Óðinn - 01.10.1912, Blaðsíða 7

ÓÐINN
55
eskjurnar? Flestar eins og dotnar upp úr kjöln-
um óðar en sjón deprast, eins og skrælnaðar káp-
ur, sem ekkert er innan í.
Utgáfur af Lilju.
Það eru til mörg handrit af Lilju, mjög mörg,
og mikill orðamunur í þeim. Hún hefur líka
verið prentuð nokkrum sinnum. Arngrímur Jóns-
son lærði gaf hana út fyrstur manna 1612, en
slepti eða breytti öllu því, sem fer í bága við
kenningar Lúþers. 1748 var hún prentuð aftur,
jafnafbökuð. Öll og óskemd er hún prentuð í
fyrsta sinn í kirkjusögu Finns biskups (2. bindi,
Khöfn 1774). Þá ljetu kaþólskir menn prenta
liana í Khöfn 1858. Kaþólskur maður gaf liana
og út í Róm 1883, með franskri þýðingu. Eiríkur
Magnússon sá um vandaða enska útgáfu með
ágætri enskri þýðingu 1870. Th. Wisén, sænskur
málfræðingur, tók hana í bók sína, Carmina
Norroena, Vol. I, 1886. Finnur Jónsson hefur
hana í sínum Carmina Norroena; er sú bók prentuð
sem handrit 1893.
Jeg hef ekki fundið fleiri útgáfur í svipinn.
Engin af þessum útgáfum er við alþýðu hæfi.
Það er meinið. Okkur vantar góða alþýðu-
útgáfu af Lilju. Þess vegna er hún fallin í gleymsku
og er það mikil minkun fyrir þjóðina.
Jeg hef litið fljótlega á allar þessar úlgáfur,
sem nefndar eru, og verð að segja að jeg felli mig
langbest við frágang Finns prófessors Jónssonar,
enda er liann óefað hverjum manni fróðari um
fornan íslenskan skáldskap og mundi manna fær-
astur til að búa út alþýðuútgáfu af Lilju. Bók-
mentafjelagið ætti svo að gefa hana út.
Efni Lilju, kveðandi og málfœri.
Kvæðið er ort undir lirynhendum hætti, en sá
háttur hefur löngum þótt hljómfegurstur allra ís-
lertskra bragarliátta. í hverju erindi eru 8 vísuorð;
eru venjulega 8 samstöfur (4 bragliðir) í hverju
vísuorði, en hljóðstafir og hendingar eins og i
dróttkvæðum hætti. Síðan var þessi liáttur oft
nefndur Liljulag.
Málfærið er undravert. íslensk ljóðagerð var
á Eysteins tímum orðin að efnisrýru og botnlausu
orðagjálfri, fullu af andlausum »kenningum« og
torskildum fornyrðum. í Lilju rís íslensk skáld-
skaparlist aftur upp frá dauðum.
Varðar mest til allra orða,
undirstaðan sé réttlig fundin,1)
eigi glögg pótt eddu regla
undan hljóti að víkja stundum
segir Eisteinn síðast í kvæðinu. Hann liafnar, satt
að segja, öllum Eddu reglum, öllum gömlum kenn-
ingum. Hann yrkir svo ljóst, að því nær hver
hending hans er enn í dag auðskiljanleg allri al-
þýðu. Stundum notar hann að vísu óviðfeldin
miðaldarorð, sum útlend; en það er mjög sjaldan;
þess gætir ekki; mál hans er yfirleitt hreint og
fagurt.
Lilja er stefjadrápa; í henni eru 100 er-
indi. Fyrst er inngangur, 25 erindi. Þar næst er
stefjamálið, 50 erindi; fellur það í 2 bálka, jafn
langa (25 erindi), og er sitt stefið í hvorum bálki
og haft upp í 5. hverju erindi.
Loks er niðurlag (s/œmur á fornu máli) og
eru það 25 síðustu erindin.
í upphafi kvæðisins ávarpar skáldið guð og
er þetta fyrst:
Almáttigr guð, allra stétta
yfirbjóðandinn engla og pjóða,
ei purfandi staði né stundir,
stað haldandi í kyrrleiks valdi,
senn verandi úti og inni
uppi og niðri og par í miðju,
lof sé pér um aldr og æfi,
eining sönn, í prennum greinum.
Því næst tekur liann til að segja frá sköpun
himins og jarðar, hrösun engilsins, sköpun manns-
ins og syndafallinu. Þá eru komin 20 erindi. Síð-
ustu 5 erindin af innganginum eru eins og formáli
aðalefnisins, en það er endurlausnin.
Skáldið telur sjer þetta yrkisefni ofvaxið; hann
byrjar næsta þátt kvæðisins (stefjamálið) á þessa
leið:
Engi ség að jarðnesk tunga,
inn háleiti stjörnureitar
drottinn, pér, sem verðugt væri,
vandað fái nú stef til lianda.
Sé pér dýrð með sannri prýði,
sunginn heiður af öllum tungum
eilifliga; með sigri og sœlu
sœmd og vald pitt minkiz aldri.
Síðari helming þessa erindis hefur hann að
stefi í fyrra stefjamálinu.
Nú lýsir hann með fögrum orðum boðun
Maríu og fögnuðinum yfir þeim boðskap:
Loptin öll af ljósi fyllaz,
legir á grundu stóðu og undraz.
1) Allir kannast við petta spakmæli, en ekki vissi
jeg fyr, fremur en aðrir, að pað er ættað úr Lilju.
G. B.