Ríki - 18.08.1911, Qupperneq 1

1. árg.

Keykjavík, 18. ágúst 1911.
^X\b%n%%zkr,í%h % !\ %
síSasta
Eftir
Einar Hjörleifsson.
V. Rýmkun kosningarrjettarins.
Mjer finnst eðlilegt, að um þá
stjórnarskrárbreyting síðasta þings
verði skiptastar skoðanirnar.
Mjerfinnst óeðlilegt, að menn verði
ekki sæmilega sammála um breyting-
arnar á afstöðunni til Danmerkur.
Mjer finnst sjálfsagt, að alment vilji
menn fjölga ráðherrum, til þess að
að tryggja sjer betri og fullkomnari
stjórn, ef það verður ekki gert með
ókleifum kostnaði. Og jeg get ekki
hugsað mjer, að alþýða manna vilji
fara að setja á iaggirnar þá efri
deild, sem að minnsta kosti sumir
Heimastjórnarmenn berjast fyrir, stofn-
un, sem gerði afar torsótt að fá þjóðar-
viljanum framgengt, og hleypt gæti
þeirri sundrung í þingið, er til vand-
r*ða horfði. Og ekki þykir mjer held-
ur líklegt, að þeir sem bera þjóðar-
valdið mest fyrir brjósti muni, þegar
þeir fara að hugsa sig vel um, hafna
þeirri efri deild, sem samþykt var á
síðasta þingi, og er að minnsta kosti
skapleg, og leggja út í þá hættu að
fá ef til vill annað fyrirkomulag, sem
væri óskaplegt og stórhættulegt. En
um kosningarrjettinn hefirávalt verið
deilt, hvar sem rýmkun hans hefir
verið á dagskrá.
Breytingar síðasta þings á kosn-
ingarrjettinum eru þessar:
1. Konur fá kosningarrjett jafnt
og karlar.
2. Hjú fá kosningarrjett eins og
aðrar s.tjettir.
3. Kosningarrjetturinn er ekki bund-
inn við neina aukaútsvarsgreiðslu.
4. Hlutfallskosningarrjettur til efri
deildar er bundinn við minnst 30 ára
aldur. .
Víðtækast og merkilegast þessara
atriða er að sjálfsögðu kosningarjett-
ur kvenna.
Erlendis er því máli stöðugt að þoka
áfram. í Norðurálfunni hafa konur nú
kosningarrjett til löggjafarþinganna í
Noregi og Finnlandi. Og allar horfur
virðast á því, að þær fái hann á Eng-
landi.á næstaári. Við atkvæðagreiðslu
um málið í síðastliðnum maímánuði
í fulltrúamálstofu brezka þingsins
reyndust 316 með konunum, en 151 á
móti. Af þessum 316 voru 174 úr
frjálslynda flokknum, 79 íhaldsmenn,
31 írar og 32 verkmannafulltrúar.
Peir sem greiddu atkvæði móti breyt-
ingunni voru 48 úrfrjálslynda flokkn-
um, 86 íhaldsmenn og 9 írar; en
enginn verkmannafulltrúi. Svovirðist
sem nokkurn veginn trygging sje
fengin þess, að málið verði samþykt
í fulltrúamálstofunni, og að líkindum
í báðum niálstofum, á næsta ári. Ut-
an Norðurálfunnar hefur þessi breyt-
ing komist á í 5 Bandaríkjum Norð-
ur-Ameríku og f Ástralíu. t>ar sem
reynd er komin á hana, virðist hún
mælast mjög vel fyrir, og al!s ekkert
hefur gerst, sem ástæða sje til að
líta á sem viðvörun gegn málinu.
Meðal annars hefur forsætisráðherra
Astralíu haldið ræðu um það fyrir
nokkrum vikum á Englandi, og lauk
hinu mesta lofsorði á konur sem
kjósendur þar.
Svo að þetta er engin ný nje óreynd
nje eingöngu íslenzk firra.
Allt of langt yrði það blaði yðar
að fara að gera þess alls grein, sem
færa niá til og fært hefur verið til
sem ástæður með og móti kosningar-
rjetti kvenna til alþingis.
Jeg læt mjer nægja að benda á
það, að um ekkert mál hafa komið
jafn miklar áskoranir til þingsins. Und-
ir þær hafa ritað margar þúsundir
kvenna. Svo að hjer er sýnilega að
tefla um töluvert áhugamál þeirra.
Að hinu leytinu hafa engar áskor-
anir komið til þingsins gegn mátinu,
nje heldur neinar samþyktir verið
gerðar gegn því á þingmálafundum,
nje annarstaðar, svo að kunnugc sje.
Og mjer virðist allörðugt að verja
það, að.þeim konum sjeneitað um
kosningarrjett, sem hug hafa á að
taka þátt í kosningum. Jeg get ekki
sjeð nokkurt rjettlæti íþví. Pær kon-
ur eru sjálfsagt margar enn, sem ekk-
ert iangar til að kjósa. En þær verða
ekki heldur til þess neyddar. Og
áhugaleysi þeirra á landsmálum á
ekki að hafa rjettindi af hinum, sem
annan veg eru skapi farnar í þessu
efni. Og auðvitað vex áhuginn óð-
um hjá konunum, þegar þær hafa
fengið rjettindin — alveg eins og
hjá öðrum flokkum manna. Reyndin
hefur verið sú með karlmönnum, að
áhugi þeirra hefir ekki alment vaknað
á stjórnmálum fyr en eftir að þeir
hafa fengið kosningarrjettinn. Pað
er í mínum augum íslendingum sæmd,
ef þeir verða á undan flestum Norð-
urálfuþjóðunum með að vinna það
rjettlætisverk að veita konum jafnrjetti
við karla í stjórnmálum. Ogjeg get
ekki látið mjer skiljast, að af því stafi
landi eða þjóð nokkur hætta.
Pá er kosningarrjettur hjúa. Um
hann var meira deilt á þinginu en
um kosningarrjettkvenna; ogvel get-
ur verið, að svo verði líkaútiámeðal
þjóðarinnar.
Sjálfsagt tel jeg, aðýmsir þingmenn
hafi greitt atkvæði með þessari breyt-
ingu vegna hjúanna — að þeim hafi
þótt það ósanngirni, sem þeir hafi
enga ábyrgð viljað hafa á, að neita
mönnum um kosningarrjett fyrir það
eitt, að þeir fást til að vera í vist.
En grunur minn er sá, aðýmsir þeirra
hafi ekki síður verið með málinu
vegna bœnda — enda sóttu sumir
bændur það af kappi, að vinnuhjúin
yrðu ekki sett hjá. Þeir litu svo á,
að það gæti verið beinlínis hættulegt
landbúnaðinum, að lausafókið hefði
kosningarrjett en vinnuhjúin ekki
— að löggjafarvaldið verðlaunaði það
með rjetfindaauka að vera ekki í vist,
og svifti menn rjettindum fyrir það
að gerast vinnuhjú. Lausamenn hafa
þegar fengið kosningarrjett, og eng-
um þótti gott afspurnar að fara að
taka hann af þeim. Afleiðingin varð
sú með meiri hluta þingmanna —
og með rjettu að því er mjervirðist —
að vinnumenn urðu líka að fá hann,
og vinnukonur sömuleiðis, úr þvíað
konum er veittur kosningarrjettur á
annað bórð.
Og eins og til hagar hjer á landi,
er það líka sjálfsagt eðlilegast — eins
og það er sanngjarnast — að kosn-
ingarrjetturinn sje sem allra almenn-
astur. Þjóðin er öll á svo líku menn-
ingarstigi. Bændur, Iausamenn og
vinnumenn hafa allir fengið sams
konar uppeldi. Og Jang-algengast er
það, að vinnukonan hafi fengið álíka
tilsögn ogallt af haft svipuðum störf-
um að gegna eins og húsmóðirin.
Hvers vegna þá vera að hreykja
einum upp yfir annan í rjettinda-
veitingunum?
Um fæsta skiptir mjög miklu máli,
hvort 4 kr. aukaútsvar er gert að
skilyrði fyrir kosningarrjetti eða ekki.
Nú er víðast farið að leggja aukaút-
svar á alla, sem nokkurs eru megn-
ugir. Helzt er sleppt bláfátækum
fjölskyldumönnum. Og mikið virð-
ist mæla með því, að þeir sjeu ekki
sviftir kosningarrjetti, þó að þeir sjeu
ekki taldir aflögufærir — að þjóðfje-
Iagið hegni þeim ekki með missi borg-
aralegra rjettinda fyrir það að þeir
leggja því til börnin, og eiga fyrir
þá sök í vök að verjast með efnahaginn.
Loks er 30 ára aldurstakmarkiðfyr-
ir hlutfallskosningarrjettinum til efri
deildar.
Pað er auðvitað sett í því skyni
að gera efri deild nokkuru íhalds-
samari.
Hugsanlegt er, að sú ráðstöfun
hafi einhver áhrif — að fólkið, sem
er ekki nema 25—29 ára, kunni að
verða eitthvað bráðlátara eða breyt-
ingagjarnara en þeir sem eldri eru,
svo að með þessu vinnist einhver
trygging íhaldinu. En ólíklegt þyk-
ir mjer samt, að svo mikil brögð
verði að þeim mismun, að veruleg
ástæða sje til að óttast þessa tak-
mörkun frá sjónarmiði þeirra manna,
sem einkum bera framsóknina fyrir
brjósti.
Yfirleitt má segja, að á kosningar-
rjettinum hafi verið gerð sú rýmkun,
að um stórfeldar rjettarbætur er að
tefla, sem mjer finst að öllum frjáls-
lyndum mönnum ætti að þykja vænt
um.
En ekki vildi jeg ráða neinum til að
þiggja þær rjettarbætur, ef sá bögg-
ull ætti að fylgja skammrifi, sem sum-
ir Heimastjórnarmenn eru að halda
að okkur — ef efri deijd yrði svo
fyrir komið, að kosningarrjetturinn
yrði að niiklu leyti tái og deildirnar
hvor annari andstæðar, hver veithve
lengi, og það ef til vill, þegar þjóð-
ini væri einna mest alvaran. Ekki
væri kaupandi kosnjngarrjettur nein-
um til handa því verði, að í lófa
yrði lagið, mörgum árum saman, að
virða vilja meiri hluta kjósenda vett-
ugi.
VI. Aðrar brejdingar.
Um aðrar breytingar, sem síðasta
þing gerði á stjórnarskránni, skal eg
fara fljótt yfir sögur.
Ein þeirra er sú, eins og eg hefi
áður vikið að, að breyta megi með
einföldum lögum því ákvæði 45. gr.
stjskr., að hin evangeliska lúterska
kirkja 'skuli vera þjóðkirkja á íslandi,
og að hið opinbera skuli að þvíleyti
styrkja hana og vernda. Breytingin
var samþykkt f því skyni að taka til
greina þær raddir, sem kormð hafa
fram um afnám þjóðkirkjunnar. Komi
það í Ijós, að þjóðinni sje í raun og
veru áhugamál um þau mikilvægu
umskipti, þá getur hún fengið þau,
án þess að jafnframt þurfi að breyta
stjórnarskránni, ef frumvarp síðasta
þings verður að stjórnarskipunarlög-
um.
Annað merkilegt atriði, sem stjórn-
arskrárfrumvarp síðasta þings ætlast
til að fá megi framgengt með ein-
földum lögum, ef þjóðin óskar þess,
er alþýðuatkvœði um lög þingsins. »Með
sjerstöku lagaboði má kveða á um,
að þeim lagafrumvörpum, er alþingi
hefur samþykkt, megi skjóta til leyni-
legrar atkvæðagreiðslu alþingiskjós-
enda annaðhvort til samþykkis eða
synjunar«, segir í frumvarpínu. Þá
koma skilyrði þau, er þessi heimild
er bundin. Og loks eru undanþeg-
in þessari atkvæðagreiðslu fjárlögog
fjáraukalög, og sömuleiðis þau lög,
er öðlast skulu gildi áður en 4mán-
uðir eru liðnir frá því, er þau voru
afgreidd frá þinginu.
Breytingin mundi efla alþýðuvald-
ið að mun. Þingmenn mundu finna
hjá sjer ríkari hvöt til þess að fara
eftir vilja kjósendanna. Og kjósend-
ur gætu mikið betur en nú tekið í
taumana, ef þingmenn virtu vilja
þeirra vettugi. Fyrirkomulagið hefur
um langan aldur tíðkast í Sviss; og
í tveim Bandaríkjum Norður-Ameríku
hefur það komist á á þessari ðld, í
Oregon 1902 og í Montana 1906.
Gjörbreytingamenn í Danmörk hafa
sett það á stefnuskrá sína. Ogíhalds-
menn og verkmannaflokkurinn eru
því hlyntir á Englandi.
Petta alþýðu-atkvæði, sem hjer
| hefur verið minnst á, yrði, eins og