Suðurland - 13.06.1914, Blaðsíða 1

SUÐURLAND
Alþýðublað og atvinnumála
IV. árg.
Eyrarbakka 18. júnl 1914.
Nr. 51.
Brynjúlfur Jónsson
frá Minna-Núpi.
Það eru víst ekki margir fulltíða ísiendingar sem ekki hafa heyrt getið
Brynjúlfs Jónssonar frá MinnaNúpi, og sjálfsagt verður nafni hans lengi hald
ið uppi á meðal þjóðarinnar, sem eins af hennar vitrustw, fródustu og bestu
sonum.
Brynjúlfur var fæddur 26. sept. 1838, að Minna-Núpi i Gnúpverjahreppi
í Arnessýslu. Hann var sonur þeirra hjónanna Jóns Brynjúlfssonar og Mar-
grétar Jónsdóttur, er þar bjuggu langa tíð. Ætt sína rakti hann í beinan
karllegg til Þorláks biskups Skúlasonar; en langamina hans var dóttir Hall-
dórs biskups Brynjúlfssonar.
Á unga aldri hneygðist hugur Brynjúlfs mjög að bóknámi, og kom þeg-
ar í Ijós óvenju góð greind samfara næmi og námfýsi, en sökum h'tilla efna
gátu foreldrar hans eigi kostað hann til skólanáms, eða útvegað honum aðra
fræðslu en títt var að veita á góðum heimilum í þá daga, nema ef telja
skyldi einn hálfsmánaðartíma sem honum var komið fyrir hjá prestinum til
að læra skrift og reikning. Auk þess fékk hann að láni allar þær bækur er
hann átti kost á og las þær með athygli í frístundum sínum, þvi að sjálf-
sögðu vann hann alla venjulega erflðisvinnu þegar honum uxu kraftar til,
þar á meðal stundaði hann sjóróðra bæði í Selvogi, Grindavík, og á vorum
í Reykjavík, þar til hann var orðinn 28 ára að aldri, þá misti hann heils-
una, að ætlað var sökum byltu af hestbaki. Varð hann þá svo magnlítill
og óstyrkur í öllum líkamanum, að hann gat ekki gengið nema með öflug-
um stuðning. En þessi sjúkdómur virtist þó hafa furðulitil áhrif á sálarþrek
hans og als eigi sljófgað hinar andlegu gáfur hans, og þareð hann þá sá að
Úti mundi fyrir sér, að geta nokkurntíma unnið þá vinnu er líkamlega áreynslu
þurfli við, þá tók hann nú að gefa sig af öllu megni við andlegum störfum,
og til þoss að hafa eitthvað til að lifa af, tók hann nú að stunda barna-
kennslu á vetrum, en las og samdi ýmsar ritgjörðir í hjáverkum.
Smám saman batnaði svo heilsa hans að hann gat, árið 1892 gengið í
þjónustu Fornleifafélagsins. Ferðaðist hann fyrir það á sumrum, safnaði forn-
gripum og rannsakaði forna sögustaði og fornmenjar, og ritaði síðan um þau
efni ýmsar mikilsverðar ritgjörðir, er margt af því pventað, bæði í Árbókum
félagsins og víðar. Eftir að hann kom í þjónustu Fornloifafólagsins fór hag-
ur hans heldur að batna bæði hvað heilsu snerti, því feiðalögin höfðu bæt-
andi áhiif á heilsu hans, og eins batnaði þá heldur efnahagurinn, jafnvel
svo að hann með einstökum sparnaði safnaði nægu til elliáranna.
Brynjúlfur kvæntist aldrei, en einn son eignaðist hann með stúlku af
góðum bændaættum undan Eyjafjöllum, Guðrúnu að nafni Gísladóttir, þessi
sonur þeirra er Dagur bóndi og hreppsnefndaroddviti í Gerðiskoti í Flóa.
Alla æfi sína kendi hann sig við Minna Núp, og féll mjög sárt þegar
sú jörð var lögð í eiði, og mátti aldrei ógrátandi á það minnast.
Fyrir nokkrum árum sæmdi konungur hann heiðursmerki Dannebrogs
manna.
Siðustu ár æfi sinnar dvaldi hann á vetrum á Eyrarbakka, og fékst
þá við ritstörf og kennslu, en feiðaðist á milli kunningjanna á sumrum, eftir
að hann hætti beinlínis vinnu í þjónustu Fornleifafólagsins nú fyrir fám árum.
í*ann 9. maí síðastl. kendi hann nokkurra þyngsla og ætlaði að kvef
væri, en bráðum kom það í Ijós að hann hafði fengtð lungnabólgu, og þá er
hann vissi að dauðinn nálgaðist, gerði hann ýmsar ráðstafanir, gaf vinum
sínum, er heimsóktu hann, ýms heilræði. og fól sig og þá „kærleikans guði“,
beið svo dauðans með sannri sálarrósemi og andaðist með bros á vörum
kl. 1. aðfaranótt þess 16. maí síðastl.
Jarðarför hans fór fram á Eyrarbakka 26. s. m. að viðstöddum fjölda
fólks, en ræður fluttu prestarnir séra Kjartan Helgason i Hruna og séra Gísli
Skúlason á Stóra Hrauni.
Sem rithöfundur er Brynjúlfur frá Minna Núpi þjóðkunnur maður, og
það er ekki lítið sem eftir hann liggur af ritum bæði i rímuðu og órímuðu
máli, enda lagði hann stund á og ritaði meira og minna um allmargar fræði-
greinar svo sem heimsspeki, eðlisfræði, jarðfræði, jurtafrœði, ættfræði, mál-
fræði, sagnfræði o. fl. auk ljóðagerðar bæði andlegs ag veraldlegs efnis.
Að vísu hafa ritverk hans fengið misjafna dóma, og er það að vonum
að vetk hans séu eigi gallalaus fremur en annara. En öllum ber saman urn
það að i þeim lýsi sér sérstaklega skarpur skilnitigur á efninu, glöggsýni og
það einkenni höf. að vilja færa alt. til betra vegar.
Á hinni löngu æfi sinni hafði Bi ynjúlfur aflað sér svo mikillar mentunar
að einn af mestu mentamönnum þessa iands hefir sagt: „sannmontaðri mann
höfum vér valla þekt“. Meiri og minni kynni hafði Brynjúlfur af ýmsum
fræði- og visindamönnum bæði hér á landi og erlendis og hafði við þá stöð-
ug bréfaviðskifti. Hann kunni auk dönsku bæði ensku og þýsku, og enda
í fleiri málum.
Á yngri árum sínum áður hann misti heilsuna, hafði hann verið hinn
besti verkmaður, sérlega lagvirkur og hagur nokkuð, sérstaklega á tréskurð,
er til eftir hann útskorin lágmynd af íslandi, og jarðlíkan með upphleyptu
þuilendi, hvorttveggja úr tré.
í daglegri umgengni var það einkuin þrént. sem einkendi hann mest:
löngun til að fræðast sjálfur um sem allra flesta hluti, tilhneyging að fræða
og upplýsa aðra, og stöðug viðleiini til þess að vera öllum til góðs í hvívetna.
Sem gestur var hann hverjum manni kærkominn, enda átti vel við
hann að ferðast og naut hann sín þá hvað best og gat glatt sig við að
fræðast og fræða aðra. Þar sem hann dvaldi nokkuð langvistum, gat það
komið fyrir að yngra fólkinu þætti hann helst til siðavandur, og nokkuð af-
skiftasamur, en slikt er oft ver þegið en það er meint. fungt féll honum
að þola mótmæli einkum af þeim er hann vissi að stóðu honum neðar, því
hann var stórgeðja og skapbráður að eðlisfari, en svo vel stjórnaði hann
sjálfum sér að þessa gætti nálega aldrei.
Hann var hinn mesti hófsmaður um alla hluti, og sérstakur reglumaður,
Landsmálum öllum fylgdi hann með brennandi áhuga, fylti hann á
síðari árum jafnan flokk sjálfstæðismanna.
Yinsælli mann en Brynjúlfur var getur naumast, og bar margt til þess,
bæði lífsstaða hans í sjálfu sér, en þó sérstaklega bjartsýni hans, frjálslyndi
og hin ríka tilhneyging til þess að færa öllum alt á betra veg, gleðja sorg-
mædda, hughreysta þjáða og svo þessi stöðuga viðleitni að hafa betrandi
áhrif á sérhvern mann og málefni sero hann átti nokkuð við.
Hann trúði á óendanlega framþróun bæði í þessum heimi og einkum
annars heims, og eilifan kærleika allsvaldanda guðs. Pessi trú stjórnaði
athöfnum hans, þessi trú leiddi hann jafnfarsællega og raun varð á gegnum
lífið, og þessi trú aflaði honum þeirra vinsælda að:
„hann vissi að ei biðu við banarúm hans
bræði eða hatur eins einasta manns,
og því gat hann farið í friði*.
0. 0.
Ástæðulaust uppþot.
Ofsarciðl danskra blaða.
Þess var getið í síðasta blaði að
einhver úlfaþytur væii i dönskum
blöðum útaf samfagnaðarskeyti al
þingisforsetanna ti! Norðmanna.
Þetta var reyndar ót.rúlegt, — í
skeytinu er ekki neitt sem gefur
Dönum ástæðu til að firtast við.
Að minsta kosti verður það ekki
fundið með heilskygnum augum ó
hlutdrægs manns.
En danskir blaðamenn hafa fundið
það samt sem áður. Flest dönsk
blöð eru óð og uppvæg útaf skeytinu,
ráða sér ekki fyrir reiði. Bau tala
um „stráksskap" „ósvífni" og „rudda-
skap“ íslendinga og hafa i hótunuro
við oss, og steyta hnefann í ofsa
biæði.
Vér liöfum oð vísu áðuv orðið var-
ir við þessa hlægilegu afbiýðissemi
Dana, en að önnur eins ósköp væru
á ferðinni eins og þessi reiðilestur
dönsku blaðanna, gátum vér ekki bú-
ist við, vér höfðum meira álit á Dön-
um en svo.
Væri Dönum það hugleikið að reyna
að eyða allri samúð og samluig milli
vor og þeiira, þá væru þessar aðfarir
skiljanlegar, — og um áraugurinn
þarf ekki að ©fast.
En hver er svo hneyxiunarhellan?
Hvaða ódseði er það sem alþingisfor-
setarnir hafa gert sig seka í? Með
hverjum hætt.i hafa þeir kallað þetta
ofurmagn danskrar reiði yfir höfuð
oss?
„Ósvífnin" „stráksskapurinn" „rudda-
skapurinn" „sparkið* er í því fólgið
að veslings forsetarnir nefna í skeyt-
inu Noreg „móðurlandið" og Norð-
menn „bróðurþjóðina" minnugir þess
að ísland var fyrst numið og byggt
af Norðmönnum og að vér íslending-
ar erum afkomendur þessara norsku
landnámsmanna. Þetta er nú allur
glæpurinn.
Manni verður á að spyrja: hvernig
stendur á því að danskir blaðamenn
geta farið að gera sig að alheimsat-
hlægi útaf þessu? — Hjá því geta
þeir ekki komist. En spurningunni
þessari er eifitt að svara.
Það viiðist með öllu ómögulegt,
að nokkuð annað verði dregið útúr
orðalagi skeytisins, en þessi sögulega
endui minning, og hlýr hugur til frænda
vorra. En það er einsog Dönum finn
ist það vera glæpur, að tvær frænd-
þjóðir sýtii hver annari samúð og
vinaihug nema þær séu í, eða vilji
koma á í milli sín, cinhveiju pólitisku
sambandí.
En þetta er blátt áfiam hlægibg
fjarstæða. Það er því eifitt, að sjá
hvetsvegna Danir hrökkva upp n.eð