Norðurland - 07.01.1911, Síða 1

Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.

1. blað.
Akureyri, 7. janúar 1911.
XI. ár.
Stjórnarskrármál.
Fjölgun ráðherra.
Sjálfsagt verða ýms þýðingarmikil
mál til umræðu á næsta þingi. En
hve þýðingarmikil sem þau annars
kunna að vera, t. d. skattamálið, ætti
öllum þó að geta komið saman um
að stjórnarskrármálið er þeirra allra
langþýðingarmest.
Óhætt er að gera ráð fyrir því
að mikill meirihluti þjóðarinnar hugsi
til mikilla breytingu á henni og
allir eru óánægðir með hana eins
og hún er, eða láta það að minsta
kosti í veðri vaka. Reyndar varð
ekki betur séð meðan heimastjórn-
arflokkurinn var í meirihlutaá þing-
inu, en að hann væri sæmilega a-
nægður með hana. En síðan hann
komst í minnihluta á síðasta þmgi,
hefir hann látið ófriðlega yfir því
að fá ekki komið fram breytingum
á henni. Við því má búast að liann
fáist til að gera á henni nokkrar
breytingar, þó óvíst sé um sam-
komulagið þegar á á að herða.
Langsterkast virðist það vaka fyrir
flokknum að koma að nokkrum
kákbreytingum, til þess að fá nýjar
kosningar, ef ske mætti að flokkin-
um ykist við það fylgi á þinginu.
Blöð heimastjórnarflokksins hafa
mjög lítið rætt stjórnarskrána af al-
vöru. Þau hafa haft annað að gera,
sem þeim þótti þarflegra, að sá eldi
ófriðarins um landið. Helzt er að
telja grein eftir Jón Ólafsson í Reykja-
vikinni, sem þó hvorki er heilt né
hálft.
En jafnframt ber að játa, að blöð
sjálfstæðismanna hafa líka lagt alt
of lítið til þessa mikla máls. Vörn-
in gegn árásunum og álygunum
hefir tekið uþþ oimikið rúm í þeim
sumum. Vel má segja að þetta sé
eðlilegt eftir atvikum, og að tæplega
hefði verið kornist hjá því, en mein-
legt er það engu að síður.
Sé þess t. d. gætt að stórkostleg
rýmkun kosningarréttarins vakir fyrir
fjölda manna og þar með talið að
konum verði veittur kosningarréttur
og kjörgengi, þá má segja að það
gegni furðu hve lítið hefir verið um
þetta rætt í blöðunum. Öðruvísi
mundi þetta hafa gengið til í flest-
um öðrum löndum heimsins.
Þá er tvískifting þingsins annað
stórþýðingarmikið atriði, sem vel
þarf að athuga, en hefir lítið verið
gert opinberlega.
Enn er það mál sem mörgum
mun vera harla viðkvæmt og það
er tilvitnun stjórnarskrárinnar til
stöðulaganna. Sú tilvitnun ætti að
sjálfsögðu að falla burtu, þó óvíst
sé að þingið beri hamingju til þess
að geta orðið sammála um það at-
riði.
En eitt er víst. Verði gagngerð
breyting gerð á stjórnarskránni, þá
ævri langheppilegast að þjóðin fengi
á eftir að segja álit sitt um hana
eina út af fyrir sig, með sérstakri
atkvæðagreiðslu, þar sem flokkskapp-
ið gæti sem allra minst komist að.
Það er alls ekki nægilegt að þingið
sé leyst upp. Við kosningarnar verð-
ur alt of mikið litið á flokksfylgið
og of lítið á sjálft málið. Ákvæði
stjórnarskrárinnar um þingrof hve-
nær sem stjórnarskrárbreyting er
samþykt, er einmitt eitt þeirra atriða
sém þörf er á að breyta, en í stað
þess ætti að koma alþýðuatkvæði.
* *
*
Það atriði stjórnarskrárinnar, sem
Nl. vill sérstaklega gera að umræðu-
efni í þetta sinn er fjölgun ráðherr-
anna og þær ráðstafanir þaraðlút-
andi, sem helzt sýnast vera nauð-
synlegar.
Um það mál er það fyrst að segja
að enn hefir það ekki verið gert að
flokksmáli og því er vonandi að
allir geti íhugað það með sæmilegri
rósemi.
Oeta má þess líka að hingað til
hefir tillaga um ráðherrafjölgun átt
litlu fylgi að fagna. Má geta þess
að áður hafa bæði Hannes Hafstein
og Björn Jónsson verið henni and-
vígir. Og löngum hefir það þótt
vænlegt til þess að ná alþýðuhylli,
að mæla gegn fjölgun embætta.
En fyrir því er rétt að athuga
málið og reyna til þess að gera sér
sjálfstæða grein fyrir því.
Og Nl. fær ekki betur séð en að
afarmikið mæli með fjölgun ráð-
herranna.
Ráðherrastaðan fer að verða of-
vaxin einum manni, hafi hún ekki
verið það frá upphafi. Því aðeins er
hægt að segja að hún verði svo
rækt sem skyldi, að ráðherrann eigi
kost á og hafi nægan tíma til að
athuga og íhuga öll méiriháttar mál,
sem stjórnarráðið þarf um að fjalla.
Þessum málum liefir farið fjölgandi
ár frá ári og engar líkur eru til
annars en að svo verði enn fram-
vegis.
Engum getur komið til hugar að
einn ráðherra komist yfir þetta alt,
svo vel sé og það því síður sem
ráðherra hlýtur, stöðu sinnar vegna,
oft og tíðum að vera fjarverandi frá
stjórnarráðinu. Hann á að líta eftir
embættisfærslunni í landinu, hjá sýslu-
mönnum landsins og hann þarf að
fara á konungsfund, ef til vill oftar
en einu sinni á ári og hafa alllanga
dvöl suður í Danmörku.
En auk þess hlýtur einum manni
að véra það ofvaxið að vera vel að
sér í öllum þeim greinum, er að
ráðherrastarfinu lúta. Ef til vill er
honum sérstaklega sýnt um eitthvert
þeirra, t. d. fjármálin, en hefir lítið
vit á ýmsum öðrum málum og hvað
sem þekkingunni og stjórnarhæfi-
leikunum að öðru leyti kann að
líða, er það víst að einum manni
er það algerlega ofvaxið að bæta
því ofan á ráðherrastarfið að fylgja
með á öllum þeim sviðum þekking-
arinnar, sem ráðherra þarf að gera,
ef ekki á að hljótast af því meira
eða minna tjón.
Það mun einhverntíma hafa ver-
ið sagt í þessu blaði eitthvað í þá
átt, ' að skattar vanþekkingarinnar
væru þyngstu skattarnir í þessu landi,
en því þyngri verða þeir, að öðru
jöfnu, sem þekkingunni er meira á-
fátt hjá æðstu mönnum landsins.
/
Oneitanlega sýnast verkefnin vera
svo mörg og svo margháttuð, að
ekki veitti af því að þrír menn verðu
til þeirra öllum kröftum sínum. Og
undarlegt má það heita ef það starf
ætti ekki að geta borið þann ávöxt til
heilla fyrir land og lýð, að launum
þessara manna mætti heita mjög vel
varið.
Það er því í mesta máta íhug-
unarvert hvort ekki sé ástæða til
þess að breyta til og fjölga ráðherr-
unum og það því fremur sem telja
má margar fleiri ástæður.
Sú mun verða reyndin á að staða
eins ráðherra verður framvegis bæði
of veik og of sterk. Því Iakar sem
ráðherrann getur fylgt öllum helztu
málunum og öllu því er að þeirn
lýtur, því veikari verður hún, því
meira þarf hann að byggja á um-
sögn annara, því minna getur hann
um málið dæmt af sínu eigin viti
og þekkingu.
En of sterk verður staðan fyrir
það, að engu landi er það holt að
láta einn mann geta verið svo að
kalla einráðan uin alt framkvæmd-
arvald í landinu. Ráðherrann, hver
sem hann er, verður hálfgerður ein-
valdskonungur landsins, eða getur
orðið það, sé hann bæði ráðríkur
og hafi fylgi voldugra rnanna í
landinu. Það er ekki rétt og ekki
hyggilegt að byggja forlög landsins
svo mjög á einum manni, hve mikil-
hæfur sem hann annars kann að vera.
Verði ráðherrar fleiri en einn, verð-
ur einn þeirra að sjálfsögðu yfirráð-
gjafi. Hann mundi í hvert sinn kosta
kapps um að velja þá menn, sér
til samvinnu, er væru líklegir til að
bæta hvor annan upp að þekkingu
og hæfileikum og sem hann gæti
sjálfur vel unnið saman við.
Það yrði of langt mál að skýra
þetta nánar í þetta sinn, enda ætti
þess tæplega að vera þörf. En rétt
er að minnast jafnframt á aðra leið
til þess að treysta æðstu stjórnina
í landinu.
Sú leiðin hefir ef til vill í svip-
inn meira fylgi þjóðarinnar og er
hér við það átt, að auka þingvaldið,
sérstaklega með því að halda þing
á hverju ári.
Ekki skal því neitað að ýmislegt
gott gæti af því hlotist. Eu varla
sýnist gerlegt að gera ráð fyrir því,
þó þingum þannig væri fjölgað, að
þing væri háð skemmri tíma í hveit
sinn en nú er venja til. Ferðakostn-
aður þingmanna er svo verulegtir
NORÐURLAND-
bpri
Nokkur eintök af 28. bl. 10. árg.
Norðurlands verða keypt háu verði
á skrifstofu blaðsins, ef menn gefa
sig strax fram með þau.
Útsölumenn, er hafa eitthvað óselt
af þessu eintaki, eru beðnir að endur-
senda það með fyrstu ferð til skrif-
stofunnar.
hluti þingkostnaðarins, að ótækt virð-
ist að stefna saman mönnum til
skemmri tíma, en nú tíðkast. Væri
því þing háð lsinni á hverju ári
mundi þingkostnaðurinn tvöfaldast.
Vonandi koma þeir tímarnir, að
þjóðin sé fær um að bera þenna
kostnað og vonandi verður þá fjölg-
un þinganna þjóðinni til heilla, en
ekki sýnist ráðlegt að bæta þeim
kostnaði á hana eins og nú stendur
og vel getur líka verið að þess
þurfi enn að bíða um talsvert lang-
an tíma.
Af fjárhagslegum ástæðum sýnist
þessi leiðin til þess að styrkja æðstu
stjórn landsins, ekki vera fær, enda
mundi fjölgun þinganna aldrei geta
að fullu fylt það skarðið, sem leiðir
af ónógri forstöðu málanna, eða af-
stýrt hlutdrægum eða óviturlegum
stjórnarráðstöfunum.
En geta má þess, að væri sá tími
í nánd að fjölgað yrði þingum, þá
yrði jafnframt enn brýnni þörfin á
fjölgun ráðherranna.
En væri þjóðin þá fær um að
fjölga ráðherrunum? Þeirri spurn-
ingu þarf að sjálfsögðu að svara.
Yrðu ráðherrarnir þrír virðist sjálf-
sagt að landritaraembættið yrði lagt
niður og við það spöruðust sex
þúsund árlega. Hinsvegar yrði varla
gert ráð fyrir því að laun yfirráð-
gjafa yrðu minni en ráðherra hefir
nú. Hann ætti eftir sem áður einn
að sjá um risnu og þyrfti því að
hafa hæfilegan bústað og nokkurt
risnufé.
Laun hinna ráðherranna tveggja
mættu tæpast vera lægri en 8000
kr. árlega handa hvorum.
Við þetta mundi þá útgjaldahliðin
aukast um 10 þús. kr. á ári frá því
sem nú er.
En reyndar mætti koma þessu
svo fyrir að útgjöldin aukist ekki
urti einn eyri, en nokkurt fé sparist
miklu fremur. Ráðið sýnist vera það
að afnetna eftirlaun ráðherranna
allra.
Nú horfir svo við að þessi ráð-
iierraeftirlaun verði þjóðinni þung
byrði í framtíðinni og vel gæti
svo farið, ef ráðherraskifti yrðu mjög
tíð, að þjóðin þurfi aðborga20 —30
þúsund kr. eða jafnvel enn meira í
Sérhver alþýðúmaður
þarf að eiga vasakverið
Y og Z.
Kostar að eins 35 aura.
Fast hjá öllurn bóksölurn landsins.