Suðurland - 21.03.1914, Síða 1

SUÐURLAND
IV. árg.
t
8 u 5 u r 1 a n d
keraur út einu sinui i viku, á
laugardögum. Argangurinn kost-
ar 3 krónur, orlendis 4 lcr.
Ritstj Jón Jónatansson
á Ásgautsstöðum.
Innheimtumaður Suðurlands
hér á Eyrarbakka: Mar
Ólafsson, vcrzlunarmaður
við kaupfélagið „INGÓLEUR11
á Háeyri. — I Reykjavík:
Ólafur Gislason vcrsl-
unarmaður í Liverpool.
Auglýsingar sendist í prent-
smiðju Suðurlands, og kosta:
kr. 1.50 fyrir þuml. á fyrstu síðu,
en 1,25 á hinum.
ds er 5
í us •
Cirífiur Cinarsson
j’firdómslðginaður
^augavcg 18 A (uppi) Reykjavík.
Tnlsíml 488.
^lyfur mál fyrir undirrétti og yfirdómi.
^onast kaup og sölu fasteigna. Yenju
*ega heima kl. 12—1 og 4—5 e. h.
Ríkisráðsákvæðið.
Eftir Einar Arnórsson.
Eins og kunnugt er, samþykti al-
^'Ogi 1903 frumvarp til laga um
“rsytingar á stjórnskipunarlögum
'andsins, og hlaut það frumvarp
^OOungsstaðfestingu 3. okt. 1903. í
gr. þessara Iaga segir svo, að ráð
*lerra íslands skuli fara til Kaup-
^Oannahafnar svo oft sem þuifi og
k0ra þar upp fyrir konungi „1 rikis
ráði“ iög og mikilvægar stjórnarráð
stafanir.
Á þinginu 1903 héldu allir þing
otenn því fram, nema einn, að vér
g8etum, þegar vér vildum, tekið hin
a!Jðkendu orð („í ríkisráði") aftur úr
^tjórnarskránni. Þetta mál, uppbuið
0r mála voria í ríkisráðinu, vær'
sórmál landsins. Ráðherra íslands
s«eti í ríkisráði Dana einungis sam
*<v<emt stjórnarskrá landsins, cn eigi
eftir grundvallarlðgum Dana. Land-
várnarmenn héldu fram gagnstæðri
skoðun. Hér þarf ekki að þrátta um
réttmæti hvorrar skoðunarinnar fyrir
Sl8- Svo mikið skal þó sagt, að engri
att nær sú staðhæfmg, að grundvall-
‘t'lög Da na hafi með þessu verið lög-
t^kin á íslandi. í þingiæðum og
^ofiidarálitum þingsins 1903 kemur
f'ab skýrt fram, nð þingið byggir á
þe,n skilningi, að það sé sérmál
V°rt. hvar mál vor séu borin undir
ko
ff;r
Oúng. Núverandi ráðherra, hr.
»Vér
•uios Ilafstein, segir þá í ræðu:
(0:
ist
mundum eklci1) samþykkja það
^tjórnarskrái frumv.) ef í því fæl-
11okkur!) uppgjöf á áðurfengnum
^ Returbr. II. H.
Alþýðublað og atvinnumála
Eyrarbakka 21. marz 1914.
léttindum og kröfum". Og: „Ef eg
(o: II. H.) héldi, að vér með sam-
þykt. orðanna „í rikisráðinu" afsölum
oss nokkru af landsiéttindum vorum.
þá rnundi eg hiklaust ganga í Land
varnaiflokkinn" (Alþlíð. 1903 B, bls.
10 og J 4). Og enn segir hr. H. H. •
„Jafnvel þótt svo óliklega færi, að
síðar yiði álitið, að allri þjóðinni og
þinginu hefði skjntlast, en þessir fáu
„landvarnarmenn" einir haft réttan
skilning, þá væri þó undir engum
kringumstæðum neitt að orðið annað
en það, að Ifigtekið hefði verið
ákvæði, sem aftur mættl hreyta
á stjóvnskipulega réttan liátt,
úr |>ví að það einu sinni er
dregið uiidir Jögsrjafarsvlð lands
ins, en hitt yrði með cngu mótl
sagt, að þingið hcfði samþykt
nokkra uppgjöf réttinda"1).
í þessum orðum kemur allra
glöggvast. fram skoðun þingsins, því
að þau standa al-ómótmælt, enda
kunnugt, að allir þingmenn 1903 —
að einum undanteknum — mundu
hafa unditskrifað þau.
1911 byggir (ángið á þessari skoð-
un hr. H. H. og þingsins 1903. 1911
samþykti þingið stjórnarskrárbreyting,
og feldi þá úr fyrstu grein stjórnar-
skrárfrv. síns orðin „í rikisráðiu án
þess að setja nokkuð í staðinn. En
milli þingsins 1911 og aukaþingsins
1912 tjaði konungur þáverandi ís
landsráðherra, að hann nrundi eigi
staðíesta frumvarpið, nema því að
eins, að jafnframt yrði gerður sátt
máli um ríkisréttarsamband íslands
og Danmerkur (sjá Lögbirtingablað
1913, 46. tölublað). Á aukaþinginu
1912 var stjórnarskrárfrumvai pið frá
1911 alls eigi lagt fyrir þingið af
st.jórninni. f’ingmenn nokkrir (3)
báru það fram, en það var ekki af
greitt,. Hafði þjóðin þó einmitt kosið
menn til aukaþingsins 1912 fyrst og
fremst til þess að taka til meðfeiðar
stjórnarskráifrumvarpið frá 1911.
Loks tekur reglulega þingið 1913
stjórnarskrármálið enn fyiir. Þá er
meðal annars gerð sú breyting á
stjórnarskránni, að orðin „í ríkisráðiu
eru tekin brott, og greinin hljóðar
svo, að ráðherra íslands skuli fara
til Kaupmannahafnar svo oft sem
þörf gerist og bera upp fyrir konungi
„]>ar sem hann ákveður“ lög og mikil-
vægar stjórnarráðstafanir.
Hver er t.ilætlun þingsins 1913 með
þessari breytingu ?
Fyrst og fremst sú, að halda fram
gamla skilningnum þingsins 1903,
að stjórnarskrár löggjafarvaklið geti
t.ekið ríkisráðsákvæðið út úr stjórnar
skránni á sama hátt, sem það setti
það inn í hann.
í öðru lagi æt.last þirigiö til þess,
að konungur kveði á um það, hvar
mál vor skuli undir hann borin. Rar
r) Let.urbr. min.
með á þingið að sjálfsögðu við kon
ung íslands, og að úrskurður kon-
ungs verði á ábyrgð ráðherra íslands
(þ. e. ráðhena íslands undirritar
væntanlegan úrskuið um uppburð
sérmálanna fyrir konung). Með öðr-
um orðum: þingið gerir ráð fyiir,
að þetta mál haldi áfram að vera
sérmál, eins og það hafi fyr talið,
og að konungsúrskurðinum megi
breyta sem venjulegum konungsúr-
skurðum nú á dögum með nýjum
konungsúrskurði, naínsettum af ís
landsráðherra. í nefndaráliti minni
hlutans í Nd. er þetta berum orðum
sagt,, og engin athugasemd þar við
geið á þinginu.
Uingið gefur konungi (þ. e. kon-
ungi á ábyrgð íslandsráðherrn) fijáls-
ar hendur um það, hvar málin verði
borin upp eftii leiðis. Munu menn
hafa gert ráð fyrir því, að uppburður
þeina færi fram í ríkisráðinu. Kemur
það að minsta kosti fram í ræðum á
þingi.
Með því að þingið 1913 samþykti
stjórnarskiárbreytingu, áttisamkvæmt
61. gr. stjórnarskrárinnar að rjúfa
þing og láta fara fram nýjar kosning
ar. 20. okt. f. á. gefur svo konung-
ur út opið bréf (auðvitað á ábyrgð
íslandsráðherra), þar sem hann fyrir-
skipar nýjar kosningar. Er þar jafn
framt gefinn út sá boðskapur, að kon
ungur ætli að staðfesta frumvaipið
með því inóti:
1. Að jafnframt því sem það fái
konungsstaðfestingu, verði ákveðið
með konungsúrskurði, að sérmál (o:
þau mál, sem stjói narskráin tekur
yfir) landsins verði eftirleiðis borin
upp í rikisráðinu.
2. Að ráðherra íslands beri þann
úrskurð upp fyrir konungi.
3. Að á þessu geti engin breyting
orðið, nema konungur staðfesti lög
um ríkisréttarsamband íslands og
Danmerkur, samþykt bæði af ríkis-
þinginu og alþingi.
4. í umræðum þeim, sem fram
fóru í líkisráðinu um málið og biit-
ar eru, ásamt opna biéfinu 20. okt..
f. á., í Lögbirtingabl. 1913, tbl. 46,
tekur konungur það ennfremur fram,
að hann muni í konunglegri auglýs
ingu, er forsætisráðherra Dana und-
irriti með konungi, kunngera það, er
hann (konunguij taki fram í opna
bréfinu 20. okt. f. á.
Um 1. atriðið er það að segja, að
það er að efni til eins og þingið
' gerði ráð fyrir, nð úrskuvður kon
ungs mundi verða. Ráðherra íslands
hefir þvi ekki að þessu leyti gengið
lengra en þingið heimilaði honnm.
En ráðh. hefir í ríkisráðs umræðunum
um þetta atriði, farið lengra en heimild
var til. Páðherra segir, að alþíngi
hafi viljað „að ]iað sé forréltur kon
ungs, fráskilin ákvörðun aJþingis"')
') Leturbr. mín.
Nr. 40.
að ákveða, hvar málin skuli upp bor-
in. Retta er villandi, því að engin
rök liggja til þess, að alþingi hafi
viljað afsala sér öllum rétti til þess
að breyta ákvæði stjórnarskrárinnar
aftur, er því þæt.ti henta.
Enn fremnr segir ráðherrann, að
alþingi hafi viljað tryggja kouungin-
um það stjórnskipulega, að danskir
ráðherrar gætu hlutast til um ágrein-
ingsatriði um það, hvort mál væri
sammál eða sérmál, og að konungs-
úiskurðurinn verði eins skuldbindandi
fyrir ísland og eins haldgóður og nú-
verandi ríkisráðsákvæði.
Retta eru fyrst og fremst óþörf
orð og betur ótöluð. Hvaðan haíði
ráðherra umboð til þessara yfirlýs-
inga? Ekki frá þinginu. Tilætlun
þingsins gelur þvert á móti eigi hafa
verið önnur en sú, að sú skipun, sem
konungur gerði um uppburð sérmál
anna yrði ekki eins haldgóð og ríkis-
ráðsákvæðið í stjórnarskránni. Ef
uppburður málanna hefði verið ákveð-
inn með venjulegum konungsúrskurði,
þá hefði og mátt breyta honum
með venjulegum konungsúrskurði.
En líkisráðsákvæði stjórnarskrárinnar
varð eigi breytt nema með samhljóða
samþykki tveggja þinga.
En ráðherra vor (og Daniij finna
þá ágætis ráð til þess að gera vænt
anlegan konungsúrskurð eins „hald-
góðan" og rikisráðsákvæði stjórnar-
skrárinnar. Og eigi að eins eins
haldgóðan. heldur miklu haldbetri.
Og þessi „haldgæði" felast í 3. og
4. atriöinu, sem hér var áður nefnt.
Forsætisráðherra Dana (Zahle) held
ur ræðu á ríkisráðsfundinum 20.
okt. f. á., um stjórnarskrármál ís-
lands. Ræður hann konungi til að
staðfesta stjskrbr. því að eins, að
málin verði borin upp fyrir konungi
í ríkisráðinu, og með því skilyrði,
að cngin breyting vcrði á þvi
þar til konungur staðfesti lög
um rikisréttarsamband Islands
og Danmerkur, samþykt af rik
isþinginu og alþingi.1)
Ráðherra íslands samþykkir þetta,
og konungur. Konungur íslands og
ráðherra heita þar með fulltrúa Dana
(forsætisráðherranum), að engin breyt-
ing verði gerð á uppbutði sérmála
íslands í ríkisráðinu, fyrri en rikis-
þing Dana samþykki sambandHög
milli landanna. Þar með hefir full
trúi íslands gefið heit um það, að
löggjafarþing Dana megi ráða því,
svo lengi sem það vill, hvar sérmál
íslands verði borin upp fyrir konungi.
Ríkisþing Dana hefir sem sé ávalt i
hendi sér að synja sambandslögum
samþykkis síns. Og meðan það gerir
það, voiður eigi breyting á hinum
boðaða konungsúrskurði um uppburð
sérmálanna.
Að hér hafi fulltrúi úlands gifið
‘) Letiubr. mín.