Verkamaðurinn - 12.05.1945, Blaðsíða 2

2
VERKAMAÐURINN
Ramsay MacDonald.
„Hinn 30. janúar 1933 var for-
sætisráðherra Bretlands, James
Ramsay MacDonald, að ræða við
vin sinn hinar nýju tillögur sínar á
afvopnunarráðstefnunni, er Sir
John Simon símaði og sagði, að
skipaður hefði verið nýr ríkiskansl-
ari í Þýskalandi. Ramsay MacDon-
ald var dálítið heymardaufur og
skildi ekki í fyrstu, hvað um var að
vera. „Hver?“, spurði hann. Þegar
hann hafði heyrt nafnið, lofaði
hann að hringja síðar. Hann hélt
síðan áfram að ræða við vin sinn í
eina klukkustund, eins og ekkert
hefði í skorist. Þegar vinur hans
kvaddi hann, sagði MacDonald eins
og af tilviljun: „Meðal annara
orða, Adolf Hitler er orðinn ríkis-
kanslari í Þýskalandi."
Stuttu áður en þessi örlagaríki
dagur rann, hafði þýskur iðjuhöld-
ur heimsótt London til að hlera,
hvernig City og stjórninni mundi
verða við Hitlersráðuneytið. Þessi
„ferstrendi, sköllótti, þýski trú-
boði,“ eins og Allan Hurtwood lá-
varður kallaði hann, hitti Mac-
Donald, Stanley Baldwin og aðra
ráðherra í stjórninni í matsölu-
húsi einu.
Um sama leyti var hinn skarp-
sýni Joachim von Ribbentrop, sem
stundaði þá enri kampavínssölu
sína, tíður gestur í sölum hefðar-
fólks Lundúnaborgar. Þetta var
fyrsta mikilvæga erindið, er honum
hafði verið falið í erlendu landi —
gegn vilja hins geðmikla forseta
ríkisþingsins, Hermanns Görings,
sem þóttist ekki skilja, hvert gagn
væri að þessum vínkaupmanni.
Það, sem Ribbentrop komst á
snoðir um í þessari könnunarferð
er að finna í ræðu, sem Dr. Jósep
Göbbels, síðar útbreiðslumálaráð-
herra, flutti 8. febrúar 1933 á fundi
háttsettra starfsmanna í nazista-
flokknum: „Bretar munu ekki
leggja steina í götu okkar. Að
minsta kosti ekki þessa stundina.
Eftir tvö ár munum við segja þeim
fyrir verkum.“
Þessir tveir óopinberu sendiboð-
ar voru fyrirrennarar mikils fjölda
þýskra gesta. Jafnskjótt og Hitler
tók við stjórnvöl þýska ríkisins,
þyrptust þeir til Bretlands til að
sannfæra Breta um, að nazista-
stjórnin væri í rauninni að vinna
að heill brezka heimsríkisins. Þeim
var líka veittur góður beini; árum
saman var það tíska meðal heldra
fólks Lundúna, að nazisti væri hjá
því gestur um vikuhelgina. Þetta
varð til þess, að verkalýðsleiðtogi
einn lét svo um mælt, að afnema
ANDRÉ SIMONE:
»Arin sem engisprett
urnar hafa étið«
Eftiirfarandi grein eru kaflar úr bókinni „Evrópa á glapstigum". Lýsir
hún því framúrskarandi vel hvernig stjórnmálamenn og auðmenn í Ev-
rópu annaðhvort studdu nazistana með öllum ráðum og gerði það sem
þeir gátu til að efla hernaðarmátt þeirra, eða létu þá blekkja sig engu
síður en þýska þjóðin. Höfundur bókarinnar „Evrópa á glapstigum“ er
heimskunnur franskur blaðamaður, þaulkunnugur völundarhúsi stjórn-
málanna á uppgangsárum nazismans í Evrópu.
þyrfti vikuhelgina, „því ýmist not-
ar Adolf Hitler hana til að stofna
til óvæntrar árásar, eða að sendi-
boðar hans eyða helginni með Hitl-
erssinnum okkar til að undirbúa
hina næstu.“
Ramsay MacDonald, sem var
fyrsti brezki ráðherrann, er fékst
við Þýskaland nazismans, er nú
dauður. Neville Chamberlain er
einnig dauður. Baldwin lávarður,
sem varð forsætisráðherra í þriðja
sinn á dögum nazistastjórnarinnar,
er í dag nálega gleymdur maður.
En þessir þrír menn bera svo mikla
ábyrgð á því, sem gerðist í Evrópu
og afleiðingarnar af stjómmála-
stefnu þeirra eru svo ægilegar, að
ekki er hægt að sleppa þeim úr bók,
sem ræðir um menn Evrópu hin
síðustu tíu ár. Sporin, sem þeir hafa
markað í sögu Evrópu og alls
heimsins, eru óafmáanleg.
Ég kom til Lundúna nokkrum
vikum eftir valdatöku Adolfs Hitl-
ers. Ég ætlaði að ræða um það við
nokkra vini mína, hver kostur væri
á að hjálpa andstæðingum nazism-
ans.
Ég athugaði Ramsey MacDon-
ald frá áheyrendastúkunni. Hann
sat á ráðherrabekknum og var ný-
kominn frá ferð sinni til Rómar og
Parísar. Honum virtist leiðast mjög
og svipurinn var yfirlætislegur. Það
var sem tákn þess, að hann væri
fangi íhaldsmanna að hann hafði
á aðra hönd sér Stanley Baldwin,
forseta ríkisráðsins, en á hina Ne-
ville Chamberlain, fjármálaráð-
herra. Hinn þunnleiti utanríkis-
ráðherra, Sir John Simon, sat næst-
ur Chámberlain.
í spurningatímum voru bornar
upp nokkrar fyrirspurnir varðandi
ofsóknirnar í Þýskalandi. „Stjórn
Hans Hátignar, hefur ekki fengið
neinar opinberar skýrslur þar að
lútandi," var æ og ævinlega svar
Sir John Simon. Hvorki hann né
aðrir í stjórninni virtust vita, að
ógnarstjórn ríkti í Þýskalandi, að
nazistar hefðu brent ríkisþinghús-
ið. En Sir John Simon slepti stjórn
á sínum góðu geðsmunum nokkru
síðar, er umræður urðu um Ráð-
stjórnar-Rússland. Nokkrir verk-
fræðingar í þjónustu Metropolitan-
Vickersfélagsins, sem unnu í
Moskvu, höfðu verið sakaðir um
vinnusvik og verið handteknir. Án
þess að bíða eftir sönnunargögnum
eða niðurstöðum réttarhaldanna,
frestaði breska stjórnin umræðum
um verslunarsamning við ráðstjórn-
ina — réttum sjö vikum eftir að
Hitler var setstur í valdasess.
Hvorki þingmennirnir né ráð-
herrarnir reyndu að leyna fjand-
skap sínum. Árásir utanríkisráð-
herrans á ráðstjórnina, vöktu mik-
inn fögnuð, sem oft var látinn í
ljós, bæði meðal þingmanna stjórn-
arinnar og andstöðuflokkanna. Sir
John Simon notaði allar þær ræðu-
mannsbrellur, sem hann hafði ver-
ið frægastur fyrir í Temple. Hin
háa rödd hans fór upp úr öllu
valdi á hrífandi augnablikum, og
skalf þægilega þegar það átti við.
Nazistablöðin fögnuðu síðar ræðu-
manninum sem miklum stjórn-
málamanni.
Á fundi einum í Þjóðabandalag-
inu, heyrði ég MacDonald flytja
áhrifamikla ræðu fyrir „málstað
mannúðarinnar". Nokkrum stund-
um síðar átti hann að hitta að máli
sendinefnd frægra franskra vísinda-
manna, sem höfðu ferðast til Genf
til þess að skora á forsætisráðherr-
ann að skerast í leikinn til hjálpar
þeim, sem höfðu orðið nazismanum
að bráð. Ég var í fylgd með sendi-
nefndinni.
MacDonald veitti okkur áheyrn
í setustofu sinni. Hann virtist vera
þreyttur og örmagna. Hin fáu orð,
sem hann sagði, virtust vera töluð
út í hött. Hann bauð okkur sæti.
Hann tjáði okkur, að hann gæti
ekki átt langt tal við okkur, því að
hann þyrfti að fara á mjög áríðandi
fund. Síðan hlustaði hann í fimm
mínútur á formælanda nefndar-
innar. Hann virtist engan áhuga
hafa á málinu. Hann kvaddi okkur
með þeim ummælum, að hann
skyldi rannsaka málið.
Nokkrum mínútum síðar sá ég
hann í anddyri gistihússins ásamt
Londonderry margkreifa. Það var
hinn áríðandi fundur hans.
Aðeins einu sinni varð Ramsay
MacDonald verulega reiður nazist-
um. Það var þegar breski sendiherr-
ann í Berlín skýrði frá veislu, er
Hermann Göring hafði haldið
sendisveitunum heima í höll sinni
á Schorfheiði og gestunum var
sýnd kýr, sem var undan úruxa.
Það fanst MacDonald siðferðilegt
hneyksli. En hann lét sér hvergi
bregða við ógnarstjórn nazista.
Þjóðstjórn MacDonalds átti á að
skipa stórkostlegum meiri hluta
þingmanna, íhaldsmenn einir
höfðu meira en 450 þingsæti af
rúmum 600. En þeir, sem fylgdu
MacDonald persónulega voru að-
eins tólf talsins. Helmingur íhalds-
þingmannanna skipaði forstjóra-
stöður í mikilvægum félögum og
gerir svo enn. Þegar atkvæði voru
greidd í þinginu hafði stjórnin á
að skipa 16 bankastjórum, 27 for-
Stanley Baldwin.
stjórum fjárlánafélaga og 109 for-
stjórum í kolanámufélögum, járn-
brautum og stálfélögum. Tvö
hundruð íhaldsþingmenn báru alls
hina þægilegu byrði sjö hundruð
forstjóraembætta.
Þessir fulltrúar stórauðvaldsins í
enska þinginu báru alls ekki annan
hug til Hitlers en stéttarbræður
þeirra í Þýskalandi, sem höfðu
komið honum til valda af svo mik-
illi hjálpfýsi. Síðan kreþpan hafði
etið sig inn í atvinnulíf Evrópu og
Bandaríkjanna, hafði stórauðvaldið
í öllum löndum verið veiklað á
taugum. Fulltrúum þess sveið mjög
hrun einveldisins á Spáni. Þeir
höfðu horft áhyggjufullir á kosn-
ingasigur „Vinstra bandalagsins" á
Frakklandi. Þeir höfðu séð með
skelfingu kommúnismann rísa upp
í Þýskalandi. Þeir höfðu dregið dár
að fyrstu fimm-ára-áætlun Stalins,
og nú voru þeir hræddir við þá til-
hugsun, að áætlunin mundi ef til
vill hepnast. Nokkru áður hafði
stjórnandi Englandsbanka, Mont-
agu Collett Norman, mælt þessi
varnarorð: „Auðvaldsskipulagið
um heim allan mun brotna í spón
nema því aðeins að róttækar ráð-
stafanir verði gerðar til að bjarga
því frá fjörtjóni." Þessi orð létu illa
í eyrum þeirra. Þegar því valdhafar
Þýskalands gripu til hins mesta ó-
yndisúrræðis og kvöddu nazista til
valda, þá fögnuðu hinir bretsku
stéttárbræður þeirra þessu og and-
vörpuðu af feginleik. Þeir ætluðu
sér ekki að bregða fæti fyrir Adolf
Hitler.-----------
Þegar hið pólitíska einræði naz-
ista var orðið fast í sessi og verka-
lýðsfélögin höfðu verið brotin á bak
aftur, var vígbúnaði Þýskalands
hraðað svo rnjög, að honum varð
ekki lengur haldið leyndum. Þess-
vegna varð að komast að samkomu-
lagi við Bretland. Dr. Hjalmar
Schacht, forseti þýska ríkisbankans,-
og Móntagu Norman, forstjóri
Englandsbanka, ruddu þessu sam-
komulagi brautina. Þegar amersík-
ur sendiherra spurði Otto Wolf,
hver hefði að hans áliti átt mestan
þátt í að halda Hitler við völd, svar-
aði þessi andríki þýski iðjuhöldur:
„Dr. Schacht og Montagu Nor-
man".
í miðdegisveislu, sem Montagu
Norman hélt í Lundúnum, mætti
Dr. Schacht öllum fremstu banka-
mönnum og iðjuhöldum Bretlands'.
Neville Chamberlain, fjármálaráð-
herra, var þar einnig staddur. Dr.
Schacht sagði, að ætlun Hitlers væri
(Framhald á 4. síðu).