Suðurland - 30.08.1913, Blaðsíða 1

SUÐURLAND
Alþýðublað og atvinnumála
IV. árg.
Eyrarbaklía BO. ágúst 1913.
Nr. 12.
S u ð u r 1 a n d
kemur út einu sinni í viku, á
laugardögum. Argangurmn kost-
ar 3 krónur, erlendis 4 kr.
Ritstj. Jón Jónatanssoná
Asgautsstöðum.
Innheimtumenn Suðurlands eru
hér á Byrarbakka: skósmiður
öuðm. Ebenezerson og
verzlm. J ó n A s bj ö r n s s o u (við
verzl. Einarshöfn). I Roykjavík
Olafur Gíslason verslm. í
Liverpool.
Augljsingar sendist í prent-
smiðju Suðurlands, og kosta :
kr. 1,50 fyrir þuml. á fyrstu síðu,
en 1,25 á hinum.
Stjórnarskrármálið.
Stjórnarskrármálið er venjulegast
eitt af aðalmálum þingsins. Þingið
1911 afgreiddi það í frumvarpsformi
og var svo efnt til nýrra kosninga
til að afgreiða það mái, að kaliað
var. Toss var raunar lítil von að það
hefði náð fram að ganga í sömu
mynd, þó allir sömu þingmenn hefðu
verið kosnir; svo sundurleitar skoð-
anir voru uppi þá á þinginu. Og
víst er það, að ekki snerust kosning-
arnar sioustu um pao mai, nema ao
litlu leyti.
Hið nýkosna alþingi 1912 tók ekki
málið fyrir, „bræðingurinn" sálaði
leysti þorra þingmanna úr þeim vanda.
Nú er bræðingurinn búinn, og því
ekki lengur til fyrirstöðu að málið
'íé tekið til meðferðar. Það er og
komið svo, að málið er komið inn
á þing, svo sem getið er áður hér
í blaðinu. Nefnd heflr haft málið til
meðferðar, og hún heflr nú nýlega
lagt fram álit sitt. í tilefni af því
er hér minst á þetta mál.
Þegar um annað eins mál er að
ræða, eins og þetta er, þá spyrja
menn eðlitega sjálfa sig, hversvegna
að verið se að hafa svona mikið fyi
ir þossu. Svarið verður víst ekki
nema á einn veg, sem sé þann, að
málið sé svo mikið nauðsynjamál
Hvað er það í þessu máli sem er þá
svo bráðnauðsynlegt, að ekki þoii
nokkurra ára bið? Er það ríkisráðs
ákvæðið, afnám konungkjörinna þing-
manna, rýmkun á kosningarréttinum,
skiinaður ríkis og kirkju, fjölgun ráð
herra? Hvað af þessu? Eða alt?
Hvað segir þjóðin um þetta?
Sum blöðin töldu það í fyrra ský
Jausa skyidu þingsius þá að afgreiða
málið, en þá var bræðingurinn fyrir
og nokkur von um að koma honum
á háborðið, síðan skyldi stjórnarskrá-
in koma sem sjálfsögð afleiðing, en
hvorugt varð. Þingmálafundir í vor
létu sér hægt um málið, og sarn
^yktu sumir enda tillögur um að taka
það ekki fyrir.
Pingmenn, þrír að tölu, komu
samt fram með frumvarp á þinginu,
og var sett sjö manna nefnd til að
athuga það. Nefndin hólt 12 fundi
og gerði ýmsar breytingstillögur við
frumv. Ekki gat þó öll nefndin orð-
ið ásátt um þessar tillögur, einn
nefndarmaður (Bjarni frá Vogi) skarst
alveg úr leik og kemur með aðrar
tillögur, og þrír nefndarmenn aðrir
skrifa undir nefndarálit meiri hlutans
með fyrirvara. f*eir eru þá aðeins
þrfr og ekki helmingur nefndarmanna
sem eru einlægir við álit meiri hlut-
ans.
Helstu atriðin sem nefndin gerir
ráð fyrir að breytt verði frá því sem
nú er, eru þessi:
1. Híkísráðsákvœðið. par er ætl-
ast til að fara nokkurn bug til sam-
komulags við konung eða Dani.
Það er mælt að konungur muni
ekki staðfesta stjórnarskrána ef kipt
sé burtu rikisráðsákvæðinu. fetta
vill svo nefndin leysa með því að láta
konung sjálfan ákveða hvar málin skuli
lorin upp fyrir honum. Par með er
þá felt burtu það skýlausa lagaákvæði,
að málin skuli borin upp fyrir kon
ungi í ríkisráðinu og hvergi annar-
staðar, en hinsvegar ekki með neinu
tekið fyrir að þau verði borin þar
upp ef konungur vill svo vera láta.
Miamimiirinn er ekki neo&ta mikill og
lítil líkindi til að konungur geri sig
ánægðan með þetta, ef hann er fast-
ur á hinu. Og vinningurinn er held-
ur ekki mikill á vora hlið, neraa því
aðeins að tilgangurinn sé sá, að kippa
íslenskum málum út úr ríkisráðinu
þegar oss þóknast; og það mun þó
ekki vera. Danir munu vilja eiga
rétt á að líta sem best eftir ísiensk
um málum, meðan þeir eiga til sak
ar að svara fyrir oss út á við.
Ríkisráðsákvæðið er það atriðið
sem viðkvæmast er í stjórnarskránni,
og vandasamast við það að fást.
2. Ráðherrafjölgun. Þykir nefnd-
inni rétt að þeim megi fjölga með
einföldum lögum, og ef það verður
gert, að þá falli landritaraembættið
niður. Petta er víst nærri skoðun
almennings, að nóg sé að hafa einn
láðherra fyrst um sinn.
3. Afnámkonungkjörinnaþingmanna
Umboð þeirra falla niður er stjórnar
skipunarlögin nýju ganga í gildi. En
þá skal kjósa 14 þingmrnn með hlut-
fallskosningu í einu lagi um land alt,
og jafnmarga varamenn.
Þarna er nefndin ekki á einu rn.áli,
og þingið því síður. Mjög líklegt að
skipun efri deildar verði málinu að
falli í þinginu.
4. KjörtimaMlið. Til neðri deild
ar 4 ár, en 8 ár til efri deildar; fer
helmingur e. d. þingmanna frá 4.
hvert ár.
5. Kosningarrétturinn. Hér kem-
ur tillaga meiri hluta:
„Kosningarrótt við óhlutbundnar
kosningar til alþingis hafa karlar og
konur, sem fædd eru hér á landi eða
hata átt hór lögheimili síðastliðin 5
ár og eru 25 ára, er kosningin fer
fram; þó getur enginn átt kosningar-
rétt, nema hann hafi óflekkað mann
orð, hafi verið heimilisfastur í kjör-
dæminu 1 ár og sé fjár síns ráðandi,
enda ekki í skuld fyrir þeginn sveita-
styrk. Ennfremur eru þau skilyrði
sett, að hinir nýju kjósendur, konur,
og þeir karlmenn, er ekki hafa kosn-
ingarétt samkvæmt stjórnarskipunar-
lögunum frá 1903 fái ekki rétt þann,
er hér ræðir um, öll í einu, heldur
þannig, að þegar semja á alþingis-
kjórskrá í næsta sinn eftir að lög þessi
eru komin í gildi, skal setja á kjör-
skrána þá nýju kjósendur eina, sem
eru 40 ára eða eldri, og að öbru
leyti fullnægja hinum almennu skil-
yrðum til kosningarréttar. Næsta ár
skal á sama hátt .bæta við þeim nýj-
um kjósendum, sem eru 39 ára, og
svo framvegis, lækka aldursmarkið
um eitt ár í hvert sinn, til þess er
allir kjósendur,’ konur sem karlar,
hafa náð kosningarrétti svo sem seg-
ir í upphafi þessarar greinar.
Nú hafa hjón óskilinn fjárhag, og
missir ekki konan kosninganétt sinn
fyrir því.
Með sömu skilyrðum hafa karlar
og konur, sem era 35 ára eða eldri,
kosningarrétt til efri deildar. Að
öðru leyti setja kosningarlög nánari
reglur um kosningar og um það, í
hverri röð varamenn skuli koma í
stað aðalmanna í efri deild.“
6. Kjörgengi. Tillaga meiri hlut-
ans er hér:
„Kjörgengur til neðri deildar al-
þingis er hver sá, sem kosningarrétt
á til deildarinnar; kjósa má samt
þann mann, sem á heima ut.an kjör-
dæmis eða hefir átt þar heima skem
ur en eitt ár. En heimilisfastur skal
hann hafa verið á íslandi að minsta
kosti síðasta árið áður en kosning
fer fram. Kjörgengi til efri deildar
á hver sá, er kosningarréLt á til þeirr
ar deildar.
Teir dómendur, er hafa ekki um-
boðsstörf á hendi, eru þó hvorkikjör
gengir til neðri né efri deildar."
Þessi breyting nær þó ekki til
þeirra, er nú skipa yflrróttinn eða
eiga sæti á alþingi.
7. íjóðkirkjan. Skilja má ríki og
kirkju með einföldum lögurn. Þeir
sem eigi heyra til neinum trúarflokki
er viðurkendur só í landinu, gjalda
það til háskólans, sem þoim ella
hefði boiið að greiða til guðsdýrkun
ar.
8. íingrof. „Konungur gotur rof
ið neðri deild alþingis og skal þá
stofnað til nýrra kosninga áður en
tveir mánuðir séu liðnir frá þvi er
hún er rofin og alþingi stefnt saman
eigi siðar en næsta ár.“
Stæði þetta ákvæði í núgildaudi
stjórnarskrá, þá er líklegt að það mundi
Lýðskólinn
í Bergstaðastr, 3, Reykjavík
byrjar 1. vetrardag og siendur 6
mánuði. Fyrirkomulag svjpað og við
útlenda lýðháskóla. Námsgreinar:
íslenska, danska, enska, saga, landa-
fræði, náttúrufræði, reikningur, bók-
færsla, söngur, handavinna. Nem-
endur geta sjálfir valið um námsgr.
Ekkert próf heimtað, en námsvottoið
fá þeir nemendur, sem óska. Kenslu-
gjaldið aðeins 25 kr. yflr allan tím-
ann og minna yfir styttri tíma. Tungu-
málin kend með stöðugum talæflng-
um og ritæfingum. Utanbæjarnem.
hjálpað til að útvega sér fæði og hús-
næði. Umsóknir sendist sem fyrst
til forstöðumanns
Ism. öestssonar
Bergstaðastr. 3 Reykjavík.
notað nú i sumar, eftir því sem fram
heflr farið í neðri deild.
Þetta eru helstu breytingarnar, sem
meiri hluti nefndarinnar leggur til.
Minni hlutinn (B. J.) er mörgum þeirra
ósamþykkur, en sérstaklega þó þeim
breytingum, sem meiri hlutinn vill
gera á trumv. þrímenninganna. Mest
telur hann sig þó móti takmörkun-
inni, sem gerð er á kosningarréttin-
um og öllu sem því fylgir. Fykir
honum óþolandi að hinir nýju kjós-
endur skuli eigi allir fá róttinn jafn-
snemma, „en auðsætt að þetta er af
handahófl gert, og mætti eins vel
fara eftir gildleika eða hæð, eða eft-
ir því hversu margar kartneglur menn
hefði“, segir í nefndarálitinu. Meiri
hlutinn, segir hann, muni óttast bylt-
ingu af því hljótast, ef rýmkaður væri
kosningarrétturinn í einu. Um þenn-
an byltingarugg segir hann:
„Eg hygg hann á engum rökum
bygðan, því að öll þjóðin er jöfn að
ætterni, gáfnafari og menning allri.
Menn og konur alast upp saman, fá
sömu mentun, lifa við sömu kjör og
hafa sömu áhyggjuefni og áhugatnál.
Stéttamunur er enginn, því að af 5
bræðrum getur hér einn verið ráð-
herra, annar bóndi, þriðji sjómaður,
fjórði skósmiður og fimti kaupmaður.
Svo mætti halda áfram, en eg tel
nægja að minna menn á þetta. Úr
því málið er nú svo vaxið, þá er og
auðsætt, að kosningarniðurstaðan
verður hin sama, hvort sem allir
kjósa eða þeir einir, sem nú liafa
réttinn. Tessvegna missir engiun
neins í, þótt allir fái sjálfsagðan rétt
sinn í oinu. Og þá er ekkert unnið
við handahófsúthlutun meiri hlutans,
en að sjálfsögðu mundi það valda
megnri óánægju að skamta léttinn