Óðinn - 01.01.1913, Blaðsíða 4

76
ÓÐINN
og skilnings, en lýsir sjer J)ó i vexli og viðhaldi
einstaklingsins, þannig að úr hverju fræi verður
ákveðin planta, sem er nákvæm eftirmynd teg-
undar þeirrar, sem fræið er sprottið af. Líkt þessu
er því farið í dýraríkinu, sem er næsta lífsveldið,
nema hvað dýrin liafa skyn og sjálfshreyfingu til
að bera fram yfir plönturnar. Þau lifa þó að eins
eftir eðlishvötum sínum og setja ekki Iífi sínu
neinn skynsamlegan tilgang. En það er einmilt
þetta, sem auðkennir manninn fram yflr dýrin, að
hann er gæddur skynsemi, ber skyn á það, sem
er satt, fagurt og gott, göfugt og tignarlegt og get-
ur því sett lííi sínu liinn háleitasta tilgang. í
fyrstu er maðurinn raunar líka náttúrunnar barn,
er lifir girndum sínum og fýsnum og lætur hverj-
um degi nægja sína þjáningu. Er það náttúru-
ástand hans, þriðja lífsveldið. En þegar þjóðfje-
lagið fer að myndast og menn fara að selja sjer
sameiginleg lög og siði, fer siðferðistilfinning manns-
ins smámsaman að þróast. Þá er liann kominn
inn í siðaveldið, eða eins og síra Hannes nefnir
það, veldi sjálfsábyrgðarinnar, og er það fjórða
lífsveldið. En jafnframt þessu þroskast skynsemin
og þekkingin vex með vaxanai menningu. Sjón-
deildarhringurinn verður æ stærri og stærri og
hugsjónirnar hærri og hærri. Rödd hins eilífa og
algilda fer að kveða við í brjósti mannsins og að
lokum finst lionum eins og liann sje orðinn að
skuggsjá alheimssálarinnar. Andi hans er þá orð-
inn að smáheimi (mikrokosmosj, er endurspeglar al-
heiminn (makrokosmos) og hina miklu alveru, guð,
sem býr að baki lilverunni. Alvera þessi opin-
berar sjálfa sig í hugskoti mannsins og samvisku;
en það fyllir liann lotningu og trúnaðartrausti, og
að lokum fer liann að lifa Hfi sínu í henni. Þetta
er hið æðsta stig fullkomnunarinnar, lífið í guði.
Svona var nú í sem fæstum orðum heims-
skoðun síra Hannesar. Er hún honum til vegs
og sóma, hvernig svo sem honum hefur tekist að
rökstyðja hana. En auk þessa hjelt hann ákveð-
inni siðaskoðun fram. Hann lagði mesta áherslu
á það, að inaðurinn næði sem mestri siðferðilegri
festu, yrði sem innviðatraustastur og sem bestur.
En þar konnim við loksins að kjarnanum í kenn-
ingu síra Hannesar og lífi, að alltauginni í hans
eigin innra manni, en það var skylduræknin.
Manninum ber að liegða sjer eftir liinum algildu
siðalögum, eftir því skilyrðislausa skylduboði, er
siðfræðin setur honum fyrir sjónir, en það er í
því fólgið að fara jafnan eftir þeim reglum í
breylni sinni, er geti orðið öllum öðrum til eftir-
breytni, orðið að algildu lögmáli. [_Og hið sið-
ferðislega liámark mannsins er það, að geta orðið
sem fullkomnust eftirmynd hins eilífa og algilda,
þessarar alveru, sem smámsaman er að ryðja sjer
til rúms í sálu hans og opinberar sig þar að lok-
um í viðurkenningu sannleikans, siðferðislegri full-
komnun og í fullkominni tign og fegurð.
Síra Hannes mun hafa verið fremur trúhneigð-
ur maður, enda þótt hann væri tregur á að færa
trú sína í ákveðinn búning. Er eins og hann
kinnoki sjer við að nefna guðs nafn í þessum
fyrirleslrum sínum; nefnir hann guð víða alver-
una, hið óendanlega og eilífa, en þó langlíðasl
likt og þýzku liugspekingarnir hið algilda (das
Absolate). Engu síður bar liann fult trúnaðar-
traust til þessarar miklu veru, er hann hugði vera
þungamiðju tilverunnar. Það sýnir saga, sem
Steingrímur rektor Thorsteinsson hefur sagt mjer
af honum, og er hún á þessa leið.
Steingrímur Iconi inn til hans eittlivað 2 dög-
um fyrir andlátið. Lá síra Hannes þá i rúminu
og var ekki lengur lífs vænt, en með fullri rænu
og varð honuin þá þetta að orði: — »Ja, jeg veit
það nú að jeg á að deyja. En læknarnir eru þau
flón, að þeir þora ekki að segja mjer það. Þeir
lialda víst, að jeg sje hræddur við að dej'ja. En
jeg er ekki hræddur við að deyja. Jeg vona að
skaparinn liafi einliverstaðar ætlað mjer stað, og
að hann geíi mjer það, sem þeir gömlu kölluðu
tvdavaoíae.
Ekki er annars gelið en að sira Hannes haíi
fengið þessa ósk sína uppfylta, fengið blílt andlát.
Hann andaðist 1. desember 1879, fullra 70 ára að
aldri. Með erfðaskrá sinni stofnaði hann sjóð
þann, sem nú her nafn lians og ætlaður er líl út-
breiðslu heimspekilegum fræðum á íslandi. Hann
fól vini sínum, Árna landfógeta Thorsteinsson, að
sjá um þelta og koma því í framkvæmd. Tilætl-
un Hannesar með sjóðstofnun þessari mun ekki
eingöngu hafa verið sú, að hjálpa ungum mönn-
um til náms og frama, heldur og að gagna þjóð-
inni með því að auðga andlegt líf hennar. Hann
mun sjálfur hafa fundið sárt lil þeirrar andlegu
einangrunar, er vjer lifum í hjer á hjara veraldar,
og því steig hann fyrsta skrefið til þess að leiða
helstu menta- og menningarstraumadieimsins beint
inn yfir þetta land. Sjálfur var hann að vísu ekki
um það fær, en með sjóðsstofnun sinni gaf hann
öðrum kost á að reyna það. Og hann, sem dó