifum og lögum liðinna tíma. Föst og
trygg viðskifti við önnur lönd en Dan-
mörk áttum vér ekki, en nú jukust og
margfölduðust þarfir vorar og kröfur. Hvað
átti að gera: alt var bundnara en sýnd-
ist. Verzlunin varð laus (á pappírnum) á
hálfnaðri öldinni, en sat föst fyrir það
lengi eftir: lögin náðu ekki til »selstöð-
unnar«, því eignarréttur og vani stóð fyrir,
enda bæði kunnáttu- og getuleysi vor sjálfra.
Nú fyrst eftir hálfa öld eru viðskiftin búin
að fá frjálsari hendur, En samt hefir þörf-
in og dáðin hjá vorri vaknandi þjóð —-
með sjálfráðri eða ósjálfráðri aðstoð Dana
hinsvegar — aukizt svo mjög, að umsetn-
ing vor við Dani hefir tífaldast á þessari
hálfu öld. Einokunar- og skuldaverzlunin
er bráðum úr sögunni. Nú er annað stríð
að færast nær, ekki við siglingarleysi, eða
örbirgð heima fyrir, heldur við hóflausar
siglingar að landinu og ásókn hins mikla
mammons - dreka nútímans, sem kallast
auðsmagn (Kapítal). Ágirnd eykst með
eyri hverjum, segir máltækið, og aldrei
hefir saga vors kyns sannað það betur.
Lýðvaldið, það er hið mentaða þjóðræði
á þar við illan blámann að berjast, enda má
ekkert stjórnarfyrirkomulag, nema reynsl-
an ein duga lengi og til hlýtar í því efni.
Verzlunin sjálf er og ekki nema liður í
hinum nýju viðskiftum og atvinnustríði
þjóðanna. Verð eg að hlaupa yfir öll þau
mál, en benda í lok þessarar löngu grein-
ar á tvenskonar áhrif frá Danmörku, sem
mjög hafa haft áhrif á oss og vora sögu,
og fremur þegar alls er gætt í góða stefnu.