Verkamaðurinn - 26.05.1945, Side 1
XXVIII. árg. Laugardaginn 26. maí 1945. 20. tbl.
Hitler kvað vera dauður - en „baráttan
gegn bolsévismanum" er í fullum gangi
Hér heima hefir „Framsókn44 forystuna
Hinni ægilegu Evrópustyrjöld er
lokið með ,,skilyrðislausri uppgjöf"
og ósigri fasismans. „Foringinn",
sem af sinni hálfu háði styrjöldina
öndir kjörorðinu: „Baráttan gegn
bolchevismanum“, kvað vera dauð-
ur, með miður hetjulegum hætti,
og ekki harmaður opinberlega, svo
blaðinu sé kunnugt, af öðrum en
Knut Hamsun.
Menn skyldu því halda, að merki
foringjans hefði með honum fallið,
og að sigurvegarar hans, og sigur-
glaðir áhangendur þeirra, hefðu
önnur meiri áhugamál en að halda
lífinu í „hugsjónum“ liins fallna
„foringja“. En svo undarlega bregð-
ur við, að baráttan gegn bolche-
vismanum er enn í fullum gangi.
Meðan Evrópuþjóðirnar, úthungr-
aðar og þjakaðar eftir ánauð fas-
ismans, bíða eftir skipulagðri sam-
bjálp sigurvegaranna til að bæta
fyrir eyðingu styrjaldarinnar, til að
græða upp löndin, reisa hrundar
borgir og byggðir, grundvalla að
nýju nytsama framleiðslu og frið-
söm viðskifti, skapa fólkinu lífsör-
yggi í betri og bjartari framtíð —
virðist aðal áhugamál ýmsra for
ystumanna Vesturveldanna vera
það að finna ráð til þess að hefta
útbreiðsfu sósíalismans og vaxandi
áhrif Sovétríkjanna. Nægir í því
sambandi að minna á aðfarir Breta
gegn grísku skæruliðunum — mál
Póllands, sem þessir herrar neita að
ræða, nema hafðir séu í ráðum
menn, sem unnið hafa í styrjöld
inni skemdarverk í þjónustu nasist-
anna — bríxlyrði Alexanders hers-
höfðingja um Tito marskálk, fyrir
það, að hann skuli vilja tala með
um lönd og borgir, sem bann með
eigin lier hefir hrakið fasistana i'u
o. s. frv.
Og hér heima skortir ekki á, að
tekið sé undir þennan tón — fyrst
og fremst af blöðum „Framsóknar-
flokksins“ og taglhnýtinga hans.
Tölublað eftir tölublað er megin
uppistaðan í skrifum ,,Dags“
blaðs „Framsónarfl.“ hér á Akur
eyri — svívirðingar um Sovétríkin
forysturíki sósíalismans í heimin
um, og hatramur blekkinga-áróður
gegn íslenskum sósíalistum. Þannig
tekur „Dagur“ upp merki hins
fallna „foringja" í „baráttunni
gegn bolchevismanum“.
Skulu af því tilefni tekin hér ti
meðferðar nokkur atriði.
Afstaða Sovétríkjanna til aljíjóðlegs
samstarfs og styrjaldarlinnar.
1 síðasta tölubl. ,,,Dags“ eru mikl
ar bollaleggingar um það, að ».þeg
ar
Jónas Hallgrímsson
100 ára dánarminning
Hitler-Þýskaland hóf yfirráða-
og kúgunarstefnu sína í verki sum-
arið 1939“ hafi „tvö stórveldi í
Norðurálfunni, Bretland og Frakk-
land, ekki getað horft á það að-
gerðalaus, að villidýrið, sem skap-
ast hafði í Þýskalandi, træði hverja
smáþjóðina af annari undir járn-
hæl sínum. Þau skárust því þegar í
eikinn og sögðti Þýskalandi stríð
hendur. . . .“. En „Stalin hinn
rússneski fór öðruvísi að en Bretar.
Hann hafði skap til þess að horfa
rólega á villidýrsaðferðir nazista
. . .“, enda hafði hann látið sér
,sæma að gera vináttusáttmála við
böðla smáþjóðanna og óvini menn-
ingarinnar og lýðræðisins gegn því,
að hann fengi óáreittur af nazistum
að hernema hálft Pólland og ráðast
t Finnlendinga.....“.
Á hinum frægu Finnagaldurs-
tímum var ekki ótítt að heyra svona
tón. En að opinbert málgagn stjórn-
málaflokks, sem vill láta taka mark
á sér, skuli árið 1945, þegar 'öllum,
sem eitthvað fylgjast með heimsvið-
burðum. eru ljós og skiljanleg þau
stjórnmálaviðbrögð, sem réðu að-
draganda og gangi styrjaldarinnar
það hlýtur mönnum að blöskra.
í fyrsta lagi er það fullmikil
skammsýni, af ritstjóra stjórnmála-
blaðs, að sjá ekki yfirráða- og kúg-
unarstefnu þýska nazismans birtast
í verki fyrr en „sumarið 1939“. —
Stjórnmálamenn Sovétríkjanna, og
margir fleiri, höfðu séð hana, allt
frá valdatöku Hitlers, birtast í of-
beldisverkum og ofsóknum hans
heima fyrir. Enn fleiri sáu hana
birtast í Spánarstyrjöldinni, í víg-
vélum og liðsveitum þýsku og
ítölsku fasistanna, sem hjálpuðu
Franco til að bana löglegu lýðræðis-
skipulagi þar í landi. Og loks gátu
engir gengið duldir þessarar yfir-
ráða- og kúgunarsteínu, þegar Hitl-
er hernam Austurríki og lagði und-
ir sig og limaði sundur Tékkóslóva-
kíu.
En upp á allt þetta gátu Bretland
og Frakkland „horft aðgerðalaus".
„Hlutleysis“-pólitíkin, þ. e. afskifta-
leysið af stuðningi Þýskalands og
ítalíu við Franco, sem Bretland
beitti sér fyrir og neyddi Frakkland
til að fylgja, réð beinlínis úrslitum
í Spánarstyrjöldinni, Franco í hag.
— Chamberlain-pólitíkin, sú, að
látast ætla að friða villidýrið með
því að fleygja kjötbitunum í kjaft
þess, leiddi til hernáms Austurríkis
og sölu Tékkóslóvakíu í Múnchen.
Af ráðnum hug var bretska auð-
valdið — sem. átti verulegan hlut að
(Framhald á. 2. síðu).
í dag minnist íslenzka þjóðin
þess, að liðin eru 100 ár frá andláti
eins hins ágætasta sonar, senr hún
hefir nokkru sinni eignast, lista
skáldsins góða, Jónasar Hallgríms
sonar. Það er vafasamt, að nokkurt
skáld í nokkru landi hafi -haft
meiri áhrif á þjóð sína og örlcig
liennar en hann, og þó varð hann
að deyja einmana og snauður í
öðru landi, og gröf hans týndist.
Jónas Hallgrímsson var af gáfuðu
fólki kominn. Faðir hans var ætt-
ingi séra Hallgríms Péturssonar, en
rnóðir hans var af hinni alkunnu
Hvassafellsætt. Af þeirri ætt voru
skáldin Hannes Hafstein og Jóhann
Sigurjónsson og ýmsir fleiri miklir
gáfumenn.
Snemma bar á skáldgáfu Jónasar
og ást hans á öllu fögru, hvort sem
það birtist í náttúrunni eða í listum
eða máli. Vafalaust hefir það glætt
fegurðartilfinningu hans, að hann
ólst upp í æsku í einhverri fegurstu
sveit landsins,
„Þar sem háirjiólar
hálfan dalinn fylla,
þar sem hamra-hilla
hlær við skini sólar
árla, fyrir óttu,
enn á meðan nóttu
grundin góða ber
græn í faðmi sér.“
Öxnadalur sameinar á dásamleg-
an hátt hrikafegurð og yndisleika
slenzkrar náttúru, og ljóð Jónasar
sameina á sama hátt tign og kraft
og mýkt og hljómfegurð íslenzkrar
Mæðradagurinn
er á morgun. Mæðrastyrksnefnc
bæjarins hefir fjársöfnun, eins og
að undanförnu. Verða seld merk
á götunum. Kvikmyndasýning
verður í Skjaldborg kl. 5 til ágóða
fyrir söfnunina og kl. 9 verður
kvöldskemtun að Hótel Norður
land.
Síðasti dagur
dönsku sýningarinnar í Gagn
fræðaskólanum er á morgun. Þeir
sem ekki hafa þegar séð sýninguna
mega því ekki draga það lengur
Agóðanum verður varið til að
kaupa föt handa dönskum börnum
tungu.
á náttúrunni beindi
á brautir náttúruvís-
Samkoma við
sundlaug bæjarins
íþróttabandalag Akureyrar held-
ur samkomu við sundlaug bæjarins
á morgun í tilefni af 100 ára dánar-
afmæli Jónasar Hallgrímssonar. —
Til skemtunar verður: Ræða,
Snorri Sigfússon, sundsýning
(barnaskólabörn) og boðsund.
Keppa þar íþróttafélög bæjarins. —
Samkoman hefst kl. 1.30 e. h.
\st hans
honum i
ndanna, en vísindastarf hans opn-
aði augu hans enn betur en áður
fyrir fegurðinni í náttúru íslands.
Ástin á allri fegurð og ættjarðar-
istin munu hafa verið sterkastir
bættir í sálarlífi hans, en litlu þýð-
ingarminni voru réttlætiskennd
hans, sannleiksást og frelsisást, og
samúð með öllum olnbogabörnum,
hvort sem það var grátittlingur
„frosinn niður við mosa“, eða „úti-
barin rjúpa“, sem „gæðakonan
T()ða“ snýr úr hákliðnum, eða föð-
urleysingjarnir, sem andvarpa, er
„þlækin kaupmannslund“ reynir að
auðgast af fátækt þeirra.
Jcinas Hallgrímsson hefir haft
ótrúlega mikil áhrif á tungu lands-
manna, svo að segja má að hann
valdi þar aldahvörfum. Málið er
ekki lengur hið sanya og fyrir hans
daga. En áhrif hans á ýmsum öðr-
um sviðum eru líka mjög mikil, og
hvergi meiri en í sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar. Með eldmóði sínum
vekur hann þjóðinatilmeðvitundar
um rétt sinn, og er það tæplega
vafamál, að vakning sú, er hann og
þeir Fjölnismenn ollu meðal þjóð-
arinnar, hefir mjög flýtt fyrir því
að þjóðin skipaði sér undir merki
Jóns Sigðurðssonar.
Hér er eigi hægt að lýsa skáld-
skap Jónasar Hallgrímssonar, enda
eigi tilgangurinn með þessari
gfein. Vonandi verður hans
minnzt á viðeigandi hátt á þeim
vettvangi, þar sem rúm og tími og
aðrar ástæður leyfa.
Aðeins vildi ég benda á það, að
þ jóðin stendur í þakklætisskuld við
þennan ágaíta son sinn, sem gaf
henni allt það, sem hann vann á
hinni stuttu ævi sinni, en gaf sér
eigi tíma til að sinna persónulegum
hagsmunum og dó litlu ríkari að
fjármunum en hann fæddist í þenn-
an heim.
Grímur Thomsen kvað svo um
Jónas:
„Islands varstu óskabarn
úr þess faðmi tekinn
og út á lífsins eyðihjarn
örlagasvipum rekinn.
Langt frá þinni feðra fold,
fóstru þinni ljóða,
ertu nú lagður lágt í mold,
listaskáldið góða.“
Á. S.