Norðurland - 05.02.1919, Qupperneq 1

NORÐURL AN D.
Ritstjóri og útgetandi:JÓN STEFANSSON.
1. blað. J Mureyri 5. febrúar 1919. J XIX. árg.
_ — i i*Ynri»-ti-Lr* j l i ~* • «» — - nji_~ j~. u*u~~ ^
„Norðurland" hætti að koma út i
júlímánuði síðastl. vegna pappirsleysis
og var orðið áliðið er það fékk papp-
irsbirgðir þœr, er það átti von á,
mörgum mánuðum áður. Mér þótti þá
ekki taka því, að hefja útgáju þess
aftur, tyrá' áramótin, var ennfremur
sannast sagt, i vafa um hvort eg
ætti að halda þvi áfram, vegna þess,
hve afskaplega dýr útgája blaða er
nú orðin, svo að nálega öll vikublöð
landsins eru nú gefin út af félögum
og flokkurn, sem skifta niður á með-
limi sína fjárhagslega tapinu af út-
gáfunni. — En vegna þess, m. a. að
fjöldi kaupenda „Norðurlands“ hafa
bœði bréflega og munnlega óskað
eftir að eg héldi útgáfu þess ájram,
rœðst eg nú i það. Pakka eg þeim
jyrir trygð þeirra við blaðið og mun
reyna að gera það svo vel úr garði,
sem eg hefi föng á. fafnframt bið
eg skilvisa kaupendur þess að virða
á betri veg, að samgöngu-vandræðin
urðu þess valdandi að það neyddist
til þess að hvila sig á miðju ári.
Jón Stefánsson.
s
Við íslendingar sem nú erum uppi
og komnir ti! vits og ára, göngum
þess ekki duldir, að við höfum síð-
ustu mánuðina lifað, séð, heyrt og
vitað gerast stórfeldari atburði og
þýðingarmeiri einstaka þeirra, en
dæmi eru til áður í sögu lands
okkar og þjóðar. Við nokkra þeirra
og þó einn sérstaklega, eru bundnar
fegurstu framtíðarvonir okkar allra,
hvort heldur hátt erum settir, eða
lágt, í þjóðfélaginu. Aðrir hafa aft-
ur lagt vonir og framtíðardrauma
margra okkar í auön og slegið þau
sár, er trauðla græðast. Og enn eru
þeir, sem fyrst og fremst benda og
minna okkur a, að við búum í landi,
þar sem er margra veðra von og að
„það agar oss strangt með sín ísköldu él,
en á samt til blíðu það mcinar alt vcl.«
Aldrei hefir þjóðin staðið eins
einhuga að nokkru máli eins og
því, að samþykkja sambandslaga-
sáttmálann sem gerður var milli
Dana og íslendinga í sumar og
gekk í gildi 1. desember síðastlið-
inn. — Einstaka raddir hafa að vísu
heyrst um að örfáir oddvitar þjóð-
arinnar og nokkrir örgerðir há-
vaðamenn með þeim hafi ráðið
því að hraðað yrði svo samnings-
gerðinni og öllu, er að henni laut,
að þjóðin fengi ekki ráðrúm til þess
að átta sig á málinu, eða gera sér
grein fyrir því, til eða frá. Hvað
sem um þetta er, þá er þó hitt
víst, að fögnuður er mikill hjá þjóð-
inni í heild yfir úrslitunum og að
mikill meiri hluti hennar telur sig
geta hrósað fullum sigri í sjálfstæðis-
baráttunni við bræðraþjóð okkar,
sem með samkomulags-viðleitni sinni
í málinu hafi nú sýnt hið sanna
bræðraþel. Ekki á þessi hugsun sízt
heima hjá farmannastéttinni íslenzku,.
sem með fullveldisviðurkenningunni
hefir öðlast rétt til þess að sigla
undir íslenzka fánanum um öll heims-
ins höf og láta hann blakta yfir ís-
lenzkum skipum í hvaða höfn sem
er á hnettinum. Fáninn er hið fyrsta
sýnilega tákn fullveldisins! — — —
Kvefpestin, sem fluttist frá út-
löndum í hausttil Reykjavíkur, reynd-
ist þar hin illvígasta drepsótt, sem
komið hefir til íslands um marga
áratugi. íbúar höfuðstaðarins og í-
búar margra héraða, sunnan lands
og vestan, þar sem pestin hefir geys-
að óhindrað, eiga um sárt að binda
af hennar völdum. Símfrétt frá
Reykjavík segir, að eftir lauslegri á-
gizkun sé talið, að milli 500 — 600
manns hafi látist af völdum veik-
innar hér á landi í haust og í vet-
ur. Norður- og Austurland verst
enn veikinni og eru nú að verða
hinar vænlegustu horfur á, að það
takist að fullu. — — — — —
Katla gamla varð nágrönnum sín-
um þung í skauti í haust og er nú
hið röggsama yfirvald Skaftfellinga,
Gísli sýslumaður Sveinsson, að láta
safna skýrslum um tjón það, sem
hún hefir valdið aó þessu sinni.—
Formaður Búnaðarfélags íslands, for-
maður Ræktunarfélags Norðurlands
og formenn búnaðarsambanda lands-
ins hafa sent áskorun til allra kaup-
manna og kaupfélagsstjóra ihn að
greiða í jarðeldaskatt eina krónu af
hverri kjöttunnu, seldri síðastl. haust,
utanlands eða innan, en viðskifta-
mönnum sé fært gjaldið til útgjalda
í réttu hlutfalli við kjötsölu þeirrh.
Er vonandi að allir hlutaðeigendur
bregðist vel og drengilega við þess-
ari áskorun. — — — — —
Þá er hinn mikli heimsviðburður,
að ófriðnum, sem alt líf hefir kram-
ið í heljarhöndum síðustu ár, hin-
um lang-ægilegasta ófriði, sem ver-
aldarsagan veit um, er nú lokið.
Hefir hann raskað svo öllu skipu-
•agi í heiminum, að auðséð er, að
nýtt stjórnarfyrirkomulag hlýtur, víða
um lönd, að vera í aðsigi og sam-
fara því mikilsháttar breytingar á fé-
lagslífi manna á flestum svæðum.
Munu hinir næstu mánuðir færa
mönnum mörg og mikil tíðindi af
því, hvernig heimsþjóðirnar fara
að léggja þann skipulagsgrund-
völl, hver hjá sér, sem næstu kyn-
slóðum verður ætlað að byggja
ofan á.
\
Óloftið á Alþingi.
(Ræðu þá er hér fer á eftir, flutti ein-
hver hinn málsnjallasti íslendingur sem
nú ér uppi, Árni Pálsson bókavörður fyr-
ir fjölda áheyrenda í Reykjavík »Kvenna-
daginn« svonefnda, 19. júní síðastl.)
, Um kvenfrelsið hafa verið skiftar
skoðanir og svo er enn. Umræðurnar
um það mál eru ekki ennþá útkljáðar
og f fæstum löndum álfunnar hefir
kvenfólkið enn þá fengið full pólitísk
réttindi. Það er nú að vfsu engin furða,
þótt konur sætti sig eigi sem bezt
við sllkan ójöfnuð, því að það virðist
hart lögmál, að vitrasta og bezta kon-
an hafi eigi jafnrétti við heimskasta
og auðvirðilegasta karlmanninn. En þó
hafa vitrir menn séð mörg missmlði á
pólitfskum kröfum kvenna og allri
kvenréttindahreyfingunni. — Ut f þá
sálma ætla eg þó ekki að fara hér,
því að til þess væri staður og stund
illa valin. Enda er nú málið útkljáð
vor á meðal með fullum sigri kven-
þjóðarinnar. Og þess vegna vil eg
heldur tala fáein orð um hitt, hverjar
vonir maður gerir sér, eða öllu held-
ur, hverjar vonir maður reynir að gera
sér um afskifti kvenna af þjóðmálum.
Sú röksemd sem mér hefir heyrst
að kveníólkið hafi einna oftast beitt
fyrir sig f umræðunum um þetta mál,
hljóðar svo: »Við reynumst þó aldrei
lakari en karlmennirnir*. Eg vil nú
játa, að fram á sfðustu stundir hefi
eg verið talsvert vantrúaður á, að þessi
staðhæfing væri á rökum bygð. En
nú treysti eg mér ekki til að mót-
mæla henni. Eg held, að málum vor-
um væri ekki teflt f óvænna eíni, en
þeim er nú, þótt þau væru eingöngu
f kvenna höndum. En þar með er nú
í rauninni ekki mikið sagt. Og helzt
vildi eg geta staðið hér og futlyrt
með öllum sannfæringarinnar krafti, að
kvenfólkið mundi reynast miklu vitr-
ara, vlðsýnna og vandara-að virðingu
sinni, heldur en karlmennirnir. Því að
þess væri þörf.
Hið fyrsta þjóðmálefni, sem íslenzk-
ar konur létu til sín taka, var lands-
spftalamálið. Það var nú ekki vonum
fyr, að farið var að vinna að því, að
kopia,svo sjálfsagðri stofnun á lagg-
irnar hér á Iandi, enda hefir alment
verið litið svo á, að konur hefðu ekki
getað valið sér veglegra verkefni og
sjálfum þe m samboðnara. Og einmitt
nú á þessum dögum er sérstök ástæða
til þess að þakka konum fyrir, að þær
hafa tekið þetta mál f sfnar hendur,
því að af því ætti maður að mega á-
lykta, að fslenzkar konur lfti svo á,
að landið geti ekki verið án lækna og
læknisdóma. En svo sem kunnugt er,
eru nú sem stendur skiítar skoðanir
um það meðal karlmannanna, hvort
við höfum ráð á að launa lækna, —
hvort við höfum ráð á að berjast
móti pestum og sjúkdómum. Nú er
þvf gott til þess að vita, að kvenfólk-
ið virðist einhuga um, að pestin megi
eigi hafa hér friðland, að það vill berj-
ast á móti sjúkdómunum, en eigi með
þeim.
Út af þessu dettur mér í hug, að
til eru sjúkdómar, sem engin lfkindi
eru til að læknaðir verði á hinum fyrir-
hugaða landsspltala. Það eru til kvill-
ar, sem eg kann ekki með örðum að
lýsa, — kvillar, sem pfna seint og
hægt og í þaula, eru að vfsu ekki
bráðdrepandi, en banvænir þó, ef þeir
eru ekki læknaðir f tfma. Þess er ekki
að dyljast, að margir menn—og ég er
einn af þeim — líta svo á, sem þjóð-
lff okkar, og sérstaklega pólitíkin, þjá-
ist af slíkum kvillum. Eg verð auðvit-
að að tala hér nokkuð óákveðnum og
almennum orðum. En ef eg á af sjálfum
mér að segja, þá finst mér að eg dag-
lega andi að mér pestarlofti. Hreinlæt-
ið er komið á svo iágt stig f íslenzkri
póiitfk, að við slíkt er ekki unandi
lengur. Og nú er spurnin: Getið þið
konur ekki komið til skjalanna? Það
er ykkar að sjá um hreinlætið á heim-
ilunum. Getið þið nú ekki veitt hreinum
og hressandi loftstraumum inn í Al-
þingishúsið f Þar inni er loftið ekki
heilnæmt sem stendur. Og þó tekur
út yfir, að margir karlmennirnir, bæði
utan þings og innan, eru orðnir svo
samdauna óloftinu, að þeir finna ekki
til þess. Látið þið konur nú sjá, að
kvenfrelsið sé meira en nafnið eitt!
Það er sagt að konan móti karl-
manninn, og með þvf er meint, að
karlmenn hafi ósjálfráða tilhneigingu
til þess að semja sig að vilja kvenna,
til þess að tileinka sér þá eiginleika,
sem þeir vita að konur gangast fyrir.
A hinum miklu söguöldum íslands
gengust konur mest fyrir því að karl-
menn »héldu sæmd sinni«. Bergþóra
unni sonum sínum mikið, en hún hefði
aldrei fyrirgefið þeim, ef þeir hefðu
riðið til alþingis og hegðað sér þar
eins og flfl og vanmenni.
Hinn raikli rithöfundur dr. Georg
Brandes talar á einum stað um mis-
munandi kosti og ókosti kvenna f
ýmsum löndum álfunnar. Hann álítur
að slafneskar konur, sérstaklega pólsk-
ar, séu öðrum konum fremri. Hann
segist hafa þekt pólskar konur, sem
ekki leyíðu karlmönnum, sem þeim
voru nákomnir, að koma í augsýn sína,
ef þeir höfðu svívirt málstað föður-
lands sfns með eigingjarnri eða auð-
virðilegri framkomu. Hann segir, að
þær dæmi vægar um breyskleika manna
en aðrar konur, en harðara um klæki.
A þennan hátt getur konan unnið
krafta verk, þvf að vitanlega þolir karl-
maðurinn ekki vel fyrirlitningu ann-
ara karlmanna, en þó ver fyrirlitning
kvenna.
Eg verð að gera þá játningu, að
eg hefi f raun og veru enga trú á
atkvæðisrétti kvenna. En eg ann þeim
að hafa hann, ef þær kæra sig nokk-
uð um hann. Enn þá sfður hefi eg
trú á, að nokkuð gott hljótist af, ef
kvenfólkið tekur upp á því að semja
sig að siðum karlmanna og stæla þá.
Það skyldu konur varast sem heitan
eldinn. En hitt er og á að vera þeirra
verk,ad ala upp karlmannlega eiginléika
í karlmönnunum sjálfum. Það þarf að
verða hlffðarlaus krafa fslenzkra kvenna,
að menn sem veita þjóðmálum afskifti,
ati sig ekki svo út, að ekki sé kom-
andi nálægt þeim. Þær verða að læra
að fyrirlfta alian rangfenginn gróða,
alla óverðskuldaða upphefð, allar lán-
aðar fjaðrir og allan uppskafningshátt.
Með því móti geta kvenmennirnir snú-
ið taflinu.
Þær hafa vald til þess, ef þær hafa
vit og vilja til að beita því!
Þvf að ekkert er slfkt brennimark á
enni karlmanns sem réttmæt fyrirlitn-
ing kvenmanns!