Suðurland - 27.09.1913, Blaðsíða 2

62
SUÐURLAND
■IXBXBX
mxmxmxmmxmxmxmxmxmxm
15"25{\ afslátíur
verður geflnn af öllum v.etrar-
SJÖLUM
í haust.
Ennfremur: 20% afsláttur af
F a t a 1 a u u m og K j 61 a t u u u m
ullar og hálfullar.
Af ölluin öðrum Yefnaðarvörum 10%.
Lítið því fyrst inn þar, sem bezt borgar sig að kaupa alla
Ycfnaðarvöru
en það er ávalt hjá
VERZLUNIN BJÖRN KR1STJÁNSS0N
I Itcykjavik.
X
■
X
5
X
i
5
nxBXBXBXHxaxaaxaxaxaxaxaxia
<3?appír os ritföng
er nú orðið alknnnugt að livergi cru bctri né ódýrari að fá
en hjá
Verzluniu Björn Kristjánsson.
skapinn í septembermánuði, en þær
vonir hafa þó einnig brugðist.
Eitt er víst, að nú er þörf á gæti -
legum ásetningi og úrræðum í tíma
til þess að reyna að draga svo sem
unt er úr þeim afturkipp sem þess i
óáran hér í sumar hlýtur að valda.
Lögin um forðagæslu, frá þinginu
í sumar, sem að vísu enn eru ekki
komin í gildi, gera ráð fyrir rækileg-
um fóðurskoðunum á haustin. Slíkar
skoðanir vœri nauðiyn á að taka upp
nú þegar og vanda til þeirra svo sem
unt er. Með því móti fá sveitastjórn -
ir ábyggílégri vitneskjn um ástandið
en fengist getur á annan hátt, og á
þeirri vitneskju þarf að byggja ráð-
stafanir til bjargráða þar sem þörf er
á.
Annars mun að þessu máli vikið
nánar innan skamms. Suðurland
vill að þessu sinni aðeins vekja at,-
hygli á nauðsyn þess að taka ráð í
tima. Því er ekki kunnugt um onn-
l’á, hverjar ráðstafanir kunna að hafa
vorið gerðar, vera má að eitthvað
hafl verið gert, en þó likloga minna
en vera ætti.
Stjórnarskrárfrumvarpið,
Frumvarp það um breyting á stjórn •
nrskránni, sem samþykt var nú á
þitiginu, og prentað verður neðanmáls í
næsta blaði, ættu lesendur blaðsins
að klippa frá og geyma og athuga
vandlega fyrir næstu kosningar.
í stjórnarskrárfrumv. því, er sam-
þykt var á þinginu 1911, voru ýms
akvæði sem valdið hafa allmiklum
deilum. Dessum atriðum flestu m
hefir nú verið vikið við þann veg, að
samkomulag heflr nú orðið um þau,
og frumvarpíð í öllum meginatriðuin
þannig úr garði gert, að það verður
a.ð teljast fullvel viðunandi, og æt.ti
því að samþykkjast óbreytt á auka-
þinginu.
Það er að vísu vitanlegt, að ýms
atriði í þessu frumvarpi eru þarinig
vaxin, að um þau getur orðið tals
verður ágreiningur. En þess ber að
gæta, að enginn þarf að vænta þess
að nokkurntíma verði það stjórnar
skrárfrumvarp samþykt, er hver ein-
stakur maður gæti sagt um að það
væti í öllum atriðum eins og hann
heist vildi kjósa. Menn verða jafnan
að sætta sig við þó eitthvað megi að
ýmsum smærri atriðum finna, ef svo
er gengið frá því sem verulegtast er að
vel megi við una. Og það er einmitt
gert í þessu frumvarpi, og þess er ekki
að vænta að frumvarpið yrði að
heinu leyti betra eða þjóðinni hag-
kvæmara þó farið væri að breyta því
á ný. Hitt miklu liklegra að breyt-
ingarnar yrðu aðeins til þess að vekja
nýjar deilur, og ef til vill til að færa
það í þann búning er miklu síður væri
viðunandi en sá, er það nú hefir fengið.
Að þessu sinni þykir ekki þörf á
að ræða ýtarlega einstök atriði frum-
varpsins; mun það gert síðar smám-
saman. En bont skal þó á það sem
mest er um vert í þessu frumvarpi.
Eins og öllum er kunnugt, hefir
það ákvæði í stjórnarskránni, að ráð-
herra skuli bera íslensk inál upp fyr-
ir konungi í rikisráði Dana, valdið
allmiklum deilum, og þegar þetta
ákvæði var samþykt á alþingi 19Ö3,
var af miklum þorra þingmanna litið
svo á, að hættulaust væri þó þett a
kærnist inn í stjórnarskrána, því henni
hofðum vér altaf fullan rétt til að
breyta, og gætum því numið ákvæði
þetta burtu aftur síðar. En nú hefir
sú orðið reyndin, að Dönum hefir
verið óljúft að þetta ákvæði yrði
numið burtu, og lausleg skilaboð
konungs til þingsins 1912 gáfu það
ótvírætt í skyn að hann væri ófús á
að staðfesta stjórnarskrárfrumvarp
þar sem þetta ákvæði væri felt burtu.
Af þessu hefir það leitt, að ýmsir litu
svo á að árangurslaust væri að af-
greiðafrá þinginu stjórnarskrárfrumv.,
þar sem ríkisráðsákvæðinu væri slept,
það mundi eiga vissa staðfestingar-
synjun. En hinsvegar mun þó fáum
hafa komið til hugar að hopa til baka
frá þeirri stefnu sem þ9gar var upp
tekin um að feila burtu þettaákvæði
í stjórnarskránni. Þingið í surnar
átti því um þrent að velja: að h'alda
óbreyttu ákvæði frumvarpsins frá 1911
um þetta atriði og halda málinu til
kapps hvernig sem við yrði snúist
frá Danu hálfu, að afgreiða ekkert
stjórnarskiáifrumvarp, eða þá í þriðja
lagi að reyna að íinna samkomuiags-
ieið í máiinu. Og niðurstaðan hefir
nú orðið sú, að fara hér miðlunar-
veg, með því að ákveða að ráðherra
beri upp máiin þar sem konungur
ákveður. Pessi úriausn er vel við •
unandi, lítt hugsanlegt að nein fyrir-
staða verði á staðfestingu konungs
i nú, er þessu ákvæði er þannig breytt,
og hinsvegar er þessi úrlausn á mál-
inu osa íslendingum vansalaus.
Þá er rýmkun kosningarréttarins, af-
nám konungkjörinna þingmanna og skip ■
un efri deildar. Um þessi atriði hefir
verið talsverður ágreiningur, en eins
og þeim er fyrir komið í þessu frum-
varpi, m'á fullvel við þau una. Kjós-
endafjöigun færist hægt yfir. Hlut-
fallskosnir þingmenn efri deildarkosn-
ir fyrir alt land, eiga að vera aðeins
6, í stað þeirra konungkjörnu, og þarf
því eigi að breyta kjördæmaskipun-
inni þó stjórnarskrárfrumvarp þetta
nái lagagildi. Til bóta er og það
ákvæði um skipun efri deildar, að þá
þingmenn, er sameinað þing kýs til
efri deildar, má kjósa hlutfallskosn
ingu.
Ötlum þessum meginatriðum, sem
hér hafa verið nefnd, er í þessu frum-
varpi þannig fyrir komið, að vel má
við una.
Þá eru og í frumvarpinu ýms at-
riði önnur er mikilsverð eru, I.. d. að
afnema má eftirlaun, aðskilja ríki og
kirkju, fjöiga ráðherrum með einföld-
um lögum, og þarf því ekki að hreifa
neitt við stjórnarskránni á ný þó eitt-
hvað af þessu skuli gera.
Ýms fleiriákvæði í Þessu frumvarpi
mætti nefna, Þau er til bóta eru, en
verður að teljast óþarft að svo stöddu.
Annars ættu kjósendur að kynna sér
frumvarpið vandlega og athuga það
með gaumgæfni, muti þá sú verða
reyndin á, að þetta stjórnarskrárfrum-
varp verður samþykt á aukaþinginu
í sumar, og með því verður þessu
mikilvægasta máli Þjóðarinnar bjarg-
að í höfn með heilu og höldnu, og
væri þá vel, því óvíst er að svo vel
farnist ef enn á ný er lagt út í deil-
ur og æsingar um þetta mál.
Fá orð um vatnið í jarðveginum
og mýrarræktina á Jaðri í Noregi,
Niðurl.
Eins og eg hefl áður drepið á, eru
það aðallega opnir skurðir, sem vér
höfum gert hingað tii, en ýmsa galla
hafa þoir nú eins og svo margt annað.
Þeir taka mikið rúm áyfirborðinu,
liérumbíl % af því landi sem þurka
skal ef landið skal ræsast vel. F’eir
þuifa mikið viðhald, því leðja sest í
þá og fyllir. feir eru sáðreit.ur ill-
gresis, því þess or sjaldan gætt að
hreinsa kantana svo oft sem þöif er
á. t’eir tefja fyrir vinnunni, einkum
notkun stærri véla. Peir leiða vatnið
illa nema þeim sé haldið vel við,
einnig geta þeir orsakað að jörðin
verði of þur, þar eð stormur og Ijós
leikur óhindrað uin skurðahliðarnar.
En ekki verður hjá því komist að
hafa þá með, einkum hjá oss, þar sem
úrkomur eru svo miklar, og myndast
oft mikið afrensli í rigningatíð og vetr-
arhlákum.
Opna skurði skal nota til að leiða
mildð vatn, sem rennur að afstærra
eða minna svæði (afleiösluskurðir)
sem jaðarskurði í blautum mýrum
og á landi sem liggur mjög lágt þar
sem kyrstaða myndast eða vantar
afrensli.
Að lýsa hinum mismunandi ræsum
ætla eg ekki; vil þó aðeins nefna
þau.
Iiin veujulegu eru: steinræsi, rör,
tié og hnausræsi. Eins og eg hefi
áður drepið á, höfum vér sýnt lit á
að gjöra þau, að undanteknum tré-
ræsunum, sem varla geta komið til
greina hjá oss í skóglausu landi.
Af steinræsunum höfum vér gert
inest, og er það eðlilegt, þau taka
til sín mikið vatn, en leiða það ekki
eins fljótt og pipuræsi, þau endast mjög
lengi séu þau vel gerð í fyrstu. Um
pípuræsin er það að segja, að frá mínu
sjónarmiði ættu þau alls ekki að eiga
sér stað hjá oss, af þeirri einföldu
ástæðu, að þau eru of dýr, undir
flestum kringumstæðum. Vér verðum
að gæta að því, að þó einhver hlut-
ur sé góður og gagnlegur í sjálfu sér,
þá má samt kaupa hann of dýrt.
Að bera saman stein- og pípuræsi
hjá oss og Norðmönnum er ekki rétt,
vegna þess að þar oru svo ólík skil
yrði. Pípuræsin gera þeir af sinum
leir í sínum verksmiðjum sem geta
selt þau rnjög ódýr, en vér verðum
að gera þau af sterkri cementsteypu.
Cemontið veiðum vér að kaupa frá
útlönduin og svo verðum vér að kaupa
vinnuna og flytja þau langan veg o.
s. frv. Norðmenn segja einnig:
Cementspípur notum vér ekki, það
er of dýrt. Hvað megum vér þá
segja?
En svo kem eg að því sem eg tel
þýðingarmest, og það eru hnausræs-
in. Þau gera ekki háar tölur í bún-
aðarskýrslum voruin, en þau eru
moira notuð hér á Jaðri en oss grun-
ar alment. Dau eru hérumbil notuð
eingöngu með opnum skurðum, stein-
ræsi lítið eitt. Hnausræsin eru gerð
þannig: Skurðvíddin, breiddin að
ofan sé ekki minna’ en 50 cm. og
dýptin um 30 cm. Þetta er gert með
venjulegri skóflu, en svo er notuð
lítil skófla, blaðið er 12 — 15 Cffi.
breitt, og 30—40 cm. langt. Þessi
renna liggur eftir miðjum skurðbotn-
inum, hún skal vera svo bein og með
svo siétturn hliðum sem framast er
hægt. Fegar byrjað er að grafa, er
grasrótin stungin af fyrst og lögð á
nnnan skurðbakkann, þannig að gras-
ið snúi upp, ruðningurinn er lagður
á hinn bakkann. Um hnausræsin er
það að segja ennfremur, að þau sem
önnur ræsi skulu standa opin a. m.
k. 2. mánaða tima til þess að bakk-
arnir fái að síga áður en ræsið er
fylt. Svo er lagt niður, fyrst hnaus-
inn, þannig að grasið snýr niður þvers
um yflr hina mjóu rennu og þjappað
fast til hliða ræsisins, og skal renn-
an undir hnausnum vera ca. 30 cin.