Óðinn - 01.01.1913, Blaðsíða 3

ÓÐINN
75
og málefni. IJótti honutn einatt lítt gert, sem gert
var, eftir þvi sem Árni landfógeti sagði mjer, og
alt heldur smávaxið og smásálarlegt. En á hinn
bóginn var hann þó fremur bjartsýnn maður og
viðkvæmur og vildi engum rangt gera.
Skaplyndi hans og innræti kom annars best
fram í skólunum. Kynnu piltar vel, glaðnaði jafn-
an yfir honum og gat hann þá leikið við hvern
sinn fingur; kynnu þeir miður, varð hann daufari
í dálkinn og alvarlegri og liann gat jafnvel komist
við yfir því, ef uppáhaldspiltar kunnu illa; en alt-
af dró hann þó heldur taum þeirra. I\að sýnir
sagan um piltinn, sem einu sinni þóttisl hafa kunn-
að betur en annar piltur (Eiríkur Briem) og setli
snúð á sig við síra Hannes fyrir það, að hann þó
hefði gefið sjer Iægri einkunn. Við hann mælti
Hannes þessi alkunnu orð: »Jeg vil lieldur tíu
strönd og klárheit imellem en ekkert strand og
lutter dunkelheit«. En það háði sira Hannesi,
liversu spjehræddur hann var; hann naut sín
ekki fyrirvþað og einmitt þess vegna glettust piltar
oft við hann. Gat hann orðið ákaflega reiður, ef
hann hjelt, að einhver piltur gerði vísvitandi gahh
að sjer. En hitt hafði hann líka til að biðja af-
sökunar, ef það kom fyrir, að hann liafði einlivern
fyrir rangri sök. Bar hann lærisveina sína mjög
fyrir hrjósti og var þeim oft hin mesta hjálpar-
hella. Mætti segja margar sögur af því, en tvær
eru mjer minnistæðastar.
í annað skiftið liöfðu skólapillar verið að
glellast eitthvað við einn kennarann. Varð úr
því kennarafundarmál og átli að refsa þeim fyrir.
En þá lók síra Hannes óðar máli þeirra og sagði:
»Þetta hafa mínir piltar ekki gert!« Varði hann
þá svo í lif og blóð. En hvað gerðu strákaskamm-
irnar á meðan? Þeir fyltu svo utanhafnarstígvjel
hans, að hann bullóð, er hann fór í þau. Þá
hljóp hann inn í bekk og sagði: »()g þið eruð
vísir til að hafa gert þetta, ótætin ykkar!« Með
það fór hann og varð ekki meira úr því.
í hitt skiftið kom hann heim til þess vinar
síns, er hann jafnan taldi bestan, Jens Sigurðsson-
ar, og ljet á sjer skilja, að sjer segði þungt hugur
fyri r um prófið á prestaskólanum þá um sumarið.
»Nú, eru þeir hræddir um sig?« spyr Jens. — »Þeir
liræddir! Nei; en það er jeg, setn er hræddur«,
svaraði síra Hannes. Þessa sögu hefur próf.
Eiríkur Briem sagt nijer eftir Birni sál. Jenssyni,
sem var við þegar síra Hannes sagði þetta. En
báðar sögurnar sýna, hversu ant hann ljet sjer um
nemendur sína, þótt ekki launuðu þeir honum
allaf jafnvel fyrir.
Eins og þegar er drepið á, kendi síra Hatines
í lærða skólanum náttúrusögu (steinafræði og dýra-
fræði) og var þetta á skólamáli nefnt »snakkið«.
Bar það til þess, að hann einu sinni í kenslu-
stund hafði sagt við pilt: »Stattu þig nú í snakk-
inu!« Sjálfsagt hefur síra Hannes lagt sig eftir
greinum þessum eins og föng voru á; en að þeirra
tíma sið mun hann hafa lært þau meira á bókina
en af náttúrunni sjálfri. Á það bendir t. d. sagan
utn dúfuna, sem piltar færðu honum og sem
hann sagði að mundi vera »ekta þýzkur smyrill«.
Sje saga þessi sönn, virðist náttúruþekking síra
Hannesar ekki hafa slaðið djúpt. En því meiri
alúð og rækt virðist liann hafa lagt við heimspek-
ina, sem hann kendi á prestaskólanum. Að vísu
fór hann þar að niestu eftir kennara sínum, danska
heitnspekingnum Sibbern, sem liann bar hreina
og beina lotningu fyrir; en þó má fremur öllu
öðru marka það af heimspeki síra Hannesar, liverr-
ar skoðunar hann var og í hvaða átt liugurinn
beindist.
Síra Hannes kendi heimspekina í fyrirlestrum,
er stúdentarnir rituðu upp eftir honum. Hef jeg
fyrir mjer handrit síra Jóns Þorleifssonar xnóður-
bróður míns, er var notað utn 5 ára skeið á presta-
skólanum (sbr. Handritasafn Landsbókasafnsins,
nr. 317, 4Í?) og annað enn yngra eftir síra Bene-
dikt Kiistjánsson. Fyrirlestrar þessir lúta aðal-
lega að sálarfræði og í'ökfræði; en þó kemur þar
jafnframt ákveðin heimsskoðun og siðaskoðun í
Ijós. Víðast hvar fer síra Hannes eftir Sibbern
bæði í framsetningu og orðatiltækjum (sbr. Sibbern:
Psychologie, Kh. 1849), en Sibbern aftur eftir þýzku
hugspekingunum, einkutn Schelling.
Það, sem síra Hannes einna helst beinir hug-
anuiii að, er lífið og þróun þess. Byrjar hann
með hinni fáránlegu lýsingu Sibberns á eðli lifs-
ins: »líferinnan að komandi, af innri rót sprett-
andi, tafarlaust og hvíldarlaust framhaldandi verkun
eða verkandi afl o. s. frv., sem skapar sig sjálft
og tnyndar sig sjálft«. Síðan lýsir hann því,
livernig lífið þroskast stig af stigi líkt og það hefji
sig úr einu lifsveídinu í annað, uns það liafi náð
sinniæðstufullkomnun. Lífsveldin erufimm: plöntu-
lífið, dýralífið. líf mannsins í náttúruástandinu, líf
lians í þjóðfjelaginu og lílið í guði. Lægsta stig
lífsins er plöntulífið. Hið skapandi all náttúrunnar
(nisus formalivusj verkar þar í blindni, án skyns