Verkamaðurinn - 12.02.1960, Blaðsíða 2

2
VERKAMAÐURINN
Föstudaginn 12. febrúar 1960
ÞAR ÆSKUFJÖRIÐ RÆÐUR RÍKJUM
Menntskælingar æía leikrit Gogols: Eftirlitsmaður
„Bölvað ástand. Eg er ban-
hungraður og garnimar í mér
gaula eins og heil hecdeild sé að
þeyta lúðra.“
„Hafðu fæturna ekki alveg
svona hátt.“ Það er Karl, sem kall-
ar aftan úr sal.
„Hvernig á eg að hafa helvítis
fæturna?"
Sá, sem ekki veit, hvernig hann
á að hafa fætuma, er Karl Grön-
vold, þar sem hann liggur uppi í
rúmi „eftirlitsmannsins“, húsbónda
síns, á sviðinu í Samkomuhúsinu.
En sá Karl, sem kallaði úr salnum,
er Karl Guðmundsson leikari og
eftirhermusnillingur, sem nú
stjórnar uppsetningu Menntaskóla-
leiksins, og leikritið, sem valið
hefur verið til meðferðar að þessu
sinni, er Eftirlitsmaðurinn eftir
Gogol. Og við erum einmitt stödd
á æfingu hjá Menntskælingum.
„Eg get ekki borðað vondan
mat. Eg vil fá steik.“ — „Þetta er
viðbjóðslegt greni. Og allar veggja
lýsnar."
Það er Pétur Einarsson, sem nú
hefur orðið, en það er sá hinn
sami og í fyrravetur nefndist Pet-
er Debenham og gat sér góðan
orðstír sem slíkur. Pétur er lengi
á sviðinu, enda hefur hann nú ver-
ið settur yfir mikið, hann leikur
annað af stærstu hlutverkum leiks-
ins, sjálfan „eftirlitsmanninn". Jón
Sigurðsson, - formaður Leikfélags
M. A., leikur hið annað stærstu
hlutverkanna, borgarstjórann.
En loksins stekkur Pétur fram
af sviðinu og kemur fram í salinn.
Eg nota tækifærið til að leggja
fyrir hann fáeinar spurningar:
— Heyrðu, Pétur. Þú varst í
fyrravetur að reyna að leigja fólki
einhverjar ágætis íbúðir. Ertu al-
veg búinn að leggja þann starfa á
hilluna?
— Já, eg er steinhættur því.
— Hvaða hlutverki gegnir þú
nú?
— Ungur maður frá Pétursborg
á ferðalagi. Strákurinn er mikill
galgopi. Embættismennirnir í
þorpi, þar sem hann kom, tóku
feil á honum og eftirlitsmanni.
ÞajS var tekið mjög vel á móti
honum. Annars veit eg ekki, hvort
eg má segja þér þetta. Það er
kannski ekki gott að birta mikið
um efnið áður en sýningar hefjast.
— Nei, við skulum ekkert vera
að rekja þráðinn í þessu, en mér
skilzt á öllu, að þetta muni vera
gamanleikur?
— Heilmikil komedia.
— En hefur leikritið einhvern
sérstaklegan boðskap að flytja?
— Það er nokkurs konar þjóð-
félagsádeila. Mikið grín gert að
embættismönnum.
— Hvað eru leikendur margir?
— Þeir eru eitthvað rúm-
lega 20.
— Voru mörg ykkar með í
fyrra?
— Við vorum jú nokkur með í
fyrra, en flest er þetta þó nýtt
fólk.
— Og mér virðist mikill áhugi
og gleði ríkjandi.
— Þannig er það alltaf. Og það
er nú eiginlega það, sem freistar
manns til að vera í þessu. Svo
vonum við líka að geta skroppið
með leikinn til Siglufjarðar.
— Segðu mér, er ekki margt
starfsfólk fyrir utan leikendur?
— Jú, heilmargt. Það er starfs-
fólk að tjaldabaki og leiktjalda-
smiðir, svo er umsjón með bún-
ingum og lagfæringar, enn aðrir
sjá um að færa okkur kaffi á æf-
ingar og fleira og fleira. Það eru
áreiðanlega milli 40 og 50 manns,
sem eitthvað leggja hönd að verki.
— Og hvernig líkar ykkur svo
við leikstjóranrt?
— Alveg ágætlega. Það er ekki
hægt að fá betri mann til að vinna
með, hann er svo góður félagi
líka. Svo er hann svo mikill vinnu-
hestur. Karl getur aldrei stoppað.
— Hver er formaður leikfélags-
ins hjá ykkur núna?
■— Það er Jón Sigurðsson. Þú
hefðir þurft að tala við hann. En
það er verst, að hann er ekki
hérna í kvöld. Hann fékk frí í dag,
er lasinn. Við kvíðum því mest, ef
„pestin“ ætlar að leggjast á mann-
skapinn, rétt þegar þetta er að
fara af stað.
— í hvaða bekk ert þú, Pétur?
— 5. bekk S.
— Svo að það eru vonir til, að
þú féir að spreyta þig einu sinni
enn á sviðinu hérna.
— Já, að minnsta kosti núna.
En svo veit eg ekki hvað þeir
gera. Kannski sparka þeir mér.
Hann er staðinn á fætur og býst
til að halda aftur upp á sviðið, en
áður en hann fer, bætir hann við:
— Þú sást herbergið þarna áð-
an. Ógurlegt herbergi. Stórar
veggjalýs. Bíta eins og hundar.
Klukkan er farin að ganga ell-
efu. Allt í einu fer kliður um sal-
inn: „Kakóið er komið, kakóið er
komið.“
Inn gólfið gengur stór maður og
þreklegur. Hann ber tvo mjólkur-
brúsa og eitthvað fleira af dóti.
Það er kakóið og brauðið, sem
hann er að koma með, og hverfur
með það á bak við sviðið. Flestir
leikenda og starfsfólks þyrpast á
eftir honum. Þegar hér er komið
áræði eg loks að trufla leikstjór-
ann um stund, og hann tekur því
ljúfmannlega að svara spurning-
um mínum.
— Hefur þetta leikrit verið
sýnt áður hér á landi?
—- Leikfélag Reykjavíkur sýndi
það fyrir nokkrum árum. Þá lék
Alfreð heitinn Andrésson „eftir-
litsmann“. Sigurður Grímsson hef-
ur þýtt leikinn og hann lánaði
okkur þýðinguna hingað endur-
gjaldslaust.
Þetta er snörp þjóðfélagsádeila.
Það er deilt á embættismanna-
stéttina í Rússlandi á sínum, en
leikritið kom fyrst út 1836. Það
er sérstaklega vel samið og heldur
spennunni allt í gegn. Svo er það
bráðfyndið. Það er svo mikið líf
og fjör í því og orðgnótt. Gogol
hefur verið mjög merkilegur rit-
höfundur. Þeir voru samtímamenn
hann og Púskín og miklir vinir.
Nikulás I. Rússakeisari las leik-
ritið og líkaði það svo vel, þrátt
fyrir ádeiluna, að það fékkst sýnt
í Rússlandi.
— Hvenær hófust æfingar
hérna?
— Eg kom norður um miðjan
janúar og við byrjuðum að kalla
strax, svo að það verður réttur
mánuður, sem æfingar hafa staðið,
ef frumsýningin verður á sunnu-
daginn. Þetta hefur gengið ágæt-
lega. Þau eru svo fljót að læra.
— Hafa menntaskólanemend-
urnir séð um allan undirbúning í
sambandi við leiktjöld, búninga og
þess háttar?
— Þau hafa alveg smíðað leik-
tjöldin og málað, en Kristinn Jó-
hannsson gerði uppdrætti að þeim.
Búningar eru flestir fengnir að
láni frá Þjóðleikhúsinu og Leikfé-
lagi Akureyrar.
— Eg sé að leikendurnir og
starfsfólkið hafa mjög gaman af
þessu. Hefur þú ekki líka gaman
af að vinna með þeim?
— Alveg sérstaklega gaman.
Það er ágætt að vinna með þess-
um hóp. Þetta er svo kátt og fjör-
ugt fólk, ákaflega sveigjanlegt og
lætur vel að stjórn. Svo eru þau
líka svo hugmyndarík. Þau hafa
komið með margar góðar upupá-
stungur í sambandi við sviðsetn-
inguna. Og eg hef aldrei vitað leik-
ara jafnsnögga að læra og þau eru
þessi. Það kann að vera, að ein-
hverjir finnist hjá Þjóðleikhúsinu,
sem standa þeim á sporði, en þessi
hafa líka fleira að læra. En auð-
vitað eru þau í æfingu, alltaf að
læra.
— Heldurðu, að það séu ein-
hver álitleg leikaraefni í þessum
hóp?
— Eg gæti vel trúað því, að
mikill fengur væri að mörgum
þeirra, ef þau vildu leggja leiklist-
ina fyrir sig. En annars er alltaf
erfitt að dæma um slíkt. Þau virð-
ast a. m. k. hafa mikla ánægju af
þessu, og áhuginn er alveg ódrep-
andi. En nú skulum við koma og
fá okkur kakó.
Á meðan við Karl höfum setið
að rabbi hafa Menntskælingar
flestir lokið við að drekka sitt
kakó eða mjólk og eru aftur
komnir fram á sviðið. En það er
ekki sezt um kyrrt og beðið þess,
að Karli þóknist að fara aftur að
skipa fyrir. Á svipstundu er heill
kór tekinn til starfa og það er
sungið fullum hálsi, og öðru hvoru
sézt dansspor stigið. Þegar hlé
verður á söngnum eru sagðir
skemmtilegir brandarar eða ein-
stakar setningar úr leiknum og
hláturinn dunar. Hér er enginn
lífsleiði sjáanlegur eða sá drungi,
sem oft fylgir þeim, sem vinna
leiðinleg skyldustörf. Hér er það
gleðin og óspillt æskufjör, sem
ræður ríkjum. Hvert andlit ljómar
af áhuga og heilbrigðri lífsnautn.
Og það verður engin breyting,
þegar leikstjórinn birtist aftur.
Það setur enginn upp sútarsvip
eða brynjar sig til varnar gegn
honum. Hann er einn af hópnum,
góður félagi í góðum félagsskap.
Síkvikur hleypur hann fram og
aftur, færir til borð eða stól, leið-
beinir og lagfærir. Og allir taka
ábendingum hans, sem sjálfsögð-
um hlut. Það er bros á allra vör-
um, nema rétt þegar efni leiksins
býður leikendum að vera alvarleg-
ir. Áhorfendur brosa alltaf eða
hlæja fullum hálsi.
Það er komið miðnætti, þegar
leikstjórinn og síðustu leikendum-
ir yfírgefa Samkomuhúsið. Að
morgni bíða kennslustundimar,
misjafnlega skemmtilegar kannski,
vonandi þó bæði gagnlegar og
skemmtilegar, en þegar líkur
þeim, sem á stundaskránni standa,
bíða aftur skemmtilegustu kennslu
stundirnar, leikæfingamar. Þá
skrópar enginn.
Og í næstu viku munu bæjarbú-
ar sækja góðar kennslustundir hjá
Menntskælingum, þegar sýningar
á Eftirlitsmanni hefjast.
NOKKUR ORÐ UM
HÖFUNDINN
Nikolai Gogol, höfundur leik-
ritsins Eftirlitsmaður, fæddist í
Rússlandi árið 1809. Hann varð
aðeins 43 ára. Dáinn 1852. En þó
að ævi hans yrði ekki lengri
skrifaði hann mörg ritverk, sög-
ur og leikrit, sem eru svo vel
gerð og athyglisverð fyrir margra
hluta sakir, að hann verður alla
tíð talinn í fremstu röð rúss-
neskra skáldjöfra nítjándu aldar-
innar. Og þó ber að geta þess, að
sex eða sjö síðustu æviárin
dvaldi hann landflótta og sinnis-
veikur og skrifaði þá ekkert, sem
teljandi gildi hefur. Öll helztu
ritverk sín skrifaði hann á árun-
um 1832 til 1836, og má af því sjá,
að afköst hans hafa verið ótrú-
leg.
Meðal samtímamanna Gogols
voru þeir Púskín og Turgenev,
og voru þeir Púskín og Gogol
sérstaklega samrýmdir og miklir
aðdáendur hvers annars. Púskín
var drepinn 1837, og það mun
hafa átt sinn hlut í því, að Gogol
hélt ekki andlegri heilsu. Hann
var þá sjálfur orðinn landflótta
og þegar við það bættist, að bezti
vinurinn, fyrirmynd og ráðgjafi,
var fallinn, varð það honum
meira áfall en svo, að hann biði
þess bætur.
En til þess að sýna, hverjum
augum samtímaskáld litu Gogol,
skulu hér tilfærð orð Turgenevs
eftir dauða Gogols: „Gogol er dá-
inn. Hver er sú rússnesk sál, er
ekki finnur til af þessum orðum?
Já, hann er dáinn, þessi maður,
sem við nú höfum rétt, þann
rétt, sem dauðinn hefur veitt
okkur, til að kalla mikilmenni,
maður, sem heilt tlmabil í bók-
menntum okkar verður kennt
við, maður, sem við miklumst af,
sem einum hinna miklu snillinga
okkar.“
Þau verk Gogols, sem frægust
hafa orðið, eru Dauðar sálir og
Eftirlitsmaður.
Gogol hóf að rita Eftirlitsmann-
inn árið 1834 og 19. marz 1836
Framhald á 3. siðu.
A myndinni hér til hliðar
sjást leikendur, leikstjóri
og starfsfólk við Menntar-
skólaleikinn 1960. — Leik-
stjórinn sézt á miðri mynd-
inni og við hlið hans Ámi
Kristjánsson, kennari, sem
hefur aðstoðað eftir þörf-
um við allan undirbúning.