Suðurland - 04.04.1914, Blaðsíða 2

16 4
fara með rangt mál, sem halda því
fram, að bæði skýringar ráðherra á
ríkisráðsfundinum, og afleiðing þeirra:
tímatakmarkið á konungsúrskurðin-
um, fari beint i bága við vilja og
tilgang síðasta þings.
Aðrar mótbárur þeirra, er halda
því fram, að taka beii hinum boðaða
konungsúrskurði athugasemdalaust,
eru varla teljandi. Sú sem mest er
haldið fram er þessi, að verið sé að
brugga stjórnarskrármálinu banaráð.
Hún er handhæg mótbáran sú, og
gott að grípa til slikra úrræða þegar
komið er í algert röksemdaþrot. En
of skammsýnir eru þeir sem láta
sannfærast af slíku.
-------0*00-------
Um nýbýli og fleira.
Niðurl.
II.
fá kem eg að Hallgrími Þorbergs-
syni og „Auknu landnánri". Erindi
það er að mörgu leyti fróðlegt, og
vel þess vert að það sé lesið, ekki
síst af þeim sem í sveitunum búa,
og áhuga hafa fyrir ræktun landsins,
vil eg því ráða sem flestum til að
lesa ritgjörðina. Höf. telur það
nauðsynlegt skilyrði fyrir ræktuninni
og til að halda fóikinu í sveitunum,
að bygð séu nýbýli úr landstærstu
jörðunum. Skýrir hann frá, að Jónas
lllugason bóndi í Bratttahlíð, sem sé
nýbýlisstofnandi, teJji nægilega stórt
162 dagsláttur til að framfleyta 3
kúm, 3 hestum og 100 sauðfjár, væii
þetta rétt, má fullyrða að allvíða
gæti ekki einungis 1 jörð orðið að
tveimur, heldur tiu, miðað við land
stærð sumra jarða sem nú er.
Um ráðið til að koma nýbýlum
upp, farast höf. þannig orð: „Lög-
gjafarvaldið þyrti að styðja með fjár-
framlagi, efnilega fátœka menn, sem
vilja stofna nýbýli. Það getur verið
álitamál hve mikið það æt.ti að vera.
Mér virðis 2000 kr. hæfilegt. Annað
þúsundið til þess að landnemi geti
komið upp húsum á landinu, og hitt
þúsundið til þess, að koma jarðrækt-
inni á rekspöl. Virðist ekki óráðlegt
að veita helminginn af þessari fjár-
upphæð sem styrk til húsabygginga,
en hinn helminginn sem lán, þyrfti
það að vera rentulaust með afborg
unarfresti".
Því næst vill höf. láta þingið veita
40 þús. kr. á hverju fjárhagstímabili
í þessu skyni, bundið þvi skilyrði að
nýbýlistakandi byggi hús á landinu.
Af þessari fjárveitingu ætlast hann
svo til, að bygð verði 10 nýbýli árlega,
sem svo framfleyti 7 manns hvert
eða 70 manns á ári. Gæti þetta
komist í fiamkvæmd, yrði það óefað
fyrsta skílyrðið til að halda fólkinu
í sveitunum, og til að auka ræktun
landsins. Þessi skoðun er heilbrygð
og gengur í rétta átt. Óefað væri
þvi fé ekki illa varið sem til þess
gengi, og engin hætta virðist gefa
verið á því að landssjóður fengi ekki
rentur og afborganir af láni þessu,
borgað í framtíðinni, þegar landið
væri orðið sæmilega ræktað, ogbónd
inn gæti farið að gjalda til allra stétta.
Eg hefi sýnt hér að framan með
dæminu sem eg tók, hvað stórajörð
þarf til að framfleyta 12 manns.
SUÐU'RL AND
rra, a meoan hann væn ao rækta
tún. En eins og gotL tún veiður
fljótt að óræktarmóa, sé það áburðar
laust, eins er góð jörð fljót að gefa
af sér töðu eða töðugæft hey, fái hún
áburð. Þessi breyting varir ekki
lengur en 1—3 ár í báðum tllfellun
um, það hefir maður séð bæði þar
sem jarðir hafa farið í eyði, og þar
stm nátthagar hafa verið bygðir, á
sæmilega góðri jörð. — En hvað það
atriði snertir, hvað fáir þora að byggja
nýbýli — nema Jand — hygg eg
koma meir af efnaleysi ungumann
anna og kjarkleysi, heldur en hinu
að þeir geti ekki fengið land, og ef
þeir eru nokkrir menn, ættu þeir fljótt
að geta komið þeim fénaði upp sem
þarf til að lifa af fyrir 2 — 4 mann
eskjur og þóttfleiri væru, sérstaklega
ef þoim væri hjálpað til í byrjun,
með styrk eða hagfeldu láni, eins og
að framan er bent á. Sérstaklega
fyndist mér það gaman fyrir 2 unga
og efnilega menn, að byrja þannig í
félagi, leggja saman efni sín og verja
i skepnur, og byrja svo á að byggja
sér nýbýli, því slíkum mönnum væri
ekki eins nauðsynlegar kýr, fyrst í
stað, sem fjölskyldumanni. Gæti þá
svo farið, að þeir væru búnir að búa
svo í haginn fyrir sig, að þeir gæt.u
framvegis lifað þar með konu og börn.
Óneitanlega væri það þarfara og upp
byggilegra, heldur en að flyt.ja með
sumarkaup sitt til kaupstaðanna að
haustinu, og eiða því þar að vetrin-
um. Ef 2 væru saman í félagi, gæti
annar stundað ýmsa atvinnu annar
staðar þegar hann hefði ekki nóg að
gera heima, og þannig aflað búinu
tekna^ Með þessu móti gæti márgur
ungur dugnaðarmaður verið kyr í
sveitinni sinni, sem annars flytur úr
henni, oft sárnauðugur, því öllum er
það meðskapað að vilja vera þar
kyrrir, sem þeir ólust upp, og geta
þar stundað þá atvinnu sem þeir eru
vanastir og hentai' best. Margur sér
það ofseint hverju hann sleppir, með
því að hætta að eiga skepnur og
ílytja burt, það er skaðinn mestur,
bæði fyrir þá sjálfa og sveitina þeirra.
En hvað líður þá með landið handa
þessum mönnum ? Að vísu heyrasf
raddir eins og IT. Þór. við og við, og
væri eðlilegt að þær kæmu þaðan sem
allar jarðir væru fullbygðar og yrkt;
ar, og sé svo, sem eg efast um, en
brestur þekkingu til að dæma um, er
ekki neitt urn það að segja, því þeir
sem geta læktað jarðir sínar til fulls
og notað, telja sig auðvitað ekki hafa
land aflögu. Útá það er ekkert að
setja, en hins vegar ættu þoir menn
þó ekki að draga kjark úr duglegum
mönnum með að reyna að taka upp
nýbýli þar sem þeir gætu fengið það,
með því að gera nýbýlabúskapinn of
svartan og lítilmótlegann í augum
þeirra, því með því benda þeir menn
þeim óbeinlínis á að flytja á mölina
í kaupstöðunum, en það tel eg langt-
urn verra en hitt. —
lagst í eyði, liklega í svarta dauða,
mótar enn fyrir stóruur túngöiðum á
sumum þeirra. Gjarnan vildi eg Iifa
það, að sjá þessi hortnu býli, sem
enginn kann söguna af, rísa úr íúst
um og skapa fegri sögu. Lifði eg
það, auðnaðist mér líka að skila jörð
inni betri og fleirum blettum rækt-
uðum en eg tók við, og þá væri eg
ánægður —
Svona er eg nú sinnaður, og svona
er trú mín að landið verði mest og
best ræktað. —
Margt mætti segja meira um þetta
mál, en hér skal nú láta staðar num-
ið að þessu sinni.
Laugarvatni 12. marz 1914
Böðvar Magnússon,
Viðskiftafundir á Suðurlandi.
Viðskifti bænda á milli eru svo
stórt og mikilvægt atriði í búskapar-
starfinu, að furðu sætir hve lítið hefir
verið gert hér á landi til að greiða
fyrir þeim.
Aðrar þjóðir hafa fyrir langa löngu
séð nauðsyn þessa og bætt úr henni
með þvi er eg nefni viðskiftafundi.
Þangað kemur bóndinn með kúna
eða hestinn, er hann vill selja, svo
og með jarðarávexti o. s. frv. Pang
að kemur smiðurinn með búsáhöld,
er hann heíir smíðað. Þangað kem-
ur sá, sem þarf að kaupa þessa hluti,
því hann getur ekki búist við að eiga
hægra með að fá þá annarsstaðar;
hann veit. jð þeir verða til sölu á
viðskiftafundunum, þar er líka mestu
úr að velja, og þessvegna talsverð
trygging fyrir að hann fái góðan grip
með sanngjörnu verði.
Þetta hefir öðrum þjóðum þótt
nauðsynlegt, og það í löndum, sem
eru mj’ög þéttbygð og sem þörfin á
viðskiftafundum virðist því ekki vera
sérlega knýjandi.
Spurningin sem vaknar hjá mér
er eg hugsa um þetta, er þessi: Er
þörf á viðskiftafundum hér?
Til þess að .svara þessu verður
maður að líta yfir hið núverandi
ástand og athuga annmarkana á því.
Það þarf ekki að geta þess við
bæudur hvað mikla fyrirhöfn það get-
ur haft í för með sér að kaupa, þó
ekki sé nema hestur, maður getur
leitað fyrir sér hálft voiið til einskis,
farið margan snúning í þeim erinda-
geiðurn, og þarf ekki að taka það
fram, hve slíkt getur verið kostnað-
arsamt og leiðirflegt, enda getur oft
svo farið, að maður hreppi þann
giipinn er síst skyldi.
Segjum til dæmis að bónda í Ár-
nessýslu vanti hest, hann fer að vor-
inu iil austur í Rangárvallasýslu til
að kaupa hann; bóndi þessi fer til
einhvers hrossaríks manns í Rangár-
vallasýslu og kaupir af honum hest
á kr. 160.00. Royndar er hann nú
dálítið öðruvísi en Árnesiugurinn hafði
helst viljað, hann vildi sem sé hest,
sem mæt.ti nota bæðí fyrir vagn
til^reiðar, enjkaupir þarna hest^sei"
er alvel óreitt. Rangæingurinn seg'r
honum auðvitað að hestar eins og
hann vildi'væru lítt fáanlegir, og seg'
ir honum þessu til sönnunar ein
hverjaývoðasögu aúmanni, sem hafo'
ætlað að kaupa slíkan hest en ekk'
getað fengið hann. Árnesingurinn
gerir það þá að kaupa hestinn frein-
ur en að vera að flækjast um aðra
sýslu eftir einum hesti, var enda bú
inn að leita talsveri fyrir sér í ná-
grenni sínu árangurslaust og trúir því
sögu Rangæingsins. Annars var nú
hestur eins og hann vildi til sölu á
næsta bæ við þann er hann keypti
hestinn á, en sá sem seldi honum
faim ekki hvöt hjá sér til að fræða
hann um slíkt, hann hafði sem sé
ætlað sjálfum sér þann hest við skap-
legu verði, til að selja hann aftur
með ábata; kaupir hann líka litlu
seinna á kr. 130.00, hann taldi eig-
andanum trú um að engin eftirspurn
væii efiir svona hestum, en sagðist
þó skyldi gefa honuin þetta yfii'
„maikaðsverð", því hesturinn væri
fallegur.
Eg skal geta þess, að þótt eg taki
hér dæmi af hestaverslun, þá á þetf.a
sér ekki síður stað á öðrum sviðum
sveitaviðskiftanna.
Það hefir oft verið talað um hve
æskilegt það væri að bændur smíð-
uðu sjálfir áhöldin er þeir þurfa til
heimilisnotkana; þetta er alveg rétt,
en það dettur engum í hug að allif
geti smíðað, það eru sumir með
þeim ósköpum fæddir, að þeir eru
vitund hagir, en geta verið bestu
bændur fyrir því. Pessir menn verð»
að sætta sig við að kaupa áhöld þaU,
er þeir þurfa, oft í búðinni. Það er
nú svo að kaupmönnum stendur nær
einatt á sama uin hvort varan, er
þeir selja, er ofurlítið betri eða lakari,
ef hún aðeins gefur þeim arð; þaU
verkfæri, er þeir selja, eru því ekki
ávalt frá besta smiðnum, heldur f'ú
þeim sem hefir verið duglegastur að
koma sér fram við verslunarstj.; og
kaupendur kaupa vöruna ekki alta*
aí því hún sé í besta lagi, heldur af
því að þeir eru neyddir til þess, geta
ekki fengið annað. Auðvitað eru til
góðir smiðir, sem smiða ágæt verk*
færi, en oft vita ekki aðrir af þeirú
en nágrannar þeirra, er þeir smíð®
fyrir, þeir hafa því minna að gerá
en vera ber, og njóta sín ekki.
Menn kvarta undan því að óþaiúr
millil ðir séu í verslun vorri við út'
Jönd og hafa leitast við að fækk®
þeim; en líti menn nær sér, munu
þeir sjá að óþörfu milliliðirnir ei'O
ekki siður í innlendu versluniuni, 0£
segi óþarfir, þeir væru það ef við'
skiftafundir kæmust á, en sem stenú'
ur getur maður líklega naumast sag1,
að þeir séu það. Þessir millfi'^'1
eru oft hreinustu snillingar í því
fá vöruna sem þeir kaupa fyrir f't'
verð og þá ekki síður lægnir á a
koma henni út við háu verði, vei^3
umboðslaun þeirra á þenna hát stub^
um geipilega hn. Það er nú bverj"111
manni Ijóst að á þennan hátt el
atður vinnunnar, framleiðsli"10^
diegiun úr réttum höndum, líka ve'
neitendur (— notendui) oft að g'el
Yita nlega var og er þar fátækt, en
hún á víðar heima. Þessi jörð hefir
gefið af sér í ineðal ári 300—350
hesta heyskap. Eg fullyrði að á
mörgum stærri og betri jörðum deyr
árlega meira af slægjum úti en
3—350 hestar, og viða sumt af þv'
kúgæft hey, enda vitanlega sjálfsagt
fyrir nýbyggjann, að gefa fóðurbæt'
fyrstu árin kúm til að hafa fult ga gn
Eg er viss uin að margir sem búa
á stórum jörðum, sem þeir ekki ráða
við að yrkja upp, eða nota svo sem
jöiðin verðskuldar, heldur sjá’,hana
fótum troðna af annara fénaði endur
gjaldsslaust, eða því sem næst, mundu
fúsir vilja leyfa nýbýli á jörð sinni
með aðgengilegum kjörum.
Fyrir löngu síðan hafa verið fjögur
býli í Jandareign miuni, sem öll hafa