Verkamaðurinn - 24.08.1956, Blaðsíða 2

2
VERKAMAÐURINN
Föstudaginn 24. ágúst 1956
VERKMMIItn
Rilstjóri: 1‘ORSTEINN JÓNATANSSON.
Útgefandi: Sósíalistafélag Akureyrar.
Iilaðstjórn: Björn Jónsson, Einar Kristjánsson, Jakob Arnason.
Afg'reiðsla: Hafnarstræti 88. Sínii 1516. Pósthólf 21.
Áskriftarverð 40 krónur árg. Lausasöluverð 1. kr. eintakið.
Akureyri. — Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Tekiur bæjarfélaqa
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að hér í bæ og raunar í
flestum eða öllum bæjarfélögum
á landinu eru útsvörin að kalla
eini tekjustofn bæjarfélaganna.
Þetta hefur það í för með sér, að
útsvörin hækka óaflátanlega og
miklum mun meira að krónutölu
heldur en kaup hækkar. Orsök
þess er fyrst og fremst sú, að
stöðugt hlaðast á bæjarfélögin
nýjir útgjaldaliðir, sem ekki verð
ur komist fram hjá. Mikill hluti
þessara gjalda eru þannig til
komin, að ríkisvaldið skyldar
bæjarfélögin til að bera þau, en
gerir ekkert á móti til að sjá
bæjunum fyrir nýjum tekju-
stofnum, rétt eins og endalaust
sé hægt að hækka útsvörin.
Ein afleiðing þessa verður
eðlilega sú, að samdráttur verður
á framlögum bæjanna til atvinnu
framkvæmda, vegna þess hve
mikill hluti mögulegra tekna fer
í fastar og lögákveðnar greiðslur.
Má með réttu segja, að af þessu
skapizt ófremdarástand. Nauð-
synlegar og aðkallandi fram-
kvæmdir dragast á langinn eða
eru alls ekki framkvæmdar
Moggatetr
Oft hefur Morgunblaðið á und-
anförnum árum talað um óá-
byrga stjórnarandstöðu. Þá héldu
ráðherrar íhaldsins um stjórn-
völinn, en hvað skeður nú. Nú er
íhaldið ekki lengur í stjórn og
Mogginn því í stjórnarandstöðu.
Hvað verður þá um ábyrgðartil-
finninguna? Hin nýja stjórn er
nýlega tekin við og hefur því
eðlilega ekki haft tækifæri til að
láta ljós sitt skína ennþá, hvorki
til góðs né ills. En Mogginn þarf
ekki að bíða eftir neinum stjórn-
arathöfnum til að fella dóma um
stjórnina, og það eru ekkert
vægir dómar. Ef marka mætti
orð þessa stærsta blaðs landsins
væri það skjótráðin gáta hvers
konar menn skipuðu hina nýju
stjórn, og niðurstaðan yrði engin
önnúr en sú, að þar væru saman
komnir hinir verstu bófar og
glæpamenn. Og Mogginn lætur
sér ekki nægja að birta þennan
boðskap íslendingum og á ís-
lenzku, heldur eru símaðar út
um allan heim rosafréttir um það
hvílíka voðastjórn íslendingar
Kirkjan. Messað í Akureyrar-
kirkju næstk. sunnudag kl. 10.30
f. h. — Sálmar: 104, 354, 353, 304
og 240. — K. R.
Messað í Lögmannshlíð næstk.
sunnudag kl. 2 e. h. — Sálmar:
223, 687, 131, 207, 675. — Bílferð
fyrir kirkjufólk frá Grund í
Glerárþorpi kl. 1.30. — P. S.
vegna fjárskorts.
Hér þarf og verður að ráða bót
á. Annað tveggja með því, að
bæjunum sé séð fyrir nýjum
tekjustófnum, t. d. hluta sölu-
skattsins, eins og oft hefur verið
rætt um og eðlilegt væri, fyrst að
sá skattur á annað borð er við
lýði, eða þá með því, að ríkið
taki á sig verulegan hluta hinna
föstu útgjaldaliða, sem nú þjaka
bæjarfélögin. Kæmi það að sjálf-
sögðu að sama gagni og væri e. t.
v. æskilegt, því að það verður að
teljast mjög hæpin braut, sem
ríkið hefur stöðugt farið meira
og meira inn á, þegar nýir gjalda
liðir hafa verið ákveðnir, að
skipta gjöldunum á milli bæjar-
félaganna og ríkisins. Eðlilegra
væri, eins og málurn bæjarfélag-
anan er háttað, að rikið eitt bæri
þessi gjöld.
En hvaða leið, sem valin verðr
ur út úr þessu öngþveiti, er það
víst, að hér verður einhverja bót
á að gera og það fyrr en síðar. Er
vonandi, að hin nýja ríkisstjórn
reynist skilja þessi mál betur en
fyrirrennarar hennar hafa gert
og finni ráð til úrbóta.
i líður illa
hafi nú fengið yfir sig, og fylli-
lega gefið í skyn, að hún muni
ekki aðeins reynast íslenzku
þjóðinni til ills eins, heldur og
til þess líkleg að skapa vand-
ræðaástand um allan hinn vest-
ræna heim. Þarna kemur ábyrgð
artilfinning ' þeirra Moggamanna
greinilega í ljós, en væri ekki
rétt fyrir þá að tala framvegis
heldur varlega um ábyrga og óá-
byrga menn og flokka.
Sannleikurinn er sá, að Mogga-
mönnum líður illa og sú vanlíð-
an brýzt út í ofsafenginni reiði.
Þeir þola ekki að vera í stjórnar-
andstöðu. Þeir hafa nú lakari
aðstöðu en áður var til að mis-
nota ríkisvaldið sjálfum sér til
framdráttar. Þeir eiga nú ekki
eins hægt með að skapa sér ein-
okunaraðstöðu á ýmsum sviðum
og áður var. Þeir eiga ekki eins
hægt með að einoka feitar stöður
sér til handa. Og þeir hafa ekki
eins rúmar hendur til að braska
með gjaldeyri þjóðarinnar. Þeir
hafa lengi haft ríkisvaldið í sín-
um höndum að meira eða minna
leyti og þeir hafa ekki nógu
sterkar taugar til að missa þau
völd. En það er þjóðinni í heild
gott og gagnlegt, að íhaldið fái
hvíld, og vonandi verður sú hvíld
það löng, að Moggamennirnir
venjist henni og róist á taugum.
Sú er ósk okkar þeim og þjóð-
inni til handa.
Yang Kuang-Teh:
Málaferli í Peking
Hvernig leitar fólk réttar síns
í Nýja-Kína? Hvernig skammta
Alþýðudómstólarnlr réttlætið?
Gamla lagakerfinu var varpað
fyrir borð fyrir sex árum og
samningu nýrrar lagabókar er
enn ekki lokið; en hver er þá
grundvöllur hins nýja réttlætis
o'g hvernig er það í framkvæmd?
Við skulum líta á nokkur mál,
sem eru táknræn um þau við-
fangsefni, sem Alþýðudómstól-
arnir í Kína fást við dag frá degi,
og leita lausnar á.
Fyrst er rétt að geta þess, að
miklu fleira fólk leitar nú til
dómstólanna en áður var. Þetta
er ekki vegna þess, að nú sé
meira um glæpi eða deilur en
áður. Það er vegna þess, að rétt-
læti fyrri tíma kostaði peninga.
„Hlið réttlætisins eru aðeins op-
in hinum auðugu,“ sagði gamalt
máltæki. „Ef þú hefur ástæðu til,
en ekki peninga, skaltu ekki
ganga inn.“ Dómstólar voru einn
ig of fáir. Og jafnvel þótt fólk
biði lengi eða ferðaðist langan
veg til að fá áheyrn, hafði það
litla von um réttlátan úrskurð
meðan mið mergrotna kerfi réði,
þar sem dómarar og málfærslu-
menn sátu og söfnuðu ístru.
Nú eru dómstólar miklu fleiri
og lýðræðislega stjórnað. Forseti
æðsta dómstóls alþýðunnar er
kosinn af þjóðþinginu og forsetar
héraðsdómstólanna á sama hátt
af héraðsþingunum. Dómarar
æðsta dómstólsins eru tilnefndir
af ríkisstjórninni, og héraðsdóm-
ararnir á tilsvarandi hátt. Öll
mál eru fyrst lögð fyrir dómara
og alþýðufulltrúa. Sá síðarnefndi
er kosinn beinum kosningum.
Dómar eru kveðnir upp af
þrem dómurum.
Ymis þýðingarmikil lög hafa
verið sett og tekin til eftirbreytni
— t. d. hjúskparlög, vinnulög-
gjöf, kosningalög og lögin um
skiptingu jarðeigna, reglur um
í hvaða tilfellum er heimilt að
setja menn í varðhald o. fl. Mál
eru tekin fyrir án óþarfa tafa,
málflutningur er beinn og óbrot-
inn og almennt að kostnaðar-
lausu. Þess vegna leitar fólkið til
dómstólanna miklu fremur en
áður var, til að fá ranglæti leið-
rétt og deilur jafnaðar.
Leigu-þrætur.
Við skulum fyrst athuga mál,
sem rísa út af húsaleigu, en þau
eru algengust fyrir dómstólum
Peking-iborgar. Verulegur hluti
húseigna í borginni er enn í
einkaeign. Reglur Peking-borgar
um húsaleigu veita húseigendum
rétt til sanngjarnrar leigu og
hærri en almennra bankavaxta
af sama verðmæti, en hún skal
miðuð við ástand og gæði hús-
anna. Húseiganda er því aðeins
heimilt að æskja leyfis til að fella
úr gildi leigusamning, að leigu-
taki skuldi meira en þriggja
mánaða leigu, eða hafi framleigt
húseignina í heimildarleysi.
Einnig ef húseigandi tekur íbúð-
ina til eigin nota eða ætlar að
byggja á lóðinni.
Sakborningur í máli, sem ný-
lega kom fyrir, var kona ein, sem
á húseignir, frú Pao, og hafði
krafizt tvöfaldrar meðalleigu
fyrir íbúð. Ennfremur hafði hún
krafizt þess, að leigjandinn
greiddi sex mánaða leigu fyrir-
fram, áður en hann fengi að
flytja í húsið. Leigjandinn, leik-
kona að nafni frú Yien, hafði
ekki aðeins samþykkt að greiða
okurleiguna, heldur einnig greitt
fyrirfram fyrir sex mánuði áður
en hún flutti inn. Sjálf hafði hún
ekki ætlað sér að leita aðstoðar
dómstólanna, en nágrannar henn
ar fréttu af vandræðum hennar
og komu málinu á framfæri.
Áður fyrr gátu fasteignaeig-
endur, og gerðu, krafið fyrir-
framleigu og sérstakrar greiðslu
fyrir að fá að flytja inn í húsið,
„lykil-peninga“, af tilvonandi
leigjendum, sem stundum voru
neyddir til að greiða geisiháar
upphæðir, jafnvel allt að því sem
svaraði verði eignarinnar. Enn-
þá er skortur á húsnæði í höfuð-
borginni, enda hefur íbúatalan
aukizt um 50 prósent síðustu sex
áfin, og það er engan, veginn
óþekkt að samvizkusnauðir hús-
eigendur noti sér ástandið til að
gera okurkröfur af þessu tagi, í
þeirri von að því verði ekki
ljóstað upp. Þegar málið gegn frú
Pao kom fyrir, ákvað rétturinn,
að frú Yien, leigjandinn, þyrfti
aðeins að greiða þá leiguupphæð,
sem húsaleiguyfirvöldin hefðu
ákveðið. Húseigandanum var
gert að endurgreiða umframleig-
una. Jafnframt voru báðar, hús-
eigandi og leigjandi, sektaðar
fyrir að brjóta reglur húsaleigu-
yfirvaldanna. Húseigandinn áfrýj
aði til æðri dómstóls, en árang-
urslaust.
Margar deilur vegna leigumála
eru jafnaðar án þess þær komi
fyrir dómstóla, oftast af velferð-
arnefndum á hverjum stað. Hús-
eigendur eru fengnir til að taka
við afborganagreiðslum frá
leigjendum, sem lent hafa í
skuldum. Deilur vegna viðgerða
utanhúss, sem húseiganda ber að
annast, eða vegna skemmda inn-
anhúss, sem leigutaka ber að sjá
um, eru mjög oft jafnaðar á
þennan hátt.
Hjónaskilnaðir.
Fyrstu árin eftir frelsunina
komu mörg hjónaskilnaðarmál
fyrir dómstólana. Fólk óskaði
eftir að leysa upp óhamingjusöm
hjónafoönd, sem samið hafði ver-
ið um meðan hið gamla, ófrjálsa
og ánauðuga skipulag réði í
þessum málum. Nú eru þessi mál
sjaldgæfari.
Nýju hjúskaparlögin, sem sett
voru 1950, gera karl og konu jafn
rétthá í fjölskyldunum. Þau
banna algerlega nauðungarhjóna
bönd og giftingar barna, og
heimila ekkjum að giftast aftur.
Samkvsemt lögunum er skylt að
veita skilnað, ef báðir aðilar óska
þess eða annað hvort eiginmaður
eða eiginkona krefjast. En rétt-
inum er þó skylt að reyna að
koma á sættum áður en hann
'kveður upp úrskurð sinn. Mikil
áherzla er lögð á, að gætt sé
réttar kvenna og barna.
Rétturinn neitaði, til dæmis,
skrifstofumanni einum um skiln-
að, í tilfelli sem hér skal greina:
Þegar hann var þrettán ára
gamall höfðu foreldrar hans látið
hann kvænast eldri stúlku. Þau
höfðu verið gift í níu ár og áttu
þríggja ára barn. Þrátt fyrir
ógæfusamlegt upphaf hjóna-
bandsins hafði þar ríkt gagn-
kýæm virðing og ástúð. En eftir
að hann flutti til Peking og tók
að vinna þar varð hann fyrir
áhrifum af borgarfólkinu, sem
þótti kona hans, lítið menntuð
sveitastúlka, vera „skrýtin11. Dag
nokkurn, eftir að hún kom til
hans á skrifstofuna, heyrði hann
að sumir hinna nýju félaga hans
voru hvískra sín á milli um útlit
hennar og látbragð. Þetta varð
til þess, að hann ákvað að sækja
’um skilnað. *
Dómarinn átti langar og vin-
gjarnlegar viðræður við hann til
að reyna að sannfæra hann um,
hversu röng afstað hans væri.
Honum var bent á, að það væri
skylda hans að aðstoða við
menntun konu hans — það væri
ekki hennar sök, að hún væri
menntunarsnauð. Skyldmenni,
sem voru vel kunnug hjónunum,
staðfestu, að þau hefðu alltaf lif-
að saman í sátt og samlyndi.
Ungi maðurinn ákvað að lokum
að taka aftur skilnaðarbeiðni
sína. Slíkar hugarfarsbreytingar
verða oft eftir að hjón hafa rætt
málin fyrir réttinum.
Ef slíkar tilraunir til sátta og
samkomulags reynast árang-
urslausar, verður rétturinn að
íhuga framtíð hjónanna og binda
ákvarðanir um leyfi til skilnaðar
ákveðnum takmörkimum, t. d.
er manni óheimilt að skilja við
konu sína, ef hún er þunguð og
þar til barnið er orðið eins árs.
í öðru tilfelli bað maður, að
nafni Liu Ching-ming, um skiln-
að fra konu sinnf 30 ára gamalli,
en hjónaband þeirra var einnig
umsamið af foreldi-unum. Þau
höfðu verið gift í 12 ár, en aldrei
verið hamingjusöm. Raunar hafði
hann mest af tímanum verið að
heiman við nám. Þegar hann
sótti um skilnaðinn, höfðu þau
ekki sézt í meira en fjögur ár.
í fyrstu var konan treg til að
veita skilnað, en breytti skyndi-
lega um skoðun og krafðist þess,
að eiginmaður hennar yrði
dæmdur til að greiða henni háa
fjárupphæð fyrir heimilisstörf
hennar í þau 12 ár, sem hún
hafði verið eiginkona að nafninu
til. Á þetta féllst rétturinn ekki.
En eftir nokkra íhugun féllst
’hann á að veita þeim skilnað og
gaf út réttarúrskurð þess efnis,
(Framhald á 4. síðu).