Verkamaðurinn - 14.07.1945, Síða 2

2
VERKAMAÐURINN
Frelsishreyfingin danska nýtur
virðingar og frausts segir
Guðmundur Arnlaugsson.
Þjóðviljinn átti eftiríarandi viðtal við Guðmund
síðastliðnn mántidag.
Guðmundur Amlaugsson hefir
undanfarandi ár starfað sem kenn-
ari við mentaskóla í Kaupmanna-
höfn og Odense. Hann kom heim
með Esju.
Tíðindamaður Þjóðviljans átti
eftirfarandi viðtal við Guðmund
síðastliðinn mánudag:
— Hvað geturðu sagt mér um
handtökur íslenidnganna fimm
sem komnir voru af stað með Esju?
er fyrsta spurningin sem eg legg
fyrir Guðmund Arnlaugsson.
— Þessir fimm menn voru: Magn-
ús Kjartansson stud. mag., Sigurð-
ur Kristjánsson verkfræðingur,
Hinrik Guðmundsson ölgerðar-
maður, Leifur Jóhannesson rakari
og Ólafur Pétursscm (kom frá Nor-
egi). Um handtökurnar sjálfar vit-
um við ekkert með vissu, en eftir
því sem eg hefi komist næst, voru
það bretsk-bandarísku hernaðaryf-
irvöldin, sem framkvæmdu þær.
Ástæðurnar gætum við helst
hugsað okkur tvær: önnur er sú, að
Bretar hafa illan bifur á öllum
þeim sem fengu þýskt leyfi til að
fara frá Danmörku til Svíþjóðar, og
hafa stöðvað þá í Bretlandi, ef þeir
hafa haldið áfram til Svíþjóðar.
Önnur ástæðan gæti verið eitt-
hvað í sambandi við dr. Lotze. 1
fyrra eða hitteðfyrra kom til Kaup-
mananhafnar þýskur maður með
þessu nafni og reyndi hann á grun-
samlegan hátt að ná sambandi við
íslendinga þar, bauð þeim að
borða o. s. frv. Hernaðaryfirvöldin
virðast hafa náð einhverjum skjöl-
um þessa dr. Lotze, og eru að reyna
að grafa sem mest upp um hann.
— En höfðu allir á skipinu fengið
fararleyfi?
— Það var stöðugur dráttur á því
að fá vegabréfin, því hernaðaryfir-
völdin voru með nöfn 20—30 far-
þega, sem þeir vildu eitthvað at-
huga. Var sagt að komið hefði til
tals að brottför F.sju yrði frestað um
viku, en Jón Krabbe sendifulltrúi,
gengið í málið og fékk Esja leyfi til
að fara, en að því tilskyldu, að
bretsk hernaðarnefnd færi með
henni til að athuga þessa menn. og
yfirheyrði hún um 20 manns á leið-
inni.
— Blöð hér hafa æst gegn dönsk-
um frelssinnum út af þessu máli,
og talað um ,,óaldarflokka“ sem
vaði uppi í Danmörku. Er nokkuð
hæft í því?
— Nei, það er með öllu tilhæfu-
laust. Frelsishreyfingin nýtur alls
staðar virðingar. Fyrst í stað söfn-
uðust Danir um konunginn, það
var hægt að sýna konunginum
hollustu sína án þess að Þjóðverjar
yrðu að taka í taumana. Það var
ekki mikið um skemdarverk fyr?t í
stað, en þau fóru vaxandi og barátt-
an harðnaði. Frá 29. ágúst 1943 var
um barða baráttu að ræða, og þó
einkum frá því í allsherjarverkfall-
inu í fyrrasumar. Þá gerist það, að
frelsisráðið kemur fram og tekur
stjórnina. Allir hlýddu því, þó ekki
vissu nema fáir útvaldir hverjir
væru í því. Þegar það vitnaðist,
kom í ljós að þetta voru tiltölulega
lítt þektir menn, en þeir unnu mik-
ið afrek.
Leyniblöðin höfðu mjög mikil
áhrif, þó óásjáleg væri, flest fjölrit-
uð. Við þau unnu fjöfdi ungra
manna, margt skólastráka. í menta-
skólunum, sem eg kendi í, vissum
við til að nemendur voru að vinna
að þessu á nóttunni, og var þá oft
erfitt með kensluna. Ýmsar varúð-
arráðstafanir voru viðhafðar, sumir
drengjanna voru færðir í bækur
skólans með tveimur nijfnum, til
þess að hægt væri að sýna annað
nafnið ef spurt yrði eftir hinu.
Ákveðin hringing þýddi að allir
nemendur streymdu niður, í eina
þyrpingu, til þess að erfiðara yrði
að finna þá, sem leitað var að.
Hipo-menn gerðu slíka leit í skól-
anum mínum í vor, en þar voru
þeir vissir í sinni sök, höfðu myndir
af þeim, sem þeir ætluðu að ná í.
— Hvaða áhrif hafði hernámið á
landa í Höfn?
— Þjappaði þeim betur saman,
þeir urðu þjóðræknari og héldu
hópinn betur. íslendingar voru al-
ment mjög andvígir Þjóðverjum.
— Hvað er að segja um félagslíf
íslendinga í Höfn þessi ár?
— Félagslíf landa í Hörn hefir
aldrei verið blómlegra nokkru
sinni í sögu nýlendunnar en þessi
hernaðarár. íslendingafélagið hefir
starfað svipað og áður, undir for-
ystu Martins Bartels. Það gekst fyr-
ir þeirri nýjung að fjölrita frétta-
bréf um það sem gerðist heima á ís-
landi, og var það vel þegið. Stú-
dentafélagið hélt margar kvöldvök-
ur, og voru þeir Jón Helgason pró-
fessor og Jakob Benediktsson bóka-
vörður lífið og sálin í þeim. Þar
voru lesnar nýjar bækur að heiman,
einkum þóttu sögur Kiljans og
Helgafell góður fengur, eða tekið
sérstakt. efni til meðferðar og það
kynt með upplestri úr bókmentum
um það, — einu sinni tókum við t.
d. Bessastaði fyrir kvöldvökuefni.
Á félagsfundunum ræddum við
oftast íslensk menningarmál og
framtíðarhorfur. Sem dæmi um við-
fangsefni má nefna íslensk land-
búnaðarmál, framtíð íslenskra
náttúruvísinda og framtíð húman-
tískra vísinda á íslandi.
Stofnað var söngfélag íslendinga
og æfði það af miklum krafti kór-
söng, undir stjórn Axels Arnf jörðs,
með þeim árangri, að hann fékk,
eftir mjög skamman tíma að svngja
í danska útvarpið, og eru þó gerðar
til þess állstrangar kröfur.
Þá var og stofnað „Róðrarfélagið
Hekla“, sein einnig starfaði af
dugnaði og eignaðist kappróðrar-
báta. Jón Helgason kaupmaður var
aðalstyrkarmaður þess. Jón er
mesti merkismaður, gamall glímu-
maður og íþróttakenanri. Það var
hann sem gaf minningartöfluna um
Jón Sigurðsson, sem sett var upp
17. júní á hús það sem Jón bjó
lengst í. Stúdentafélagið sá um
þetta og Jón vildi ekki að sín væri
þar að neinu getið. — Skákfélag var
Laugardaginn 7. júlí sl. fór
Ferðafélag Akureyrar skemtiferð á
3 bílum um Ódáðahraun og
Dyngjufjöll, allt suður að Vatna-
jökli við upptök vestustu kvíslar
Jökulsár á Fjöllum. Fararstjóri var
Þorsteinn Þorsteinsson, aðrir þátt-
takendur 4 stúlkur og 12 karl-
menn. y
Lagt var af stað kl. 15,30 og ekið
sem leið liggur að Grænavatni í
Mývatnssveit, þaðan um Sellönd í
Suðurárbotna, skamt ofan við
sapluhúsið og gist þar 34 km. frá
Grænavatni. Sunnudaginn 8. júlf
var ekið upp með Suðúrá og um
Ódáðahraun að norðurmynni
Dyngjufjalladals (26 km.). Síðan
um Dyngjufjalladal suður fyrir
Kattarhrygg (20 km.) og gist þar,
eða 80 km. frá Grænavatni. Mánu-
daginn 9. júlí gengu 12 frá tjald-
stað um Suðurskörð í Öskju. Hinir
5 óku nokkurn krók suðvestur fyrir
hraun, sem hindraði að farin yrði
skemsta leið, en beygðu svo til aust-
urs, sunnan við hraunið og loks
norðtir, áeliðis að Suðurskörðum,
svo ekki varð nema 5 km. leið í
skörðin, þar hittu þeir félaga sína,
en þaðan eru 5 km. að Öskjuvatni.
Gengið var norður fyrir Öskjuvatn
að Víti og yngsta hrauninu við
norðausturhorn vatnsins. Veður var
hið ákjósanlegasta, skyggni ágætt og
sást sólmyrkvinn vel. Kólnaði til
mikilla muna í veðri á meðan hann
stóð yfir. Á leiðinni heim var eink-
um notið hins ágæta útsýnis úr Suð-
urskörðum, svo sem til Snæfells,
Kverkfjalla, Vatnajökuls, Hofsjök-
uls og ýmissa fleiri staða. Þegar
komið var að bílunum var haldið
til suðurs og tjaldað við fönn um 6
km. sunnar en gist var nóttina áður.
Þriðjudaginn 10. júlí var enn ekið
til suðurs (18 km.) og komið að
Vatnajökli við upptök vestustu
kvíslar Jökulsár, 104 km frá Græna-
vatni. Síðasta spölinn að jöklinum
var ekið um farvegi árinnar, sem
að þessu sinni voru vatnslausir, en
víðsvegar runnu lækir úr jöklin-
um, sem hurfu í sandinn hér og
þar, enda hafði verið kalt um nótt-
ina. Hinsvegar mun vatn flæða um
sandan^i, víðsvegar, þegar leysingar
eru miklar. Eftir tveggja tíma
göngu á jökulinn, var ekið norð-
einnig starfandi, en átti erfitt síð-
ustu árin, vegna takmarkana á úti-
vist og samgöngum á kvöldin. Öllu
er lokað kl. hálfníu, leikhúsum, bí-
óum og veitingahúsum, og spor-
vagnar hætta að ganga. Þetta er svo
enn.
— Hvernig er með mataræði?
— Það var alltaf til nógur matur
þó Danir kvörtuðu talsvert, en þeir
eru líka góðu vanir. Kaffi og te
höfum við hinsvegar ekki smakkað
síðustu árin. Og fataskortur hefir
verið tilfinnanlegur, nærföt t. d.
alls ekki fáanleg, og hafa menn orð-
ið að notast við sömu fötin ár eftir
ár.
austur og stefnt á milli Vaðöldu og
Dyngjuvatns. Við norðurenda
vatnsins var hlaðin varða og þá bú-
ið að aka 34 km. frá jöklinum. Nú
var komin þoka og súld og bensín-
ið farið að minka, því öll leiðin lá
að mestu um fremur lausan sand,
og um 26 km. leið til tjaldanna.
Þegar að nágrennið hafði verið at-
hugað eftir föngum varð að ráði að
snúa við, þrátt fyrir það þó leiðin
norður eftir virtist mjög greið, svo
langt sem séð varð.
Næstu nótt var gist í norðtir-
mynni Dyngjufjalladals. Miðviku-
daginn 11. júlí var ekið til Akur-
eyrar og komið þangað kl. 21,30
eftir fjögurra daga og sex klukku-
stunda ferðalag.
í þessari ferð var ekið nokkru
nær Öskju en áður. En einkum er
þó mikill árangur að hafa fundið
greiðfæra leið frá Dyngjufjöllum
að Vatnajökli og norðtir með Jök-
ulsá, austan Dyngjufjalla.
Til ferðalaga:
Harðfiskur, '
Svið,
Sardínur,
Gaffalbitar,
Orange.
Vöruhúsið h/f
Málarabuxur
VÖRUHÚSIÐ h.í.
Nýlt STOFUBORÐ (lágt) til sölu í
Verklýðshúsinu.
A bílum í Dyngjufjalladal og
að Vatnajökli.