Verkamaðurinn - 04.08.1945, Blaðsíða 3

VERKAMAÐURINN
3
Hvað verður gert í
húsnæðismálunum?
VERKAMAÐU RINN.
Útéeiandi: Sósíalittafélug Akureyrar.
Ritatjóri: Jakob Árnason,
Skipagötu 3. — Simi 466.
BtaBnetnd: Rósberg G. Snædal,
Eyjólfur Árnason,
Ólafur Aðalsteinsson.
BLaðið kemur út hvera laugardag.
Lausasöluverð 30 auia eintakið.
Afgreiðsla í skrifstofu Sósíalistafélags
Akureyrar, Hafnarstræti 88.
Prentverk Odds Björnssonar.
Straumurinn iiggur
tii vinstri
Hvaðanæfa utan úr heimi berast
nú fréttir, sem sýna svo áþreifan-
lega, að ekki verður um villst, að
verkalýðsstéttir allra landa eru að
vakna til meðvitundar um það, að
auðvaldsskipulagið og allt, sem því
er samfara, er verkalýðnum fjand-
samlegt og tekur aldrei tillit til
annars en stundarhags hinna fáu,
en stóru auðjöfra, sem vilja að
verkalýðurinn sé aðeins eitt tæki
þeirra til fjáröflunar og kúgunar.
Alþýða hinna stríðandi þjóða er nú
að láta íhaldið og auðvaldið skilja
það, að hún treystir þessum tveim
óaðskiljanlegu öflum ekki lengur
til að vera löggjafar eða ráðgjafar í
ríkjunum. Alþýðan, sem borið hef-
ir hita og þunga styrjaldarinnar
undanfarin ár og er nú að hefja
viðreisnarstarfið í hinum sundur-
flakandi löndum, er staðráðin í að
taka sjálf við stjórnartaumunum og
skapa ríki við sitt hæfi — ríki, sem
býr þannig að sínum verkamönn-
um, að til heilla horfir, en fjand-
skapist ekki í garð þeirra, eins og
valdhafarnir hafa gert í svo mörg-
um löndum hingað til. Eftir þeirri
reynslu að dæma, sem fengin er á
þeim tíina, sem liðinn er frá styrj-
aldarlokunum í Evrópu, er engin
goðgá að draga þá ályktun, að inn-
an nokkurs tínta verði verklýðs-
stjórnir við völd í flestum eða öll-
um lönduih Evrópu. Hinir sósíalis-
tisku flokkar allra landa auka nú
fylgi sitt svo ört, að jafnvel í þeim
rfkjum, sent þessir flokkar voru
bannaðir fram á síðasta ár, eru þeir
nú orðnir það sterkir, að mjög mik-
ið tillit verður að taka til vilja
þeirra.
Bæjarstj órnarkosn i ngarna r í
Frakklandi sýndu, að þar í landi er
sttaumurinn til vinstri ákaflega
sterkur — og svo ör að kommúnist-
ar fengu hreinan meirihluta í
mörgum borgunum. Þetta sýnir, að
svo getur vel farið að Frakkland
verði hreint verklýðsríki á næst-
unni.
Sameining sósíaldemokrataflokks-
ins og kommúnistaflokksins í Nor-
egi, sýnir líka, að þar í landi hefir
kommúnistaflokknum aukist gífur-
lega fylgi á stríðsárunum og af því
leiddi sameiningarvilji sósíaklemo-
krata. Þá er líka annað, se-m tekur
af öll tvímæli, og þ. e. að kommún-
istar hafa fengið tvö ráðherrasæti t
norsku stjórninni, þótt þeir eigi
engin fulltrúa á þíngi. Við næstu
kosningar í Noregi getur vel svo
farið, að kommúnistaflokkurinn
þar verði öflugasti flpkkurinn á
Þessari spurningu velta æði marg-
ir fyrir sér ennþá og hafa gert und-
anfarin hörmungarárr hvað hús-
næðismálin snertir, án þess að fá
svar við frá þeim herrum, sem völd-
in hafa og eiga að vera forsjón al-
mennings í þessu tilfelli, sem iiðr-
um. Húsnæðiseklan hefir altaf ver-
ið að færast í aukana öll undan-
gengin styrjaldarár, og ennþá rofar
ekkert til í þeim málum, en alt út-
lit fyrir að vandræðin hafi ekki náð
hámarki sínu.
Húsnæðisvandræðin hér eru ekk-
ert stundarfyrirbrigði, sem hverfur
eins og rykský í styrjaldarlok. Þvert
á móti. Þau halda áfram að aukast
og margfaldast af þeirri einföldu
ástæðu, að fólkinu fjölgar með ári
hverju, en húsunum ekki að sama
skapi. Það er þessvegna ekki um að
ræða nema aðeins tvær leiðir til að
ráða bót á húsnæðisskortinum og
þær eru: — að fækka fólkinu eða
fjölga húsunum. Allir munu þó
sammála um, að síðari leiðina beri
að velja, en gjörðir bæjarstjórnar-
innar, hér a. m. k., virðast þó vart
benda til að viíji eða skilningur á
því sé fyrir hendi, heldur jafnvel
öfugt.
Undanfarin 5—6 ár hafa stórir
hópar fólks hér í bænum verið hús-
næðislausir og ráðþrota, eftir hvern
hinna lögskipuðu flutningadaga.
Þetta fólk hefir orðið að víkja úr
íbúðum jreim, er það áður hafði á
leigu, í mörgum tilfellum vegna
utanbæjarmanna, sem fengið hafa
íbúðirnar og greitt hærri leigu en
fyrri leigjendur, en oft þó og kann-
ske oftar hafa húseigendurnir að-
eins sagt leigjendunum upp, til að
geta óbundnir og óáreittir braskað
með húsin (í sumum tilfellum selt
hinum fyrri leigjendum þau með
stríðsverði), eða þá ef leigan hefir
verið lág, látið plássið standa ónot-
að þar til tækifærið biðist til okur-
jringi. í Danmörku verður sagan
sennilega svipuð.
Eitt gleggsta og áþreifanlegasta
dæmið um strauminn til vinstri eru
þó kosningarnar í Bretlandi. Fáa
hefir sennilega órað fyrir, að þró-
unin þar yrði svo ör, sem raun varð
á. Nú situr Jrar að völdum mjög
öflug verkamannastjórn, sem kem-
ur til með að gjörbreyta innan-
lands- og utanríkispólitík Bjetlands
ef foringjar Verkamananflokksins
halda stefnuskrá sína.
Það er heldur enginn efi á því,
að fylgi Verkamannaflokksins
breska, byggist fyrst og fremst á
því, að hann er talinn sósíalistiskur
flokkur og stuðningur kommúnista
hefir orðið honum drýgstur til sig-
urs. Alþýða Englands var að styðja
sósíalismann, þegar hún léði Verka-
mannaflokknum fylgi sitt. Það er
því þarflaust fyrir hina fylgislausu
og fyrirlitnu krata hér uppi á ís-
landi, að telja pólitík Verkamanna-
flokksins bretska og bretsku alþýð-
unnar, sína pólitík. Þar er mikið
staðfest djúp á milli.
leigu eða sölu. Ekki skal því þó
haldið fram hér, að þetta eitt valdi
húsnæðisvandræðunum, en hitt er
víst, að mjög hefir það stuðlað að
vexti þeirra og fjölmargir húseig-
endur (auðvitað hinir ríkari) hafa
miklu meira húsrými fyrir sig og
f jölskyldu sína, en þörf er á. Eg veit
t. d. um þrjú stór 2ja hæða hús,
sem standa nú attð og ónotuð utan
þess sem fámennar fjölskyldur (í
einu tilfellinu 2 manneskjur) hús-
eigendanna þurfa fyrir sig. Svona
lagað er óþolandi, á sama tíma og
húsaleigulögunym er beitt misk-
unnarlaust gegn öðrum í þessu til-
felli, ef um er að ræða fátæka hús-
eigendur, jafnvel gengið svo langt,
að meina þeim öl 1 afnot af eign
sinni.
Hvaða sanngirni er jrað, að meina
einum húseiganda að hafa sæmilegt
olnbogarými í húsi sínu, meðan
annar er látinn komast upp með að
hafa margar íbúðir mannlausar? Og
jiað er áreiðanlega staðreynd, sem
ekki verður á rnóti nrælt, að hefði
verið horfið að því ráði fyrir 5 ár-
um, að úthluta bæjarbúum hús-
rými eftir þörfum (en ekki metorð-
um), þá hafði hér aldrei verið nein
teljandi húsnæðisekla. Auðvitað
eru slíkar aðfarir þvingun og
skerðing á „persónufrelsi" og er
þessvegna ekki jiað ákjósanlegasta
eða jiað sem koma skal, en úr Jrví á
annað borð þurfti að setja húsa-
leigulög, sem komu hart við marg-
an einstakling, þá var ekkert sjálf-
sagðara og eðlilegra, en skömtun á
húsnæði, sem miðaðist fyrst og
fremst við þarfir hverrar fjöl-
skyldti.
En þetta var aldrei gert og út-
koman varð því sú, að lögin bitn-
uðu aðeins á sumum og í flestum
tilfellum var Jrað undir geðjiótta
þeirra, sem áttu að framkvæma
ákvæði laganna, hvort þeim var
framfylgt— eða ekki. „Luxus-íbúð-
irnar“ voru látnar í friði, þótt tugir
og jafnvel hundruð bæjarbúa væri
vegalausir. Útkoman varð því sú,
að fólk varð að sitja þar sem það
var niðurkomið, hversu lélégur sem
hlutur jiess var, eða jiá að gera sér
að góðu að flytja í hin snotru húsa-
kynni, sem bæjaryfirvöldin buðu
upp á: hundkalda hermannabragga
eða rottuhvikar kjallaraholur.
í dag er svo ástandið þannig:
Fjöldamargar fjölskyldur eru hús-
næðislausar með haustinu, hundr-
uð manna og þar á meðal mörg
börn, verða að hafast við í „bráða-
birgðarhúsnæði“, sem bókstaflega
getur orðið og verður mörgum að
aldurtila, ef lengi stendur. En í
„luxus-villunum“ leika sér tvær til
þrjár manneskjur um margar hæð-
ir og hafa öll þægindi, meðan aðra
vantar fokhelt hús fyrir börnin sín.
Þannig birtist okkur ein hin
ógeðslegasta mynd kapitalismans.
Þannig verður ástandið meðan
broddborgararnir ráða og á þessa
lund verða úrræði þeirra, þegar
vanda ber að höndum. Það draum-
væra og djúptsokkna afturhald, sem
ráðið hefir málum akureyrskrar al-
rýðu undanfarin ár, hefir ekkert*
raunhæft aðhafst á síðustu árurn til
úrbóta í húsnæðismálunum.
Bærinn gat bygt ný hús fyrir Jjá
húsnæðislausu, en gerði það ekki.
„Luxus-íbúðir" voru lítt notaðar,
en fengust ekki leigðar. Peningar
voru nógir til, en afturhaldið lá á
þeim og þannig sagan áfram.
Á sama tíma voru fátæklingarnir
hvattir til að byggja sér hús upp á
eindæmi og margir voru líka neydd-
ir til þess. En hversvegna voru
menn hvattir til að ráðast í svo dýr-
ar húsbyggingar, að engin von var
sýnileg til, að þeir gætu nokkurn-
tíma eignast það sjálfir? Það var
vegna þess: í fyrsta lagi voru allir
bankarnir fullir af seðlum, sem
nokkrir ríkir menn áttu, en vildu
ekki hætta í framkvæmdir og þessa
penin^a þurfti að ávaxta og helst
margfalda á sem stystum tíma. Þá
var ráðið að láta fátæklingana
byggja hús og taka peningana að
láni. Þeir máttu svo gjarnan vinna
kauplaust við bygginguna í nokkur
ár og reita hvern sinn eyrt í vexti
til bankanna, því það var lítil hætta
á. að þeir gætu nokkru sinni borg-
að svo mikið, að þeir eignuðust
húsi ðsjálfir. Þegar svo byggjandinn
er búinn að borga nokkur þúsund
krónur til bankanna, án þess þó að
skuldin lækki teljandi, -á að koma
kreppa og atvinntileysi, svo maður-
inn hætti að geta borgað vexti — og
þá? Já, þá er húsið hans bara tekið
upp í skuldina og liann hefir ekk-
ert eftir nema stritið.
í öðru lagi sáu ráðamennirnir
það, að hjá framkvæmdum og ný-
bvggingum varð ekki komist, en á
meðan stríðið geisaði og dýrtíðin
óx, var ekki gróðavænlegt að
byggja. Hitt var miklu' auðveldara
og áhættuminna, að láta þá, sem
gátu lagt til vinnu, borga einnig
efni og áhöld og taka á sig hættuna.
Mannvirkin, sem þannig risu, kæm-
ust svo þegjandi og hljóðalaust í
eign þeirra, sem áttu peningana, ef
aðeins væri hægt að búa til svolitla
kreppu og hafa dálítið atvinnu-
leysi.
Þannig hugsaði afturhaldið hér á
Akureyri og þannig hugsar það um
heim allan.
Ekkert hefði þó vitanlega verið
gleðilegra, en að sem flestir hefðu
getað bygt sér sitt eigið hús og stað-
ið straum af kostnaðinum og það
hefir verið drauinur margra hinna
efnaminni. En því miður er þannig
í pottinn búið, að í mörgum tilfell-
um verður það ekki sá draumur,
sem rætist, heldur draumur bank-
anna og peningamannanna, sem að
ofan var lýst.
Sú saga gengur nú hér í bænum,
og er höfð“eftir einum bankastjór-
anum, að bankinn, sem hann veitir
forstöðu, komi til með að eignast
hvorki ineira né minna en 70—80
hús á næstu árum. Og ef þetta
(Eramhald á 4. síðu).