Verkamaðurinn - 18.12.1954, Blaðsíða 1

VERKflmflöiiRinn
XXXVII. árg. Akureyri, laugardaginn 18. desember 1954 42. tbl.
JÓL
1954
„Mig hefur alltaf langað til að
búa til tunglsljós”,
sagði konan suðnr í Fjöru —
HÚN, sem meitlar, mótar, málar, teiknar, yrkir, semur lög.
Úr sieinsteypu.
Hún var ekki nema lítil telpa, þeg-
ar hún byrjaði að búa til myndir.
Fyrstu olíulitina eignaðist hún, þeg-
ar hún ferrndist. Brúðir hennar gaf
henni þá. Áður hafði hún notað
inálduft, sem hún blandaði terpen-
tínu, og reif eftir kúnstarinnar regl-
um, og þá pentaði hún myndirnar
á óbleikt lérelft. Hún fór svona
listamannlega að ráði sinu snemraa.
Hún byrjaði eins og margir aðrir,
sem hafa farið út á sömu braut:
"fún fór að teikna og búa sitthvað
til næstum því jafnskjótt og hún
var búin að fá málið — eða að
minnsta kosti ekki seinna en hún
lærði að lesa. Nú þykir þetta engin
iurðusaga ura fólk, sem er ekkert
eðlilegra en að líta listrænt á lifið
í kringum sig. Þó er alltaf furðu-
kennt og frásagnarvert að varðveita
samfleytt þessa lrumstæðu sköpun-
arhneigð í hversdagssýsli fullorðins-
áranna, við misjöfn skilyrði og and
streymi, sem skapast, þegar verald-
arþarfir grípa inn í líf fólks eins
og hennar.
Hún heitir Elísabet, er Geirmunds-
dóttir, og býr suður i Fjöru. Þar
liefur hún alið allan aldur sinn, er
hreinræktaður Innbæingur, fæddist
og ólst upp í Aðalstræti 36, í einu
þessara litlu elskulegu húsa, sem
gera elzta hluta Akureyrar hcill
andi. Ég heyrði talað um Elísabetu
oft i gamla daga. Sumir sögðu, að
hún væri skrýtin að nenna „þessu".
,.011 list er vita gagnslaus," sagði
Oscar Wilde í forspjalli að Mynd-
inni af Dorian Gray, og hví skyldi
þá ekki fólki, scm á innstæðu í Kea
og dagpuðar og brauðstritar, sér og
slnum til framdráttar, finnast slikt
liið sama? Wilde — sá herjans þrjót-
ur — varpaði þcssu hins vegar fram
eins og þversögn til þess að sann-
færa fólk um æðri gildi listar fyrir
einstakling og listamanninn sjálfan
— kenninguna: Listin fyrir listina.
Vér segjum: Listin fyrir fólkið? —
Hvað um sagnaritunina, þjóðsög-
urnar, þjóðkvæðin, ævintýrin,
skreytilistina? Allt runnið frá
hjarta fólksins og fyrir fólkið, þjóð-
arsálina, andlegur aflgjafi og hugg-
un í lífsbaráttunni.
Elísabet er óbrotin íslenzk kona,
fólkið sjálft, lífið sjálft, lífið al-
þýðunnar, húsfreyja að atvinnu,
móðir á annasömu heimili. Hún
hefur sama og ekkert hreyft sig af
blettinum, skroppið suður tvisvar,
af því hún neyddist lil þess vegna
veikinda. Annars alltaf verið
hérna, og alhaf annað veifið
verið að fást við þetta, sem henni
þótti gaman að, þegar hún var lítil
telpa. Henni liði illa aö öðrum
kosti: l>að sagði hún mér, þegar
ég skrapp eitt kvöldið í heimsókn
til hcnnar suður í bæ, j>ar sem hún
býr / Aðalstræti 70, til þcss að
skyggnast og skoða. Kunningi minn
liafði vakið forvitni mína íyrir al-
viiru, og mér hafði auk jiess verið
í fersku minni myndir af líkneskj-
um, sem hún hafði hnoðað í snjó
á lóðinni sinni einn snjóþyngsta
veturinn hérna um árið, og birtust
í einhverju blaðanna hér.
„Þrátt fyrir allt, þá finnst mér
þctta aðalstarf mitt.“ sagði hún,
þegar ég spurði hana um aðstæður
hennar til að vinna að hugðarefn-
inu. „Ef líður langt á milli þess,
sem ég geri þetta, á ég erfiðara
með að sinna öðru."
í stofunni litlu — þar verður flest
þetta eftir hana til — er aragrúi af
ýmsu, sem hún heíur gert. Á gólf-
inu eru líkön, skorin út í ísienzkt
birkitré og mótuð í gibs, og uppi í
hillum og skápum eru litlar stand-
myndir. A einum vegg er skjiildur
bronsaður, mcð upphleyptri mynd,
sem hún kallar: Einn sit ég yfir
drykkju, og þaðan á alla vegu teikn-
ingar og olíu- og vatnslitamyndir.
Elísabet býr til litlar brúður á
peysufötum — þær eru íslenzkar
húsfreyjur, sem skarta þjóðleg-
heitunum — og þar í stofunni
eru hafgúur með igulker í fang-
inu, og þar eru huldukonur,
heimskonur, stæltir Adamar, seið-
meyjar með gítara, ýmist gerðar úr
gibsi eða birki. Innan um allt eru
landslagsmyndir — myndir úr Fjör-
unni og af Pollinum og húsunum
litlu og görðunum, og þar eru líka
alls kyns hugmyndir og hvarvetna
naktii konulíkamir. Konan í nekt
sinni — í fjölbreytileik uppruna
síns — meitluð, mótuð, máluð.
Garðurinn. Vatnslitamynd.
Konumyndirnar kallar Elísabet
ýmist Vor eða Ljósþrá eða Gleði
í línum eða Huldukonu, og þær
heita fleiri nöfnum, ljóðrænum
heitum, og bak við húsið í garð-
inum er Ljóð til naturinnar, — i
steinsteypu. Við gengum út í garð-
inn, og í snjónum þarna um kvöld-
ið var gaman að horfa á, þegar
klæðinu var svipt frá myndinni, og
500 kerta rafmagnsperan lýsti lik-
anið upp: Konu með jarðsítt hár
slcgið — hún táknar hina líknandi
nótt. þar sem hún horfir niður og
er að leggja hörid sína á veruna,
sem hvílist að fótum hennar með
hönd undir kinn og sefur.
Yfir kaffinu er mér tíðlitið á lík-
önin. Þetta eru ástríðufullar konur
i sérstökum linum, sem streymdu
Ljóð til næturinnar.
upp, reyndu að brjótast út í duld-
um ofsa. Kvenlegur líkami hefur
alltaf verið listanrönnum óþrjót-
andi viðfangsefni í listrænni sköp-
un. Klassisku snillingarnir voru
alltal við sama heygarðshornið,
konuna nakta. Þar mýktin í form-
inu og sveigjanleikinn. Einfald-
ar, en margvíslegar línur, og fáar
fyrirmyndir jafn-nærtækar til þess
að þjóna fegurðarskyni og aug-
anu og hjartanu, til þess að endur-
spegla lífshrifni eða jafnvel söknuð
og dýpt tilfinninga á sálrænum
fínleik.
Þegar ég mér til gamans spurði
Elísabetu um frumsmiðar hennar,
hváð henni hefði verið tamast að
tcikna og mála, þegar hún var barn,
sagði hún:
„Þegar ég var innari tíu ára ald-
urs, voru það alltaf prinsessur. Ég
byrjaði alltaf á hárinu. Þær voru
allar með topp. Mér fannst stund-
um nóg, ef ég gat teiknað hárið
og toppinn, því þá sá ég alltaf and-
litið."
Ég þagði við, hugsaði með mér,
að i sál barnsins, litlu telpunnar
suður i Fjörunni, hafi prinsessur
verið ímynd hins dýrðlegasta, sem
til var. Og síðar hafi hafmeyjarnar,
huldukonurnar, seiðmeyjarnar kom-
ið til skjalanna. Ævintýrin og þjóð-
sögurnar innblása tuttugustu aldar
konuna ennþá eins og tunglsljós og
stjörnubjartur himinn.
Það er ekkert óeðlilegt, að mynd-
irnar séu rómantískar. Einlægt fólk
er alltaf rómantlskt. Það hefur líka
heitara hjarta en annað fólk. List-
ræn kunnátta og tæknilegar aðferð-
ir skipta minnu en þelið á bak við.
Elísabet hefur kennt sér sjálf, hún
sér þetta sjálf — hún er ekki spillt
af forfíneríinu og skólunum og
sýndinni — og kannski einmitt þess
vegna er tilfinning ekki hemluð af
hendinni. Kenndirnar eru frjálsar
eins og náttúran sjálf. Kunnáttan
hefur án vafa vaxið með árunum
við þjálfun á jafn-erfiðn viðfangs-
efni eins og að móta tréð og gifsið
með kvenlíkamann að fyrirmynd.
Eo spurdi hana í þaula og bað hana
að sýna mér meira og meira, og
hún tók fram stafla af myndum
miugra ára undan skáp í stofunm.
Þetta voru frumdrættir að líkönum.
teikningar fyrir útsaum og fjöl-
breytilcgar blýants- og sortubleks-
myndir. Mér varð starsýnt á eina
þeirra: Sofandi barn, sagði hún mér
hún héti, — og aðra, sem heitir
Ljáðu mér vangi, og hún sagði
mér sögu þeirra beggja. Hver mynd
hennar á sina sögu eins og gengur,
og þegar það barst í tal, innti ég
hana myndar, sem ég hafði rekið
augun í i forstofunni framrai, geð-
þekkrar vatnslitamyndar, i brúnu,
gulu, grænu, ákveðið unninnar,
sem mér fannst ólíkt skemmtilegri
en flestar oliumyndanna inni i
stofunni. Elisabet brá skjótt við
og sagði glettnislega og eins og til
að snúa mig út af laginu:
„Ég þurfti að flýta mér að Ijúka
henni á sinum tíma. Ég málaði
hana úti, stóð krókloppin niðri i
gili í kalsaveðri og mér var farið
að verða illt, lá við uppköstum.
Maðurinn minn var kominn til að
sækja mig og var auk þess alltaf að
hotta á mig, beið með bil handa
mér uppi á brúninni og orðinn
hinn óþolinmóðasti. Myndin ber
þess merki. Síðan gerði ég sömu
mynd i oliu, og hún er héma i
stofunni."
Mér til happs var maðurinn
hennar, Ágúst, i stofunni, þegar
(Framhald á bls. 12)
Safandl barn. , Pennateikning.