Skeggi - 28.01.1920, Side 1

III. árg.
Vespnannaeyjum, Miðvikudainn 28. jan. 1920.
4. tbl.
i
Símfrjettir.
R.vík 28. jan. 1920.
ínflúenzan gengur í Frakklandi og breiðist óðum
út. Einnig komin tii Kaupm.hafnar.
Endanlegir friðarsamningar undirskrifaðir af
öilum aðiljum.
Solsjevikkar magnast í Rússiandi. Pólverjar
safna liði á, móti þeim. Foch marskálkur er farinn
þangað austur til að gera hernaðarráðstafenir.
Harðindi og hagaleysur um alt land.
Austanfjalls gengur menn kvefsótt á börnum og fullorðnum.
Kíghósti fer versnandi hjer, (R.>vík). Skarlatssótt gengureinnig.
Bæjarstjórnarkosning á að fara fram í Reykjavík á laugardag.
Undirbúningur ekki mikill.
Breyttar
merkingar orða
Tvö dæmi.
Mörg tækifseri gefast athugul-
um kennurum við barnaskóla,
til að kynna sjer móðurmálið
eins og það lifir og þróast á
vörum þjóðarinnar, ótruflað af
fræðisetningum „hinila skrift-
lærðu“. Ekki er því að leyna
að marga málleysuna fá þeir að
hlýða á og glíma við, og mörg
villihljóð að leiðrjetta.' Er vart
annað kenslustarf raunalegra en
að sitja við og þvo af málinu
suma soralegustu blettina, sem á
það hafa falljð á síðustu ára-
tugum. Margt er þar upp að
telja ef reynt væri. Sumt afþví
er orðið svo rótgróið, að íslensku-
kennarar við „æðri skólana“
eru að komast í mát með marga
nemendur sína. þar veður uppi
útlent illgresi, og innlendar am-
bögur og hljóðskrípi, og fer sí-
versnandi þrátt fyrir allar kenslu-
bækur, og marg-endurteknar
umvandanir af hálfu margra á-
gætra manna.' það er orðið
býsna algengt að börn eru orðin
svo hljóðglapin, ýmist af skakkri
stöfun eða röngum framburði
heima, þrgar þau koma í skól-
ann, að þeim verður ekki hjálpað
á rjetta ieið, með þeim náms-
tíma, sem algengastur er hjer á
landi. En mitt í öllum óskapn-
aðinum bregður þó jafnan fyrir
hreinum einkennum vors fagra
og þróttmikla mþðurmáls.
Allmerkilegt atriði oglíttrann-
sakað ennþá, er hin hraðstíga
breyting, sem er að verða á
merkingu eldri orða. Minnist
jeg ékkl að hafa sjeð neinsstaðar
um það ritað, og ekki heldur'
heyrt um það rætt af neinni
alvöru. það er þó bert að það
atriði er harla mikilvægt fyrir
málfræðina er frá líður, og getur
enda skift máli fyrir daglegt líf
nú á dögum. Löggjafarnir eru
ekki æfinlega grandvarir í orða-
vali og slæðast þá með orð
sem eru að skifta merkingu.
Forboöið getur komið annars-
staðar niður en því var ætlað.
Fyrir fáum árum var dæmdur
dómur í hjeraði, og honum siðan
vísað til yfirrjettar, var málið
risið út af misjöfnum skilningi á
orðinu — „ú t v e g s m a ð u r“.
Getur svo verið um mörg fl^iri
orð, að deilur rísi um merkingu
þeirra. En þó svo færi nú að
slíkt.yrði sjaldgæft, þá verður
aldrei undan því stýrt að menn
misskilja mjög gömul orð, vall-
gróin í málinu, eingöngu fyrir þá
sök að þau hafa breytt merkingu,
ott að óþörtu. Nýjungagirnin
leitör allstaðar á, og eins þar
sem gömul og föst merking er
fyrir og úr nógu að velja til að
bregða fyrir sig. Dæmin yrðu
mörg ef talin væru öll. Hjer
koma aðeins tvö dæmi, sem
sýna ekki smáa breytingu.
1. Útgerðarmaður. Sá
siður er gamall hjer á Suður-
landi, að sjóróðramenn ýmist
gera sig út sjálfir yfir vertiðina,
og eiga þá hlut sinn sjálfir, eða
þá að þeir róa öðrurh hiut, gegn
ákvebnu kaupgjaldi auk til-
kostnaðar yfir vertíðina. það
var algeng málvenja til skamms
tíma, á Suðurlandi að minsta
kosti, að sá var kallaður út-
gerðarmaður er rjeri öðrum hlut
gegn ákveðnu kaupgjaldi. Sá er
skipið átti, eða gerði út, var
kallaður útvegsmaður eða
ú tvegsbóndi; hann var
ekki kallaður útgerðarmaður.
Aftur á móti var sagt að hann
ætti j útgerð, eða hefði útgerð,
eða gerði út, eins og menn segja
enn í dag. Sá var útgerðar-
mað’ur, sem annar gerði út, sbr.
r »hver gerir þig út að hálfu ?“.
Nú er orðið al-títt að kalla þann
útgerðarmann, er skip á eða
gerir út, og veldur glundroða
miklum í merkingu orðsins.
Hjer í Vestm.eyjum eru flestir
hásetar útgerðarmenn eftir gömlu
málvenjunni. Sambandinu milli
skipseiganda og háseta er svo
varið að miklu getur varðað að
orðið hafi eina ákveðna merk-
ingu, sem lærðir og leikir eru
ekki í vafa um. Hugsanleg eru
lagafyrirmæli um það samband
og má þá ekkert ský skyggja á
hina rjettu merkingu orðsins,
Annað mál er það að vafi getur
risið um hver teljast skuli út-
vegsmaður, þegar svo stendur á
að hásetar eiga nokkuð í útgerð-
inni, t. d veiðarfærin eða part
í skipinu.
þrætur milli háseta, og þeirra
er skipið gera út fara í vöxt, og
má búast við enn nákvæmari
lagafyrirmælum um rjett þeirra
hvers hagnvart öðrum. Getur
lagafyrirmæli hitt skakkan aðila
ef orðið útgerðarmaður
hefur vafasama merkingu.
2. Hárband. það er annað
orðið sem er á góðum vegi með
að gjörbreyta merkingu. Jeghef
reynt það í nokkur ár í barna-
skólum, að komast eftir hvernig
skólabörn við sjóvarsíðuna skilja
það orð, og er það mjög á annan
veg en orðið var skilið til sveita
í fyrri daga og líklega enn.
Tækifærið gefst í skólanum þegar
lesin er „Grasaferð" Jónasar.
Hef látið nokkur hundruð skóla-
börn skýra frá merkingu orðsins,
og þeim flestum komið saman
um að það væri borði eða band
sem bundið er um hárið. Kaup-
staðabörnin þekkja ekki sveita-
venjuna gömlu, að gera band eða
borða úr (hross)hári og kalla
það hárband eða hárborða En
eftir því sem atvikið liggur í
„Grasaferðinni“ þá er leiðinlegt
að orðið sje skilið eftir yngri
merkingunni.
Óþarfi virðist að gefa orðinu
þessa nýju merkingu, því til eru
önnur orð gömul í málinu, er
hafa má fyrir heiti á borða þeim
eða bandi, er bundið er um hárið.
það eru orðin h 1 a ð og s k a r-
b a n d. Nokkur vafi leikur á
um hversu sb'k bönd voru gerð
í fornöld, og skiftir það ekki
m áli, úr því það er óyggjandi að
þetta voru bönd sem bundið var
um hárið. Sig. Guðmundsson
málari segir um kvenbúninga á
íslandi í „N. Fjelagsr.“: „Hlað
er því án efa gullofið eða silki-
ofið band, fen ekki ræma sett
gullplátum. Z- • • En Þegar hár-
bandið var búið með tölum eða
gullhnútum, sem segir í Njálu
13. kap., þá heitir það ekki
h 1 a ð heldur skarband, en
s k ö r er hár“. Hjer er enn
eitt dæmi þess að lengi má-sækja
hentug heiti í fornmálið, jafnvel
á þá hluti er nú þykja nýmóðins.
Menningarlíf fornmanna var ótrú-
PB" Vefnaðarvöruúryalið mest, verðið lægst
S- 3. Dohtvjen.
I