Verkamaðurinn - 14.10.1960, Blaðsíða 2

2
VERKAMAÐURINN
Föstudaginn 14. október 1960
(Niðurlag.)
I okkar líkamlega heimi, sjáum
við smáuppsprettur mynda læki
og lindir, þær aftur ár, er renna
til hafs; þannig ætti heili og hugs-
un að auka og margfalda þekkingu
mannkynsins í einn öflugan
straum. Ef frjálsri hugsun er neit-
að um framrás, hætta lækirnir að
hoppa stall af stalli, og árnar falla
að ósi. Hið mikla haf þekkingar
og vizku þornar upp og verður
ófrjó eyðimörk, heimsku og van-
þekkingar.
Heimurinn getur ekki framleitt
kynslóð andans mikilmenna, fyrr
en konan, móðirin, er algerlega
frjáls. Þegar mæðurnar og börnin,
með skynsemina við hlið sér, sitja
í skauti heimspekinnar, er sigur
ljóssins yfir myrkrinu fullkominn.
Konan hefur verið undirgefin
ánauðugum mönnum frá ómuna
tíð. Oefað hefur hún verið milljón-
ir ára að hefja sig upp úr auð-
virðilegum þrældómi, upp til
þeirrar þjóðfélagsstofnunar, sem
nefnd er hjónaband.
Eg vil lýsa því yfir nú þegar, að
eg tel hjónabandið hið háleitasta
lagaboð er mennirnir hafa samið;
án heimilis er engin þróun eða
framför, og lífið ekki þess virði
að það sé lifað.
Stofnun hjónabandsins fæðir að
vísu af sér ýmis mistök, en þó að-
eins í hlutfalli við ágalla og mis-
smíðir mannkynsins í heild; vafa-
laust er það þó þýðingarmesta og
dýrmætasta sporið, sem enn hefur
verið stigið í hinum siðaða heimi.
Ef slíkt samband er ekki ham-
ingjusamt, ef harðstjóm er á aðra
hlið, en eymd og þjáning á hina,
þá ætti það sannarlega ekki að
vera grundvallarhugmyndinni að
kenna.
Fjölskyldunnar æðsta hugsun
er að allir séu jafnir, hver leiti
annars hagsmuna og ánægju, eng-
inn gefi skipanir, sem aðrir séu
skyldugir að hlýða.
Réttur manns og konu skal vera
jafn, og báðum heilagur; samband
þeirra á að vera fullkomin og
gagnkvæm hluttaka. Börnum
skyldi stjórnað af hlýleika og
mildi. Hver fjölskylduarinn er sér-
stakt lýðveldi.
Að mínum dómi er konan jafn-
ingi mannsins; hún á því að hafa
öll sömu réttindi og hann, að ein-
um viðbættum: hún á rétt og
heimtingu á verndun.
Flest trúarbrögð gefa konunni
höfuðsök á skelmisbrögðum heims
ins frá öndverðu. Hvílíkt göfug-
lyndi! En jafnvel þó að svo væri,
kysi eg heldur að lifa í honum, þó
vondur sé, við hlið konunnar sem
eg elska, heldur en í himna ríki
með eintómum karlmönnum.
Ast góðrar og göfugrar konu, er
hin eina óumbreytanlega stað-
reynd, hinn eini tindur er gnæfir
skýjum ofar, hið eina varðljós er
stöðugt brennur, hin eina stjarna
ér sendir skínandi ljósörvar gegn-
um svörtustu skýjafláka. Þessi
sannleikur réttlætir tilveru og
áframhald mannkynsins.
Konan er fullkomlega jafningi
mannsins, að gáfum og skilningi;
hana hefur ekki skort þroska,
heldur tækifæri. A hinum löngu og
dimmu nóttum menningarleysis-
ins, var líkamlegur styrkur og
grimmd, talin ótvíræð yfirburðar-
merki. Stæltir vöðvar voru metnir
meira en heilbrigð hugsun. Það má
fullyrða, að dygð konunnar hafi
steypt henni í glötun; þegar bezt
lét, tókst henni ekki að tryggja
sér nein tækifæri, heldur aðeins
smjaður og fagurgala, er var for-
máli fyrir spilling og afturför.
Samkvæmt gamla testamentinu
varð konan að biðja fyrirgefningar
og láta hreinsast, ef hana henti sá
glæpur, að gefa heiminum syni
eða dætur. En sé nokkur mynd al-
gerlega hrein og flekklaus, þá er
það móðir er heldur barni sínu við
barm sinn í heilagri hrifningu.
Sú kenning, að konan skuli
vera manni sínum hlýðin og undir-
gefin, er hrein og óblönduð villi-
mennska, hvort sem hún er komin
frá himnaríki eða helvíti, guði eða
djöflinum, frá höfuðborg landsins
helga eða Sódómu svívirðingar-
innar.
Eg ann þeim göfugu og ósér-
plægnu, eg ann meisturum söngs
og hljóðfærasláttar, eg hann hug-
vitsmönnunum og málsvörum hins
sanna og góða, eg ann listamönn-
unum og gleðimönnunum og öllum
ráðvöndum mönnum; en umfram
allt ann eg öllum hinum kærleiks-
ríku mæðrum okkar þjóðflokks.
Hið viðkvæmasta orð í tungu-
málinu er „móðurdómur", í því er
falið hið guðdómlega, samband
sælu og þjáninga, ástar og fórn-
fýsi.
Barnið mitt er borið í kærleika
og von, gleði og þjáning, angist og
ótta; koma þess í veröldina er
vigð og vökvuð gleðitárum tveggja
sameinaðra sálna; því er þrýst í
hamingjusama arma, er það í
fyrsta sinn bergir af brunni lífsins.
Þar er fullkominn friður í algerri
mynd. — Tíminn líður; vaggan tif-
ar fram og til baka í samræmi við
söng móðurinnar, mjúkan og lág-
an, og færir það ljúflega til hinna
skuggasælu stranda svefnsins. —
Það starir galponum, undrandi
augum á margbreytni hinna dag-
legu hluta lífsins. — Eftirtektin
myndast jafnskjótt og þarfir þess,
óskir og eftirlanganir skapast.
Hinir björtu og tælandi litir ljóss
og loga vekja athygli á sér, en
meðfædd varkárni og smávaxandi
dómgreind benda á óþekkta hættu.
Áður en raddbönd og tunga hafa
öðlast fullkomna starfshæfileika,
skapar eftirhermuhneigðin nýtt
tungumál, að vísu broslega skrýt-
ið, en það stendur til bóta. Hugs-
anir fæðast hálfskapaðar og van-
skapaðar, meðan skilningurinn
hefur ei náð tökum á viðfangsefn-
um dagsins. Smám saman fær hug-
urinn gleggra og fastara form, og
innan skamms tíma er hugmyndin
um rétt og rangt gróðursett. Sam-
hyggð með olnbogabömum heims-
ins vaknar, og tárum er úthellt
vegna manna og málleysingja, er
saklausir lxða.
Hagaðu ekki uppeldi barns þíns
eftir gömlum og úreitum fyrir-
myndum. Gef því nægilegt, and-
legt ljós og loft; ver réttlátur og
sanngjarn og innræt því að stefna
upp og áfram, til ljóssins og lífs-
ins.
Gleym ekki að réttur þess er
jafnhár þínum; útrým þeirri skoð-
un, að þér beri að skipa, en því að
hlýða. Lít á kenninguna um yfir-
mann og undirgefinn sem úrelta
kreddu í uppeldismálum.
Lát barn þitt hafa fullt frelsi,
þá mun það kappkosta að líkjast
þér í háttum og siðum. Ef þú aft-
ur á móti ætlar að neyða það með
harðri hendi til hinna sömu hluta,
þá rekur þú þig á eitthvað vold-
ugt og sjálfstætt, er neitar að
hlýða svipunni; það er einmitt eitt
af gæfuríkustu fyrirbrigðum mann
legrar náttúru.
Barn ann hinu skáldlega, leynd-
ardómsfulla og stórfenglega. í
þess heimi er ekkert samband
með orsök og afleiðing. Álfkonan
veifar hendinni og konungssonur-
inn kemur. — Einföld ósk fær
tafarlaust þráðann hlut, og jarð-
fastar staðreyndir verða háðar
verndargripum og töfrum. Ein-
staklingurinn lifir lífi heildarinn-
ar, og barnið er heillað af afrekum
samtíðar sinnar.
Innræt barni þinu að heimilið
er staðurinn sem gerir það ham-
ingjusamt. Kenn því ennfremur,
að hver sem ekki vill vinna, en lif-
ir á annarra erfiði, er óheiðarlegur
maður, hvort sem hann er keisari
eða ræningi.
Hver mundu hafa orðið forlög
mannanna fyrir fimm hundruð ár-
um síðan, ef þeir hefðu stranglega
fylgt fyrirmælum lækna þeirra
tíma? — Þeir mundu allir hafa
dáið, hver einasti. Hver mundu
verða forlög manna á öllum tím-
um, ef þeir fylgdu þegjandi og
hljóðalaust leiðbeiningum kirkj-
unnar? Þeir væru allir fábjánar,
hver einasti.
Andleg ánauð er andlegur dauði;
hver maður er selur frumburðar-
rétt sinn til heilbrigðrar hugsunar,
er lifandi líkkista andvana sálar.
Hver maður ætti að vera sjálf-
um sér trúr, það skiptir engu máli
hvar hann er settur i þjóðfélaginu,
eða hverjar kringumstæður hans
eru að öðru leyti.
Menn skyldu útrýma þeirri hug-
mynd, að menntun geti ekki sam-
lagast líkamlegri vinnu, ef á ligg-
ur. Latína kemur hvergi í bága við
erfiðisvinnu.
Stúdentar frá Yale og Harvard
og fleiri skólum, eru saumavéla-
umboðsmenn, málafærslumenn
fyrir vátryggingafélög ,skrifarar og
vélritarar; í stuttu máli, þeir
gegna undirtyllustörfum af öllum
tegundum; þeir eru viljugir til allra
starfa, sem ekki er talin daglauna-
vinna, en akuryrkju og aðra slíka
vinnu forðast þeir eins og holds-
veiki.
Flestir ungir menntamenn eyði-
leggjast á þennan máta. Slíka teg-
und menntunar má eins vel kalla
afmenntun. Menn hafa yfirleitt
enga hugmynd um hve mörgum
ungum mönnum hin svokallaða
menntun spillir.
Skólar eru að mestu leyti stofn-
anir sem fága og slípa smásteina,
en sljófga og drepa glæsileik de-
mantanna.
Það er þúsund sinnum betra að
hafa heilbrigða skynsemi án
menntunar, en menntun án heil-
brigðrar skynsemi.
Sú skoðun var fyrrum ríkjandi
— og er jafnvel enn við lýði —
að menntaðir menn gætu helzt
ekki, sóma síns vegna, gengið að
algengri vinnu; þeir ættu að vinna
með höfðinu og gáfunum, en ekki
með höndunum. Menntamönnum
þótti óvirðing að hafa nokkur mök
við verkamanninn, og voru reiðu-
búnir að flekka sálir sínar og sam-
vizku til þess að geta haldið
höndum sínum hreinum og hvítum.
Látum okkur hreinsa skólana af
hinum svo kallaða lærdómi og inn-
leiða í þess stað vísindi hins
ódauðlega sannleika.
Látum lærimeistarana leiða
glögg rök að réttmæti allra þeirra
kenninga er þeir flytja, og munu
þeir þá sem nánast fylgja þeim
lögum og reglum er sjálf náttúran
setur. Þeir skulu ekki háðir kredd-
um neinna bóka, engum trúarjátn-
ingum eða sögnum lifandi eða
dauðra. Þeim er ætlað að líta á
hlutina og málefnin með sínum
eigin augum, og nota sína eigin
skynsemi til rannsókna og eftir-
grennslana, og gefa nemendum
sínum ávöxt lærdóms síns upplits-
djarfir og óttalausir.
Tilgangur og markmið allrar
menntunar ætti að vera auknir
starfshæfileikar mannsins, ekki
einungis til nytsemdar fyrir sjálf-
an hann, heldur fyrir allt þjóðfé-
lagið x heild.
Hver maður ætti að læra ein-
hverja þarflega iðnaðargrein;
hendur hans ættu að menntast,
engu síður en höfuðið. Hann þarf
að læra að haga sér eftir kring-
umstæðunum og lífinu, eins og það
hvort tveggja er; það mundi auka
sjálfstæðistilfinninguna, sem er
traustasta undirstaða staðfestu og
drengskapar.
Vinnan er sú eina bæn er nátt-
úran svarar; það er í raun og veru
eina bænin er verðskuldar svar.
Afburðamaðurinn eykur sífellt
við forða þekkingar og vísinda,
hann víkkar sjóndeildarhring and-
ans og losar hann úr fjötrum.
Hann siglir ókunn höf, nema nýj-
ar eýjar og ný meginlönd undir
fána vísindanna. Hann uppgötvar
sífellt ný stjórnumerki á himni
andans. Hann leitar ekki hróðurs
eða frama, hann leitar sannleik-
ans; hann leitar hins torfundna
vegar til gæfu og gengis, mann-
kyninu til handa. Hann er ljósið,
sem herjar þrotlaust á myrkrið.
Hann er skínandi varðeldur er
breytir ægilegustu nóttum hjátrú-
ar og hindurvitna í sólbjarta sum-
ardaga. Hann er innblásinn. Hann
er spámaður.
Völd og auð er mögulegt að
öðlast að gjöf, en ekki göfgi and-
ans. Embættið skapar ekki mann-
inn, eða veldissprotinn konunginn.
Andans göfgi er ekki að fengin,
hún er meðsköpuð.
Velgerðamenn mannkynsins eru
heimspekingarnir og raunsjáend-
urnir er hafa frelsað líkami mann-
anna úr ánauð og sálirnar úr fjötr-
um. Þeir eru tónskáldin sem hafa
ummyndað hið almenna og breytt
í fagnaðarerindi söngs og kær-
leika. Þeir eru skáldin sem hafa
kveðið afl og þor í örmagna sálir.
Þeir eru hetjurnar sem hafa drep-
ið skrímsli þekkingarleysis og
þrælsótta og svift völdum grimma
og miskunnarlausa Guði.
Yfirnáttúrleg trúarbrögð munu
hverfa af jörðunni eins og dögg
fyrir sólu, og í stað þeirra koma
skynsamleg rök og óhrekjandi
staðreyndir. I stað tilbeiðslu ein-
hvers ósýnilegs ag óáþreifanlegs
kemur bróðurhugur og kærleikur
meðal mannanna.
Allir framsæknir menn breyta
eðlilega um skoðun og stefnu
meira og minna svo lengi sem
andinn er að þroskast og full-
komnast; þeir einir halda dauða-
haldi í gamlar og úreltar stefnur,
sem hafa náð hinum andlegu
haustnóttum kyrrstöðu og væru-
girni, og bíða vetrar athafnaleysis
og ihalds, til að steinrenna þar og
daga uppi. í athöfnum og fram-
sóknarþrá einstakra manna er
óbreytanlegt vor með ófölnuðum
gróðri, þó að ellin heiðri þá með
návist sinni; þeir verða alltaf ung-
ir; slikir menn eru kallaðir af-
burða snillingar.
Við sættum okkur við þá stað-
reynd, að hið algera og ótakmark-
aða sé utan okkar sjóndeildar-
hrings og skilnings. Við erum
sannfærðir um, að við höfum
nokkur tök á að skilja ástand
hluta, niðurstöður, sambönd og at-
vik er vekja athygli skilningarvita
okkar, sé skynsemin fær um að
brjóta þessa hluti til mergjar fyrir
æfingu og meðfædda hæfileika
okkar.
I flestum goðasögnum og helgi-
sögum liðins tíma felast heim-
spekilegir draumar og þrár, vökv-
aðar tárum stórra og viðkvæmra
sálna, er reyndu að rjúfa leyndar-
dóma lifs og dauða, er leituðu
þrotlaust að svari við spurning-
unni: „Hvaðan kemur allt og hvert
fer það?“ er árangurslítið, þreyttu
við hinar flóknu og margvíslegu
gátur náttúrunnar. Sögur þessar
umbreyttu vindgný og ölduhljóði
í fegursta hljóðfæraslátt, þær
byggðu dalina og fjöllin fegurstu
álfadísum.
Þær gerðu sumarsins sól-
brennda, svellandi brjóst að há-
sæti og heimili ástar og unaðar;
þær fylltu arma haustsins sól-
vermdum vínberjum og bindum
fölvaðra laufa; þær máluðu vetur-
inn í lxki gamals og lasburða kon-
ungs, er fann tár Cordelíu lauga
sínar fölnuðu kinnar eins og Lear
forðum.
Jafnvel þó að þessar goðasagnir
séu ósamkvæmar öllum virkileg-
um staðreyndum, eru þær samt
sem áður yndislega fagrar, og fela
(Framhald á 3. síðu.)
Lífsspeki Róberts Ingersoll
JÓNBJÖRN GÍSLASON þýddi úr ensku.