Verkamaðurinn - 19.08.1960, Blaðsíða 4

VERKAMAÐURINN
Föstuclaginn 19. ágúst 1960
4
Á sjötugsafmæli Elísabetar Eiríksdóttur
Ræða frú Sigríðar Þorsteinsdóttur í afmælishófi
|iví, er Elísabetu var haldið í Alþýðuhúsinu
12. júlí síðastliðinn
Heiðraða Elísabet Eiríksdóttir
og aðrir veizlugestir.
Verkakvennafélagið Eining hef-
ur lagt mér þann vanda á herðar
að mæla hér nokkur orð í tilefni
af sjötugsafmæli Elísabetar Eiríks-
dóttur, þeirrar konu er hefur
stjórnað því félagi í 34 ár og setið
í bæjarstjórn þessa bæjar í 26 ár
sem fulltrúi verkafólksins auk
fjölda annarra trúnaðarstarfa, sem
tengd eru hvorutveggja.
Eg minnist þess að hafa séð mál-
verk eftir Guðmund Thorsteins-
son, öðru nafni Mugg. Það er litil
stúlka böðuð í ævintýraljóma
vorsins, en andspænis henni er
ófreskja mikil og ógnþrungin. Neð-
an undir stendur: Heitir þú tröll?
Þrátt fyrir þessa ægilegu ófreskju
stendur litla stúlkan örugg í sak-
leysi sínu og ást og trú á lífið og
dásemdir þess, en nokkuð undr-
andi yfir hve mikill ljótleiki skuli
vera til á þessarri annars svo fögru
veröld.
Þetta listaverk hefur oft komið
í huga mér sem tákn þeirra örðug-
leika og oft og tíðum þrekrauna, er
verða á vegi hvers ungmennis, er
það hefur kvatt föðurgarð og á
að spila á eigin spýtur. En þá er
undir manndómi og skaphöfn hvers
og eins komið, hvort hann verður
undir í baráttunni og örðugleikun-
um eða gengur með sigur af
hólmi.
Það getur verið hollt að staldra
við ofurlítið þessa kvöldstund og
skyggnast inn á þau 70 ár, er
heiðursgestur okkar hefur að baki.
Máske er þar um fordæmi að
ræða, hvernig hún notaði þann
efnivið, er hún fékk í vöggugjöf í
átökum og sigrum manndómsár-
anna.
Elisabet er fædd að Efri-Þverá
í Vesturhópi. Foreldrar hennar
voru hjónin Eiríkur Jónsson frá
Stóru-Giljá í Þingi og Ingunn
Gunnlaugsdóttir frá Fremra-Núpi í
Miðfirði. Um aldamótin flutti fjöl-
skyldan búferlum að Sveðjustöð-
um á Hrútafjarðarhálsi. Þar ólst
Elisabet upp í glöðum hópi sjö
systkina og undir handleiðslu ást-
ríkra foreldra. Sautján ára fer
Elísabet fyrst að heiman, þá í
kaupavinnu, ásamt Ingunni systur
sinni, suður í Borgarfjörð á stór-
býli.*)
Til gamans langar mig að geta
dálítils atviks, er kom fyrir um
sumarið. Kaupið var 9 krónur á
viku í 8 vikur. Um haustið, er
slætti var lokið og öll hey komin í
hús, voru haldnar slægjur og mikil
veizla. I tilefni þess arna hélt hús-
bóndinn, sem var menntaður mekt
armaður, ræðu. En í þessarri ræðu
komu fram ávítur á verkafólkið
fyrir illa umgengni, sérstaklega í
sambandi við amboðin. Þótti
mörgum þar vera ómaklega mælt
*) Vera má, vegna ónógra upp-
lýsinga, að einhverju geti hér
skakkað um aldur Elísabetar, er
hún fór fyrst að heiman.
og sárnaði Elísabetu og fleirum.
En er húsbóndinn gerir upp við
Elísabetu kaupið, getur hann þess,
að sér hafi líkað svo vel vinnu-
brögð hennar um sumarið, að hann
ætli að greiða henni 50 aurum
hærra fyrir hverja viku en umsam-
ið var.
Elísabet segist ekkert kæra sig
um það eftir þann vitnisburð, er
hann hafi látið falla til verkafólks-
ins á dögunum. Svo kemur faðir
þeirra systra að sækja þær og læt-
ur húsbóndinn ánægju sína í ljósi
við hann yfir dugnaði systranna,
en bætir við: „En Elísabet er óg-
urlegur stórbokki!"
Eg segi frá þessu hér til að sýna
fram á, að strax sem unglingur
hefur hún tekið hanzkann upp fyr-
ir verkafólkið, er henni fannst það
verða fyrir ómaklegu aðkasti.
Um haustið leggur hún svo af
Stað með sumarkaupið til Rvíkur
og setzt í Kvennaskólann, en um
vorið er hún svo djörf, eins og hún
segir sjálf, að skrifa Stefáni Stef-
ánssyni, skólameistara hér á Akur-
eyri, og sækir um inntöku 2. bekk
Gagnfræðaskólans.
Það var spennandi. — Það var
mikið taugastríð fyrir ungu stúlk-
una vestur á Hrútafjarðarhálsi að
bíða eftir svari.
En einn góðan veðurdag kemur
pósturirm með bréf að norðan.
Mér finnst einhvern veginn að
hún muni hafa farið í felur með
það, líklega hefur hún farið út í
fjós, því að ekki var að vita nema
í því fælust vonbrigði. En svo var
nú ekki. Skólavistin var fengin, og
gagnfræðaprófi lauk hún á til-
skyldum tíma 1912.
Minnist Elísabet með mikilli
gleði skólaáranna hér í Gagnfræða
skólanum. Er Stefán skólameistari
í endurminningum hennar sem
ímynd hins mikla, góða manns og
kennara.
Svo liðu árin, hún kennir á vetr-
um sem farkennari og er í kaupa-
vinnu á sumrin. Leitar sér meiri
fræðslu á margan hátt. Siglir til
Kaupmannahafnar og er eitt skóla-
ár á kennaraskólanum þar, er á
1 hjúkrunarnámskeiðum o. fl. Náms-
þorsti hennar er mikill, en fjár-
hagsörðugleikar alltaf á öðru leiti.
Um 1922 kemur hún hingað til
Akureyrar, og þá til að taka að
sér yfirhjúkrunarkonustöðu á
sjúkrahúsinu. Þá er skortur á sér-
menntaðri hjúkrunarkonu.
Steingrímur Matthíasson læknir
sótti mjög fast eftir að fá hana í
þetta starf og lét hún til leiðast.
Þetta var mikið erfiði, er hún tók
að sér. Sjúkrahúsið venjulega full-
setið. Þar ægði saman öllum
mögulegum sjúklingum, m. a. með
smitandi berkla. Á þeim tima var
ekkert Kristneshæli og erfiðleik-
um háð að koma mikið veiku fólki
suður til Vífilsstaða. Eftir árið
hvarf hún frá sjúkrahúsinu, enda
þá tekin við útlærð hjúkrunar-
kona.
Mér er óhætt að segja, að Elisa-
bet leysti hjúkrunarstarfið af
hendi með mestu prýði. Bæði hef
eg orð Steingríms heitins, hins
mæta læknis, því til staðfestingar,
og svo margra sjúklinga, er nutu
hjúkrunar hennar.
Elisabet gerðist fljótlega með-
limur Verkakvennafélagsins Ein-
ingar, eftir að hún kom í bæinn.
En 1926 er hún kosin formaður
félagsins og hefur verið það síðan,
þar til á þessu ári, að hún lét af
formennsku vegna heilsubrests.
Árið 1927 siglir hún til Kaup-
mannahafnar til að kynna sér
kennslukerfi Montesori. — Ræðst
hún í að kaupa Montesori-kennslu-
tækin og setur á stofn smábarna-
skóla hér í bæ, sem hún starfrækti
svo i mörg ár. Þætti mér ekki
óliklegt að einhverjir væru hér
staddir í kvöld, er hófu sina fyrstu
skólagöngu i smábarnaskóla Elísa-
betar.
Árið 1927 var að öðru leyti við-
burðaríkt fyrir Elísabetu, þvi að
þá er hún einnig kosin í bæjar-
stjórn. Það er Verkakvennafélagið
Eining og aðrir verkalýðssinnar, er
styðja hana við þær kosningar, og
í bæjarstjórn situr hún samfleytt
til 1953.
Á þeim árum, er Elisabet gerist
fulltrúi verkafólksins í bæjarstjórn,
eru mjög bágar ástæður á mörgum
alþýðuheimilum. Léleg atvinna,
lágt kaup, kyrrstaða í atvinnulífi
bæjarins. Flestar endurbætur á
kjörum alþýðunnar varð að sækja
með harðneskju og verkföllum. —
Heimspólitíkin stuðlaði að því að
hvítliðahópur myndaðist hér, sem
lét sérstaklega til sin taka, er
verkalýðurinn VARÐ að heyja
baráttu sína fyrir bættum lífskjör-
um með verkföllum. Þá geystist
þessi hópur fram sem andstæðing-
ur hins vinnandi manns.
Gegn þeim ógnum varð Elísabet
mörgum sinnum, vegna félags sins
og lífsbaráttu alþýðunnar, að
standa. -
Undir handleiðslu hennar varð
hið litla, sundurleita félag, er hún
tók forustuna fyrir, orðið gildandi
og öflugt verkakvennafélag, sem
ekki var hægt að ganga fram hjá
þegar að samningaborði kom.
En þess skulum við minnast, að
sá ávinningur og réttarbætur fé-
lagskonurp til handa, hafa ekki
komið af sjálfu sér. Eining hefur
oft og mörgum sinnum, með for-
mann sinn i broddi fylkingar, orð-
ið að standa andspænis ófreskj-
unni miklu, bölvaldi allra framfara
og lífshamingju hins vinnandi
manns og upprennandi kynslóðar
á hverjum tíma.
Starf Elísabetar hefur verið
margþætt. I öllum framfaramálum,
er til farsæjdar stefndu, var hún
einlægur fylgjandi, hver sem
hvatamaðurinn var að gódu mál-
efni. Hún kann að mæta andstæð-
ing sínum. Hún vinnur með jafn-
mikilli gleði með honum að góðu
málefni, eins og hún er ákveðinn
andstæðingur í þeim málum, er
hún telur að til óþurftar leiði.
Öll þau ár, er hún sat í bæjar-
stjórn, var hún í framfærslunefnd.
Eins og eg hef áður greint frá,
voru hér mikil bágindi á mörugm
alþýðuheimilum. Voru þvi fjöl-
margir, er leituðu aðstoðar hennar
í umkomuleysi sínu, ekki sízt ein-
stæðar mæður, gamalmenni og
sjúklingar. Fyrir allt þetta bág-
stadda fólk vann hún ótrauð. Það
eru mörg sporin, er Elísabet hefur
troðið í götur þessa bæjar er hún
var að leita þessum umkomulausu
skjólstaéðingum sínum hjálpar.
I gegnurrt kynni sín við undirok-
un og eymd þessa fólks opnuðust
augu hennar fyrir ýmsum mögu-
leikum til að greiða bráðasta nauð-
syn þessa vandamáls. Á eg þar við
margs konar félagssamtök, svo
sem mæðrastyrksnefnd, heimilis-
hjálp o. þ. m. 1., sem hún er ýmist
hvatamaður að eða einlægur
stuðningsmaður.
Eg efa það ekki að stórbóndinn
í Borgarfirði hafi haft töluvert rétt
fyrir sér, er hann áleit Elísabetu
Eiríksdóttur stórbokka, en stór-
bokkaskapurinn hennar hefur að-
allega sýnt sig, er hún stóð frammi
fyrir þeim, er höfðu velferð skjól-
stæðinga hennar í hendi sér. Hún
gat aldrei skilið, að það væri eitt-
hvert gustukaverk að þjóðfélagið
veitti mönnum möguleika á að
vinna fyrir lífsnauðsynjum sínum.
Ný kynslóð er vaxin upp, hún
veit ekki, hún þekkir ekki öryggis-
leysið og baslið. Hún hefur á und-
anförnum árum lifað góðu lífi. Það
eru ávextirnir af sigrum þeim er
fyrri kynslóðin vann. Eg veit að
einlægasta ósk Elísabetar er að
unga kynslóðin haldi styrkri
hendi um fengin réttindi til handa
vinnandi mönnum, körlum og kon-
um, að þið standið örugg og keilc
frammi fyrir þeirri ófreskju, er
vill ræna þeim réttindum úr hendi
ykkar.
. Elísabet! Sérstaklega þakkar
Verkakvennafélagið Eining þitt
farsæla starf. og óskar þér allrar
blessunar í framtíðinni.
LÍTIL SÍLDVEIÐI
Síldveiðarnar hafa gengið mjög
illa í sumar. Aflamagnið er til
þessa mun minna en í fyrra, og
fjöldi skipa hefur sáralítið fengið.
Á aðalsíldarstöðvunum, eins og
Siglufirði og Raufarhöfn, hefur
verið mjög lítil atvinna í sumar
vegna þess hve lítil síld hefur
borizt til söltunar. Aðkomufólk, er
kom í atvinnuleit til þessarra staða,
er flest farið heim með tómar
pyngjur og heimafólk hefur
óvenjulitla atvinnu.
I þessarri viku hefur að kalla
alls engin veiði verið, en skip
flest legið inni á höfnum á Aust-
fjörðum vegna veðurs. Vonir
manna um að eitthvað rætist úr
með aflabrögð fara minnkandi
með hverjum degi.
Síðastliðinn laugardag var
heildaraflamagnið orðið 774.346
mál og tunnur, þar af rúmlega
125 þús. tn. í salt. Á sama tíma í
fyrra var heildaraflinn 949.235
mál og tn., en þá hafði verið salt-
að í 200 þús. tunnur.
Aflahæsta skipið var um helg-
ina Guðrún Þorkelsdóttir frá
Elskifirði með" 10.810 mál og tn.
ÓLAEUR ANDVARPAR
Sænska blaðið Stockholms-
Tidningen birti nýléga viðtal við
Olaf Thors. Þar segir m. a.:
„Ólafur Thors forsætisráðherra
er sammála því, að það verði erf-
itt að framkvæma viðreisnar-
stefnuna. Hann bendir á það, að
seinast þegar hann talaði við
Einar Olgeirsson, sem hann hefur
persónulega mætur á, hafi Einar
bent á, að 8,8 kr. meðaikaup um
tímann 1947 hafi haft meiri kaup-
mátt en hliðstætt tímakaup, sem
nemur 22,2 kr. nú. Þetta er rétt,
bætir Ólafur Thors við og and-
varpar.“
í sömu grein er haft eftir Ólafi:
„Menn gera sér vonir um, að
unnt verði að reka útflutningsat-
vinnuvegina án ríkisaðstoðar, en
til þess verður að binda kaupið.“
„Búast má við harðvítugum
deiium, þegar Alþingi kemur aft-
ur saman í haust. Margir kunnug-
ir telija, að róttækari viðhorf ryðji
sér nú til rúms og að Alþýðu-
bandalagið sé að vinna fylgi á
kostnað sósíaldemókrata.“
- Tunnuverksmiðjan
(Framhald af 1. síðu.)
verksmiðjunnar og hótar því, að
verði ekki fallizt á þá ráðstöfun
verði rekstri Tunnuverksmiðj-
unnar hætt með öllu.
Það, sem Síldarútvegsnefnd
telur því til ógætis að flytja verk-
smiðjuna er, að það verði nokkr-
um milljónum króna ódýrara að
koma verksmiðjunni fyrir í þeim
húsum, sem til eru á Dagverðar-
eyri en að byggja nýja vehk-
smiðju í bænum. Hitt virðist
nefndin lítt taka með í reikning-
inn hversu stórfelldur auka-
kostnaður því verður samfara að
reka verksmiðjuna þetta langt ut-
an bæjarins og þurfa daglega að
flytja verkamennina um langan
veg að og frá vinnu og þurfa að
fara svo langa leið einnig með
allar vörur, sem verksmiðjan
þarf á að halda, t. d. í sambandi
við viðgerðir. Hætt er við, að
ferðalögin á milli verði einhvern
tíma tafsöm, þegar stórhríðar
geysa og ekki verður komizt
áfram nema hafa snjóplóg í far-
arbroddi. Hversu mikið óhagræði
það verður verkamönnum þeim,
sem í verksmiðjunni vinna, að
þurfa svo langa leið til vinnu
sinnar, þarf ekki að rekja.
En ástæða er til að benda á það,
að þegar ríkið keypti Tunnuverk-
smiðjuna af Akureyrarbæ árið
1945 mun því hafa verið heitið,
að verksmiðjan yrði starfrækt
hér í bæ áfram, og eigi að flytja
verksmiðjuna út fyrir lögsagnar-
umdæmi bæjarins er tvímæla-
laust um að ræða svik á því lof-
orði, nema bæjarstjórn leysi rík-
ið frá þeirri kvöð að reka hér
tunnuverksmiðju, en það hefur
bæjarstjórn ekki ennþá gert, og
gerir vonandi ekki. Hvort Síldar-
útvegsnefnd leggur í það að flytja
verksmiðjuna án þess að fá til
þess samþykkti Akureyrarbæjar
og Verkamannafélagsins, skal
ósagt látið, en það væri vægast
sagt óskemmtileg framkoma,
óæskileg og óeðlileg. Akureyring-
ar vona, að svo illa takizt ekki til.