Verkamaðurinn - 21.10.1960, Blaðsíða 2
2
VERKAMAÐURINN
Föstudaginn 21. október 1960
Prestskosningar fóru fram á
Akureyri síðastliðinn sunnudag.
Ekki er vitað, þegar þetta er
skrifað, hver úrslit þeirra hafa
orðið. Sennilega hefur enginn
frambjóðenda, sem voru þrír,
fengið nægilegt atkvæðamagn til
þess, að hann teljist löglega kos-
inn til þessa prestakalls. En þó
svo, að enginn hafi náð lögmætri
kosningu, verður einhver þess-
arra þriggja skipaður klerkur
hér. Venjulegast er undir slíkum
kringumstæðum, að sá er skipað-
ur, sem flest fær atkvæði, en svo
þarf þó ekki að vera.
Það er nú svo komið með
prestskosningar, að þær eru ekki
sóttar af minna harðfylgi en aðr-
ar kosningar í þessu landi, a. m.
k. ekki þegar um er að ræða hin
betri brauð, sem talin eru, eða
réttara sagt þau prestaköll, sem
mesta veita tekjumöguleika. —
Prestarnir, sem um brauðin
sækja, hafa sínar kosningaskrif-
stofur, eins og frambjóðendur við
alþingiskosningar ,og stuðnings-
menn þeirra hamast við að telja
fólki trú um, að það skuli kjósa
þennan eða hinn, og ökutæki
skortir ekki til að koma háttvirt-
um kjósendum á kjörstað.
En er þessi hamagangur i
kríngum prestskosningar æski-
legur? Einhverjir kunna að
segja, að það sé ekki fremur at-
hugavert við það, þó að kosninga
áróður sé rekinn, og það af full-
komnu harðfylgi, í sambandi við
prestskosningar fremur en í sam-
bandi við kosningar til Alþingis
eða í bæjarstjórnir. En málið
horfir þó talsvert öðruvísi við.
Þegar kosið er til Alþingis eða í
bæjarstjórnir, er sjaldnast fyrst
og fremst kosið á milli einstakra
manna, heldur eru kjósendur að
velja á milli flokka, sem hafa
mismunandi stefnur og sjónar-
mið, frambjóðendumir hafa mis-
munandi boðskap áð flytja.
Við prestskosningar hafa fram-
bjóðendurnir aftur á móti sama
boðskap að flytja. Þeir eru að-
eins mismunandi færir um að
túlka þann boðskap og flytja
hann svo, að eftir verði tekið.
Enda heyrist ekki um það talað,
að minnsta kosti heyrðist það
ekki hér fyrir þessar kosningar,
að neinn munur væri á þeim
boðskap eða kenningum, sem
prestsefnin flyttu. Áróðursmenn-
imir og kosningasmalamir við
þessar kosningar minntust held-
ur ekki orði á boðskap eða kenn-
ingar skjólstæðinga sinna. Það,
sem hverjum og einum var helzt
talið til ágætis, var hve vel hann
kæmi fram við þessi eða hin
tækifærin, hvað hann tæki sig
vel út í ræðustól, hvað hann tón-
aði vel o. s. frv., og þó oftast bara
þetta, hvað viðkomandi væri
góður maður. En höfuðröksemd-
irnar voru þó oftast, hvað hinir
frambjóðendurnir væru ómögu-
legir menn, og síðan var allt upp
talið, sem að þeim mátti finna og
rúmlega það, sem gat samrýmzt
sannleikanum.
Sumir áróðursmennirnir eða
áróðurskerlingarnar, því að þær
vom hér í öruggum meirihluta,
gengu svo langt í því, að út-
breiða óhróðurssögur um þá
presta, er þeir ekki vildu láta
! -= ORÐIÐ ER LAUST
kjósa, að ef allt hefði verið tekið
bókstaflega af einhverjum, sem
heyrt hefði það versta um hvern
og einn, þá hefði sá ekki efast
um, að hér væri um óbótamenn
eina að velja eða a. m. k. svo
stórgallaða menn, að útilokað
væri að þeir mættu stundinni
lengur teljast til prestastéttar-
innar, sem fólk gerir almennt
nokkru hærri kröfur til um hegð-
un og siðferði en til annarra
manna. En oftast munu þó rök-
semdir þeirra, sem verst létu
hafa haft öfug áhrif við það, sem
þeir ætluðust til. Það var slegið
yfir markið.
o
Aróður sá og óhróður, sem í
frammi er hafður í sambandi við
prestskosningar, hefur þó alltaf
nokkur áhrif, og þau til ills. Mik-
ill hluti kjósendanna fær nú ann-
an fyrir prest en þeir hafa kosið,
og það er a. m. k. ekki heppilegt,
að þeir hafi fyrirfram andúð á
prestinum eða séu sannfærðir
um, að hann sé hálfgerður vand-
ræðamaður, sem bezt sé að hafa
sem minnst saman við að sælda.
Kannski er þetta þó ekki svo al-
varlegt með fullorðna fólkið, en
börnin komast ekki hjá því að
heyra, hvað talað er og þau
draga sínar ályktanir og mynda
sér sínar skoðanir út frá því, sem
þau heyra fullorðna fólkið tala.
Svo eiga þau börn, sem þannig
hafa myndað sér vafasamar skoð-
anir um þann, sem prestskjöri
nær, e. t. v. að fara að sækja
fræðslu til hans innan skamms
um ýmis viðkvæm vandamál
mannlífsins, svo að ekki sé nú
talað um lífið „hinumegin“. Þá
þarf ekki að búast við góðu.
Börn taka ekki alvarlega þá
menn, sem þau álíta, að fremur
þyrftu á leiðbeiningum að halda
en þau sjálf. Og hvað verður um
virðingu barnanna fyrir kristin-
dómnum, ef þau hafa það á sann-
færingunni, að prestarnir séu
óheiðarlegir menn, jafnvel mis-
indismenn.
Og fyrir prestana sjálfa getur
aetta heldur ekki talizt heppi-
legt. Það getur ekki verið þægi-
legt fyrir prest, að hafa mikinn
hluta safnaðarins að andstæðing-
um, þegar hann tekur við kalli.
En með núverandi fyrirkomu-
lagi eru andstæðingar prestanna
blátt áfram framleiddir. Ef söfn-
uði fellur vel við prestinn eftir
að hann er kominn til starfa, þá
smáfækkar andstæðingunum, en
hætt er við, að þeir veiti prest-
inum samt oft hugarkvöl, sé
hann ekki því harðskeyttari og
brynjaður gegn skoðunum og
áliti annarra.
o
Prestskosningar ætti að af-
nema, og það sem fyrst. Þær
gera ekkert gagn, og sízt nú,
þegar svo er komið, að hörgull
er á prestum til að fullskipað sé
í öllum prestaköllum. Og svo
virðast engin rök hníga að því,
að prestar séu fremur kosnir al-
mennum kosningum en aðrir
embættismenn, t. d. héraðslækn-
ar og sýslumenn.
Og á þeirri miklu embættis-
mannatíð, sem nú er, myndi það
skjótt leiða til ófarnaðar og öng-
þveitis, ef taka ætti upp þann sið,
að almenningur kysi beinum
kosningum alla embættismenn
ríkis og bæja. Það væri þó a. m.
k. ekki óeðlilegra að skólastjórar
væru valdir af almenningi en
prestar, og alveg eins mikil
ástæða til að verkfræðingar
væru valdir þannig. En flestir
munu sammála um, að ekki væri
æskilegt að fara út á þá braut.
En þá er það líka hlálegt og
vitleysa ein, að vera með prests-
kosningar. Þær geta verið hættu-
legar og skaðlegar, og hafa oft
verið það, en gagn af þeim er
ekkert. Það verður ekki talið
þeim til gildis, þó að þær skapi
kjaftakerlingum atvinnu.
o
Með breytingu á útsvarslögun-
um, sem gerð var á Alþingi í
fyrravor, var svo ákveðið, að
framvegis skyldu álögð útsvör
dregin frá Skattskyldum tekjum
við álagningu næsta ár á eftir, ef
útsvörin væru greidd upp fyrir
áramót. Vegna þess, hve seint
var gengið frá breytingunni á
útsvarslögunum, var á þessu ári
miðað við 1. maí. Allir, sem fyrir
þann tíma höfðu greitt útsvör
sín að fullu til viðkomandi sveit-
arfélags áttu að fá þau frádregin
við útsvarsálagningu í vor.
Þessi regla, að gera útsvörin
frádráttarhæf, er mjög hæpin, og
hefur áður verið bent á það hér
í blaðinu. Hún er hæpin og rang-
lát vegna þess, að þeir, sem há
útsvör greiða fá háa upphæð
dregna frá útsvarsskyldum tekj-
um, en þeir, er lág útsvör greiða
fá lítinn frádrátt. Þetta kemur
því fyrst og fremst þeim til góða,
sem tekjuháir eru. Það hefur
sömu áhrif og flestar aðrar
breytingar, sem gerðar voru á
skattalögum á síðasta þingi: Þær
eru þeim, sem betur mega, til
hagsbóta, en þyngja að sama
skapi álögur hinna. Það minnkar
ekki, nema síður sé, sem inn-
heimt er með sköttum og útsvör-
um, en þegar létt er álögum af
þeim efnameiri þyngjast þær
jafnhliða á öðrum. Það munu all-
ir skilja.
En hér var ekki ætlunin að
fara út í þá sálma, að ræða um
útsvars- eða skattalöggjöfina al-
mennt eða áhrif þeirra breytinga,
sem gerðar voru á henni í vor.
Tilefni þess, að minnst var á út-
svörin hér, er það, að ýmsir virð-
ast ekki hafa tekið af fullri al-
vöru þær tilkynningar, sem í vor
voru gefnar út um þýðingu þess,
að útsvörin væru greidd upp fyr-
ir ákveðinn tíma, en hafa síðar
vaknað upp við vondan draum,
þegar þeir fengu útsvörin ekki
frádregin. Sérstaklega hefur
þetta komið fram þannig, að
menn, sem kannski hafa átt eftir
að greiða eitthvað smávegis, hafa
látið það hjá líða í þeirri trú, að
þeir tengju samt frádregið það,
sem þeir voru búnir að greiða.
En þetta er misskilningur. Út-
svörin fást því aðeins frádregin,
að þau hafi verið greidd að fullu
fyrir tilskilinn tíma. Þá hafa
nokkrir, sem eru í fastri vinnu
og greiða reglulega af launum
sínum, ekki gætt þess að athuga,
hvort þeir hafi verið búnir að
greiða upp eða ekki, ekki fylgzt
nægilega vel með, hvernig stæði
um útsvarsgreiðslur þeirra, og
sumir tapað á þessu svo skiptir
þúsundum króna. — Og enn
er að telja þriðja flokkinn, en í
honum eru kannski flestir. Það
eru þeir, sem hafa verið búnir að
greiða útsvarið til vinnuveitanda
eða talið, að hann væri búinn að
taka það af launum þeirra. Þess-
ir menn hafa í flestum tilfellum
verið í góðri trú um, að allt væri
í lagi með útsvarsgreiðslur
þeirra. En enda þó að atvinnu-
rekendum beri að halda eftir
hluta af launum starfsfólks og
skila því á réttum tíma til inn-
heimtumanna sveitarfélaganna,
þá vill stundum bregðast skilvís-
in, og það hafa ýmsir nú fengið
áþreifanlega að reyna.
En sveitarstjórnir og niður-
jöfnunarnefndir hafa eðlilega
haldið fast við þann bókstaf, að
því aðeins fengjust útsvörin frá-
dregin, að greiðsla þeirra hafi að
fullu verið komin til skila fyrir
tilsettan tíma. Það er eðlilega
ekki hægt að víkja út frá þeirri
regu. Ef farið væri að taka tillit
til greiðslna, sem komið hefðu t.
d. einni viku of seint, þá tækju
fleiri að miða við þann tíma, og
þeir, sem greitt hefðu þá í næstu
viku á eftir gætu sagt: Fyrst þið
takið tillit til þess, sem kemur sjö
dögum of seint, hvers vegna er
þá ekkert tillit tekið til þess, ef
við greiðum á áttunda eða ní-
unda degi eftir auglýstan tíma.
Þannig myndi halda áfram, ef á
annað borð væri eitthvað vikið
frá settu ákvæði.
En til þess er þetta gert hér að
umtalsefni, að brýna fyrir mönn-
um, að vilji þeir fá útsvör þau,
sem þeir bera á þessu ári, frá-
dregin, þegar útsvör verða lögð
á á næsta ári, þá verða þeir að
greiða þau upp að fullu fyrir n.k.
áramót. Ella fá þeir útsvörin alls
ekki frádregin. Það er vegna
reynslunnar í ár sérstök ástæða
til að benda öllum þeim, sem
greiða útsvör sín af kaupi til at-
vinnurekenda, að þeir fylgist ná-
kvæmlega með því, hvernig
stendur með greiðslur, þegar
nálgast áramótin ög geri þær
ráðstafanir, sem nauðsynlegar
kunna að vera til þess, að þeir
hái sínum rétti.
Jafnan þegar talað er um
kauphækkanir hjá verkafólki er
svar atvinnurekenda það, að at-
vinnuvegirnir þoli ekki hærra
kaupgjald. Þeir fari á hausinn
verði kaupgjald hækkað, og ekki
verði verkafólkið betur statt, ef
allur atvinnurekstur hætti. Út-
koman hefur þó alltaf orðið sú,
að atvinnureksturinn hefur hald-
ið áfram og sjaldnast hægt að sjá,
að hann gengi nokkuð verr eftir
kauphækkun en fyrir.
Vextirnir eru útgjaldaliður hjá
flestum atvinnufyrirtækjum, sem
mjög miklu ráða um afkomu
þeirra, og stundum ekki minnu
en launagreiðslurnar. Þess
munu ekki fá dæmi nú, að fyrir-
tæki greiði eins háa upphæð í
vaxtagjöld yfir árið og þau
greiða í laun til starfsfólksins. í
stöku tilfellum eru vextirnir
stórum hærri upphæð. Þetta er
auðvitað mjög mismunandi eftir
stofnkostnaði fyrirtækjanna og
eftir því hversu mikill hluti af
heildarkostnaði launin eru.
Á síðasta vetri voru vextir all-
ir stórhækkaðir og þar með
þrengt að afkomu fyrirtækja og
einstaklinga, yfirleitt allra
þeirra, sem eitthvað þurfa á láns-
fé að halda. Auðvitað hafa ýmsir
kvartað yfir þessu síðan, en mest
hafa þó verið áberandi kvartanir
einstaklinga, sem staðið hafa í
húsabyggingum eða sambærileg-
um framkvæmdum, bænda, sem
staðið hafa í framkvæmdum á
jörðum sínum eða vélakaupum o.
s. frv. Frá atvinnurekendum al-
mennt, hinum meiriháttar at-
vinnurekstri í landinu, hefur aft-
ur á móti lítið heyrzt. Það var a.
m. k. ekki rekið upp annað eins
ramakvein, þegar vaxtahækkun-
inni var skellt á, eins og sífellt
er gert, þegar kaup hækkar.
Nú stendur fyrir dyrum, að al-
veg á næstunni setji verkafólk
almennt fram kröfur sínar um
hækkuð laun. Þörf fólks fyrir
hækkuð laun er nú orðin svo
knýjandi, að gegn réttmæti
launahækkunar reynir varla
nokkur að mæla lengur. En at-
vinnurekendur gefa sama svarið
og jafnan áður: Það er alls ekki
hægt að hækka kaupið, atvinnu-
vegimir þola það ekki.
Kannski hafa atvinnurekendur
að þessu sinni meira til síns
máls en oftast áður, eða sumir
þeirra a. m. k., vegna þess, að
ýmsar ráðstafanir ríkisvaldsins á
bessu ári hafa mjög þrengt kosti
sumra atvinnugreina. En varlega
kyldi þó taka allar fullyrðingar
um, að atvinnuvegimir þoli ekki
hærra kaup. Stöku atvinnugrein-
ar þola það að vísu ekki eins og
stendur, t. d. togaraútgerðin, sem
nú berst mjög í bökkum. En það
er ekki röksemd gegn kauphækk-
unum, þó að benda megi á ein-
taka atvinnurekstur, sem ekki
bolir þær. Sá atvinnurekstur, ef
hann á rétt á sér, verður aðeins
að fá bættra rekstrarmöguleika.
Og einfaldasta og auðveldasta
1eiðin, sem nú er fyrir hendi til
að bæta rekstrarafkomu atvinnu-
æganna er sú, að lækka vextina,
sem hér eru hærri en víðast hvar
-'f ekki alls staðar í heiminum.
Veruleg vaxtalækkun myndi