Verkamaðurinn - 26.03.1954, Side 2
2
VERKAMAÐURINN
Föstudaginn 26. marz 1954
Öryggi íslands á atómöld
Jóhann prófessor Sæmundsson vék nokkuð að atómsprengj-
unni í ræðu þeirri, sem hainn flutti 1. desember, og hvernig
öryggi íslands væri háttað í skugga hennar. Verkamaðurinn
leyfir sér að birta hér á eftir nokkra kafla úr ræðu hans, sem
gefin hefur verið út sérprentuð, en menn skulu minnast þess
við lesturinn að Jóhann prófessor ræðir um „venjulegar"
atómsprengjur, «n ekki vetnissprengjur, á borð við þær, sem
ráðamenn Bandaríkjanna auglýsa nú á sérkennilegastan hátt.
vERfonnRÐURinn
— VIKUBLAÐ —
Útgefandi:
Sósíalistafélag Akureyrar
Ritnefnd:
Björn Jónsson, ábyrgðar-
maður, Jakob Árnason,
Þórir Daníelsson.
Afgreiðsla: Hafnarstræti 88. —
Sími 1516. — Pósthólf 21.
Áskriftarverð 30 kr. árg.
Lausasöluverð 1 kr. eintakið.
Prentv. Odds Björnssonar h/f
Ný gengislækkun?
Félag íslenzkra botnvörpu-
skipaeigenda hefur látið frá sér
fara álitsgerð um hag togaraút-
gerðarinnar og komizt þar svo að
orði, að „óhjákvæmileg stöðvun
vofi yfir togaraflotanum fáist
ekki stórfelld bretying á kjörum
þeim, sem togararnir eiga við að
búa“, og aðalbreytingin, sem fé-
lagið telur síðan koma til greina,
sem bjargræði, er „hliðstæð fríð-
indi þeim fríðindum, sem bátaút-
veginum hafa verið veitt, eða
annað jafngilt“. Þessi krafa jafn-
gildir að sjálfsögðu nýrri, stór-
felldri gengislækkun, því að ef
„togaragjaldeyrir" ætti að koma
til viðbótar „bátagjaldeyrinum"
væri aðeins eftir mjög óverulegur
hluti gjaldeyristeknanna, sem
hægt væri að flytja inn fyrir við
núverandi gengi.
Engum vafa er undirorpið að
þessi krafa togaraeigenda, að
leysa vanda útgerðarinnar með
nýrri gengislækkun, í stað þess
að fara þá leið sem Sósíalista-
flokkurinn hefur markað, að
skerða hinn óhóflega gróða olíu-
félaganna, bankanna, trygginga-
félaganna og fleiri milliliða, á
mikinn og vaxandi hljómgrunn
meðal burgeisastéttarinnar.
Með hinni fyrri gengislækkun
tókst afturhaldsöflunum að stór-
lækka lifsstig alþýðu manna, en
' skapa milliliðunum stórfelldari
gróðamöguleika en nokkru sinni
áður. Nú er enn hafinn nýr róður
í sömu átt, en sá róður mun
þyngri en áður, þar sem við blas-
ir reynzlan af hinu fyrra víti til
vamaðar og meginþorri þjóðar-
innar mun þjappa sér saman gegn
þeim áformum að slík „bjargráð“
verði endurtekin.
Þögnin um
frystihúsmálið
ENN er mönnum i fersku
minni, er íhaldsmenn, með Helga
Pálsson í broddi fylkingar, boð-
uðu hverja stórframkvæmdina
annarri meiri, fyrir bæjarstjórn-
arkosningamar. Hámarki náðu
hin háværu loforð í útvarpsum-
ræðunum, er Helgi kvað flokk
sinn ætla að gera „byltingu í at-
vinnulífinu hér“ með byggingu
frystihúss, dráttarbrautar, tog-
arabryggju og fleiri framkvæmd-
um í sambandi við útgerðina. A.
m. k. eina þessara framkvæmda,
byggingu hraðfrystihússs, kváðu
þeir íhaldsmenn „komna í höfn“
með þeirri einföldu samþykkt
bsejarstjómar að hún vildi styðja
málið, og væri því ástæðulaust að
samþykkja tillögu Sósíalista-
flokksins við afgreiðslu fjárhags-
áætlunar bæjarins um Vz millj.
„Þegar atómsprengja springur,
hitnar efniviður hennar sjálfrar í
rúmlega 1 milljón gráður á C. Til
samanburðar má geta þess, að
hitinn á yfirborði sólar er aðeins
6000 gráður á C. Þessi mikli hiti
gerir loftið glóandi, þar sem
sprengjan springur, og myndast
þá eldhnöttur sem stækkar með
feikna hraða, um leið og hitastig-
ið lækkar. Eftir einn tíuþúsund-
asta hluta úr sekúndu er þvermál
eldhnattarins um 30 metrar og
hitinn um 300.000° C. En eftir
einn tíunda hluta úr sekúndu.er
hitastigið um 7000° C. og þvermál
eldhnattarins um 2—300 metrar.
Hinar geysilega heitu lofttegund-
ir umhverfis hann þenjast út með
ofsaháum þrýsdngi og ryðja á
undan sér loftinu með slíkum
hraða, að það getur jafnað hús og
annað við jörðu innan ákveðinna
marka, á svæði, sem er um það
bil hringlaga og 2 km. i þvermál,
en skemmt hús á svæði, allt að 8
km. í þvermál. En sprengjan
sendir líka frá sér hitageisla er
svíða allt, og kveikja í öllu, sem
brunnið getur í næsta nágrenni,
svo sem hús, fólkið sjálft, sam-
göngutæki og þá auðvitað einnig
björgunartæki eins og sjúkra- og
brunabíla. Þá sendir sprengjan
frá sér ákafa birtu, sem í 9 km.
fjarlægð er um það bil 100 sinn-
um sterkari en sólarbirtan á yf-
irborði jarðar. Loks er ótalin
kjarnageislun frá sprengjunni.
Er þar um að ræða svonefnda
gammageisla og neutrónur. Aðrir
kjarnageislar hafa tæplega prakt-
iska þýðingu. Þessir geislar hafa
bæði skyndiverkanir, sem gætir
mest í um það bil í mínútu og eft-
irverkanir, sem þá taka við og
geta haldizt allt þar frá og upp í
marga mánuði eða jafnvel ár.
Gefa má lauslega hugmynd um
drápsmátt skyndiverkandigamma
kr. framlag til byggingarinnar —
nún mundi komast upp án þess.
SlÐAN þetta var, er að vísu
ekki langt um liðið og því engan
veginn fullreynt hvað verða
muni. Helgi Pálsson hefur verið
sendur „suður“, Steinsen hefur
verið sendur ,suður“ og báðir
hafa dvalið þar bæði vel og lengi
til viðræðna við Benjamín og rík-
isstjómina. En fyrir bæjarbúum
um er árangrinum af þessum
sendiferðum haldið leyndari en
mannsmorði. Hrópin um „at-
vinnubyltinguna" eru stirðnuð á
vörum íhaldsmannanna og graf-
arþögn ríkir nú yfir hinu gunn-
reifa „byltingarliði", en í bænum
spyr maður mann: hvað líður
frystihúsmálinu, verða þau loforð
Helga Pálssonar og félaga hans að
framkvæmdir verði hafnar í vor
og að hraðfrystihúsið hefji starf
á næsta hausti svikin eða efnd?
SLÍKRI þögn um eitt stærsta
hagsmunamál bæjarins um það
hvort búa eigi svo að helzta bjarg
ræðisvegi bæjarbúa, að hann geti
skapað vaxandi atvinnu og lífs-
skilyrði verður ekki unað öllu
lengur. Hér er ekki um að ræða
neitt einkamál nokkurra íhalds-
foringja heldur hagsmuni allra
bæjarbúa og það væri hinn mesti
misskilningur, ef þeir álíta að þeir
séu lausir allra mála, með skrum-
inu einu saman.
geisla. Þeir mundu drepa um 50%
manna í 1 kílómeters fjarlægð,
þótt þeir stæðu á bak við 12
þumlunga þykkan múrvegg, eh
geislarnir mundu naumast valda
tjóni á mönnum í 214 km. fjar-
lægð, þótt óvarðir væru. Skyndi-
drápsmáttur af völdum neutróna
er miklu minni. Aðalhættan sem
af neutrónum stafar, er fólgin í
því, að þær sameinast ýmsum
frumefnum og gera þau geisla-
virk, þannig, að þau taka að
varpa frá sér bæði gammageislum
og svonefndum betageislum, að-
allega þó betageislum, og sú
geislaverkun helzt mislengi, eftir
því, hvert frumefnið er. Þau
frumefni, sem einna varasömust
eru um að verða geislavirk af
völdum neutrónanna eru silici-
um, sem myndar meira en 25% af
jarðskorpunni, natrium, jám,
zink, kopar og aluminium, allt
efni, sem koma mjög við sögu í
daglegu lífi hvers manns. Til
dæmis má geta þess, að í venju-
legu rúðugleri eru meira en 70%
siliciumoxyð og 12—14% natri-
umoxyð. Stafar því mikil hætta
af rúðugleri í atómstyrjöld, ekki
aðallega af því, að glerbrotin
skeri fólk og særi, heldur af hinu,
að glerbrotin og sallinn verða
geislavirk.. ..
Rétt er að geta þess, að matar-
salt er samsett úr natrium og
klóri og mikið er af matarsalti í
sjó, eins og allir vita. Eg sleppi að
geta nánar um hin efnin, sem eg
taldi upp áðan, sem og önnur
geislavirk orsakað síðgeislun eða
eftirgeislun. Þá má og geta þess,
að geislavirkt regn getur fallið,
og loftraki, veður og vindar ráða
miklu um, hve víða það getur
farið.
Þær tölur, sem eg hef nefnt
hér, eru miðaðar við, að atóm-
sprengja sé sprengd í loftinu í
um 600 metra hæð, og að hún sé
að orkumagni ó við um 20 þúsund
tonn af sprengiefninu TNT, eins
og áður var sagt. Stærrl atóm-
sprengjur og öflugri eru til, sam-
kvæmt blaðafréttum, en hættur
þær, er eg nú hef rakið, munu
tæplega vaxa i réttu hlutfalli við
stærðina.
Ef atómsprengja er sprengd
undir yfirborði sjávar, rísa mikl-
ar flóðbylgjur, er skola geisla-
virku matarsalti yfir jarðveginn
í nágrenninu, geta jafnað hús og
annað við jörðu, og hafa um flest
svipuð áhrif og eg fyrr lýsti. Eitt
atriði er þó sérkennilegt mjög, er
á sér stað, ef sprengt er í sjó á
ákveðnu dýpi. Það nefnist base-
surge á ensku máli og eg get ekki
íslenzkað það. Það er í stuttu
máli fólgið í því, að eins konar
rakamettað ský, skapað vegna
áhrifa hitans á sjávarvatnið, hef-
ur sig á loft upp á 4. mínútu eftir
sprenginguna, stígur um 2 km. í
loft upp og orsakar geislavirka
rigningu, er stendur nærri
klukkustund. Einnig sú rigning
getur borizt með veðri og vindi,
og mig grunar, að hún muni geta
verið mjög geislavirk vegna mat-
arsaltsins í sjónum.
Fjarverkanir geta komið fram
eftir atómsprengju, sem eins kon-
ar fellibylur í allt að 80 km. fjar-
lægð frá sprengjustað.
Með hliðsjón af þessu, hljótum
vér að spyrja: Ei- öruggt, að ekki
geti fallið atómsprengjur, t. d. yf-
ir Keflavíkurflugvöll og Hval-
fjörð í styrjöld? Ef það er ekki
öruggt, hve víðtækar geta afleið-
ingarnar orðið? Getur flóðbylgja
úr Hvalfirði náð til Reykjavíkur?
Getur komið geislavirk rigning,
og hve víða? Hve langt getur felli
bylurinn náð, bæði sá fyrri, er
kemur samstundis, og sá, sem
komið getur síðar? Hve langdræg
getur kjamageislunin orðið bæði
skyndiverkunin og eftirverkun-
in?....
Með samningi er því lofað af
hálfu Bandaríkjamanna: „að
stuðlað sé, svo sem frekast má
verða, að öryggi íslenzku þjóðar-
innar“, svo að eg vitni í varnar-
samninginn orðrétt Á svæðinu,
sem takmarkast af Skarðsheiði,
Mosfellsheiði og Hellisheiði fram
á Reykjanestá, búa um 81 þúsimd
manns, eða um 54% íslenzku
þjóðarinnar, miðað við manntal í
árslok 1952. Allir Islendingar,
ekki sízt þetta fólk, spyr varnar-
liðið: Er áhætta þjóðarinnar,
fólksins, eins lítil eins og hún
getur minnst orðið?....
Þess er ógetið, hvaða sjúkleiki
og slys geti hent þá, er verða fyr-
ir áhrifum kjarnorkuvopna og
lifa það af, stutt eða lengi. En eg
skal aðeins nefna fáein atriði,
svo sem: Hvers konar limlesting-
ar, brunasár, bæði vegna hitans
og einnig vegna geislaorku. Þess
má og geta, að stundum kemur
fyrir, að blóð hinna sjúku getur
ekki storknað, og eru þá góð ráð
dýr ,ef um er að ræða fólk með
blæðandi sár.. ..
Um staðsetningu vamarstöðv-
anna eru báðir sckir: vamarliðið
og íslenzkir menn. Vamarliðið
hefur með staðsetningunum bein
línis vanefnt samningsbundið
loforð um fyllsta öryggi þjóðar-
innar, lifs hennar og lima. Þetta
er þungur dómur. Harðani dómur
gildir um vora menn: Þeir hafa
vanefnt sömu skyldu sjálfir, en
auk þess hafa þeir látið vanefnd-
ir hinna líðast. Forsendur þessa
dóms eru einfaldar.
Herstöðvamar hafa verið stað-
settar í fjölbýjasta hluta landsins,
þannig, að þær sjálfar, og fyrir-
tæki og stofnanir, sem hætta get-
ur stafað af á styrjaldartímum,
umkringja 81 þúsund manns, á
svæði, sem er mjög lítið um sig.
Fjarlægðin frá Keflavík inn í
Hvalfjarðarbotn er ekki nema 70
km. í beinni loftlínu, og Reykja-
vík er nákvæmlega í miðjunni."
Garðyrkjustarf
Stjórn Lystigarðs Akureyrar óskar að ráða aðalgarð-
yrkjumann við Lystigarðinn á sumri komandi, frá 15.
apríl til 15. október.
Umsóknir ásamt kauptilboði sendist Steindóri Stein-
dórssyni Munkaþverárstræti 40, fyrir 10. apfíl og gefur
hann nánari upplýsingar, ef óskað er.
LYSTIGARÐSNEFND.
Takið eftirl
Höfurn opnað þvottahús. Þvoum, þurrkum, stífum,
strauum.
Fljót afgreiðsla. — Reynið viðskiptin.
ÞvottahúsiS ÞVOTTUR
Fróðasundi 4, Akureyri. — Sími 1496.
ll------ - ■ -...: ............\
r,-------------- ------- —— .............
Frá Húsmæðraskóla Akureyrar
Kvöldnámskeið í að sníða og taka mál hefst í skólanum
í kvöld. Næsta saumanámskeið byrjar miðvikud. 7. apríl.
VALGERÐUR ÁRNADÓTTIR.