Verkamaðurinn


Verkamaðurinn - 15.11.1963, Blaðsíða 5

Verkamaðurinn - 15.11.1963, Blaðsíða 5
— UM BMUROGMEM- Menningarsjóður hefur sent frá sér þá bók, sem ég tel nú bók bóka, það er: Islenzk orða- bók. Ritstjóri þessa verks var Árni BöSvarsson og meS honum hafa unniS hinir hæfustu menn í hverri grein. Hér eru saman- komin 65 þúsund íslenzk orS meS skýringum, allt frá forn- máli fram á atómtíS. Ritháttur, beygingar, kenningar, sérfræSi- orS, mállýzkur. Allt hér. Þeir, sem árum saman hafa haft aS handbók hinar takmörk- uSu stafsetningarorSabækur Halldórs og Freysteins, munu nú fagna nýjum og notameiri vini. Þótt íslenzk tunga sé eigi hér öll á bók færS, er þetta mik- ill og góSur orSaforSi, ef vald fæst á. Nútímafólk er yfirleitt ekki „orSmargt", þ. e. hefur ekki á hraSbergi mikinn orSa- forSa, þótt nóg sé málæSiS. — Þessa gætir mj ög í ræSu og riti. Reyging og önnur meSförS hins takmarkaSa forSa er einnig í molum, þrátt fyrir langa skóla- setu. Nú er ekki lengur hægt aS kenna um skorti á hjálpartæki, og engum ofverk aS fletta upp þeim orSum, sem ekki eru mót- uS rétt í vitundinni. Nú getur hver sem vill orSiS rithöfundur. Hér eru 65 þúsund orS. TakiS ySur til og raSiS þeim upp á þúsund, milljón vegu, og þiS fáiS ritverk upp á hundruS síSna. í þessari einu bók felst meirihluti allra bóka, aSeins leystur upp í frumparta sína. Já, þetta er dýrindis bók. Sjálfsagt geta orSiS deilur um slíka bók: HvaS átti aS taka, hverju aS hafna. ViS mjög laus- legt yfirlit virSast safnarar hafa veriS nokkuS djarftækir á mál- lýzkur og slanguryrSi, þessi orS eru birt hér og skýrS, sum án athugasemda. Mætti kannske segja, aS þeim væri þar meS gefinn tilveruréttur og þau fest í málinu. Hins vegar eru þau ekki ómerkur spegill tímans og Hið mikla kröfumót Framhald af 4. síðu. ur, en sögulegra atburSa má vænta hvenær sem er frá þess- um slóSum. LeiStogi negranna, séra Martin Luther King, er maS ur einbeittur, hver árekstur, sem verSur milli hvítra og svartra herSir skap minnihlutans. Nýrra kröfugangna og útifunda má enn vænta, og von allra hugs- andi manna hlýtur aS vera sú, aS réttlætiS sigri þarna eins og alls staSar annars staSar í hin- um litla og þéttbyggSa heimi hvítra, svartra og gulra. fróSleg fyrir framtíS, en þá von- andi dauS: Skutla, skvísa, sætur, lo. um hluti, agalegt, gæi, stæll. Þá koma orS, sem maSur þekkir ekki í þessari gefnu merkingu, en hefur vanizt í annarri, um annan hlut. Væri án efa mikils- vert og gott hinni miklu orSabók háskólans, aS menn læsu þessa vandlega og sendu orSasöfnur- um hinnar þær breytingar og viSauka, sem þessi gefur efni til. Þannig gæti þessi orSiS mjög auSgandi fyrir hina. Dæmi: „Klambra“. Hér not- aS um ístykki, klambra ehv. saman o. s. frv. Eg sakna bygg- ingarefnisins „klambra“, stakk oft klömbru, sem notuS var í sérstaka gerS veggja, klömbru- veggi. JarSvegshnaus, breiSur í annan enda, örþunnur í hinn. „Klambur, -urs h. 1. klambra, ísklumpur. 2. slæmt smíSi, sam- anbarinn kveSskapur.“ Hér sakna ég samsetningarinnar „klamburball", sem var algengt á SuSausturlandi. En þetta er ekki verkefni mitt nú. Hjá mér var í sumar hópur ungra skozkra vísindamanna- efna til þjálfunar í vísindaleg- um vinnubrögSum. ÞaS var mér mikil ánægja aS fá tækifæri til aS kynnast af eigin raun völdum mönnum, mótuSum og þjálfuS- um til forustu í sókn mannsins aS því aS verSa herra eigin ör- laga meS því aS kunna aS láta náttúrulögmál verSa sér til liSs. ÞaS hefur aldrei veriS létt hlutverk bóndans í þessum heimi, aS bera ábyrgS á lífi manna og dýra í forsjá hans, enda hefur hann oft veriS hrak- inn aftur á bak af andstæSum og neikvæSum öflum. Þess vegna er þaS honum djúpstæS gleSi aS finna, aS í hóp hans bætist liSsmenn, er svo mikiS sé í spunniS, aS þaS sé þeim ljúf skylda aS brjótast áfram í broddi fylkingar og mynda slóS fyrir þá, er örlögin hafa ekki veitt jafnmikiS þrek og hæfi- leika. ísland er mjög sérstætt land meS hliSsjón af veSurfari og jarSvegi, og hér hefur síSasta mannsaldur gerzt þvílík bú- skaparbylting, aS forn reynsla um hvernig eigi aS búa er orSin íslenzkum nútímabónda harla lítils virSi. ÁstæSa er því til aS ætla, aS hér væri allt gert til þess aS hjálpa íslenzka bóndanum til aS OrSabókin er 852 bls., falleg, vönduS og sérlega kærkomin. Ætti aS vera til á hverju heim- ili, prentsmiSju, skrifstofu og á hverju skólaborSi. Þökk þeim er aS unnu. k. * BÓKAFORLAG ODDS BJÖRNSSONAR hefur sent frá sér tvær bækur: Hina árlegu skáldsögu eftir Ingi- björgu SigurSardóttur, Lœknir í leit að lífshamingju, og aSra, sem á fátt skylt meS hinni, Þegar himnarnir opnast, eftir Arnald Árnason. Arnaldur er fæddur og uppal- inn hér á Akureyri, vel mennt- aSur og sérstökum gáfum gædd- ur. Hann hefur unniS flest venjuleg störf til sjós og lands, gengiS hljóSur og hugsi á veg- um okkar og munu fáir vitaS hafa hvaS gerst hefur í hans innra heimi. Nú hefur hann gef- iS út sína fyrstu bók og munu fleiri eftir fara. Bók þessi er átta sig á, hvar hann stendur, benda honum á farsælar leiSir; en svo er ekki, bændur verSa í búskap sínum aS ganga sig ör- þreytta á hringgöngu í þoku og myrkri, vegna sinnuleysis, skammsýni og greindarleysis þeirra, er málum ráSa. Þetta lýsir sér meSal annars í því, aS venjulegum íslenzkum bónda, sem lifa þarf af búskap sínum, er varnaS aSgangs aS notkun nútíma rannsóknartækni í búskap sínum. Hann getur ekki f engiS f ramkvæmdar j afnvel allra fábrotnustu rannsóknir á jarSvegi og fóSri, nema þá einn og einn fyrir einkanáS og kunn- ingsskap. En nú í haust tókst mér aS nokkru aS komast í gegnum þennan múr skipulagSrar fá- fræSi bænda. Var þaS fyrir ljúf- mannlega aSstoS og höfSings- lund David Kemp B. Sc. og Bún- aSarháskólans í Edinborg, sem rannsakaSi í haust sýrustig í 20 j arSvegssýnishornum frá Kleif. NiSurstöSurnar sýndu gott sam- ræmi milli sýrustigs, gróSurs og svörunar viS áburSargjöf. T. d. vex nú orSiS nær ekkert gras á hluta nýlegrar nýræktar, þar sem sýrustigiS reyndist vera um 5.2 P.H., og svörun viS áburSar- gjöf er orSin næstum engin. Þessar einföldu sýrustigsákvarS- anir, sem hvorki útheimta mjög samsett af manni, sem í flestu fer eigin götur og er ekki nokk- urs manns eSa skoSana attaní- oss. Hér má finna nýstárlega biblíu- rannsókn, goSafræSi, dulheima- fræSi og heimspeki, ívafiS furSulegri og dularfullri lífs- reynslu hans sjálfs. Mig skortir þekkingu á nokkr- um þessara viSfangsefna, skiln- ing á öSrum. Og nokkuS af því, sem ég þykist skilja, stangast á viS skoSanir mínar. Samt hika ég ekki viS aS segja, aS þetta er stórmerk bók. HefSi höfund- ur getaS skreytt nafn sitt virSu- legum lærdómstitli, myndi hún valda löngum og hatrömmum rökræSum. Hún á jafnvel kann- ske eftir aS gera þaS hvort eS er. Höfundur segir í formála: „Tilgangur þessarar bókar er aS sýna fram á meS reynslu- sönnunum, aS hægt sé aS ná sambandi viS framlífsmenn eftir leiS raunvísinda.“ OrSiS „fram- lífsmenn“ er hygg ég, nýyrSi höfundar um framliSna, og er snjallt orS, sem á eftir aS fest- ast í máli. Og víSar bregSur dýr tæki né mikla þjálfun, segja á vísindamáli hvers vegna sprett- an er léleg: Moldin er svo súr, aS jörSin getur ekkert gefiS af sér vegna þess, aS frjósemi hennar leysist ekki úr læSingi, sem stafar af mjög daufri gerla- starfsemi í svo súrum jarSvegi. Af sömu ástæSum nýtist verk- smiSjuáburSur ekki heldur. Um þetta mætti skrifa langt mál, en engin ástæSa er til aS ætla, aS efnafræSileg og lífeSlis- fræSileg lögmál gildi ekki jafnt á íslandi og annars staSar í heiminum. Notkun kalks skóp frumskilyrSi fyrir iSnbylting- una í Vestur- og NorSur-Evrópu. Og þaS er almenn vitneskja sveitafólks í þróuSum löndum, aS þaS sé ekki hægt aS reka þróaSan og arSvænlegan land- búnaS í tempruSu veSurfari ún þess aS nota kalk til áburSar. T. d. er áætlaS, aS ef bandarískir bændur hættu aS bera kalk á myndi búnaSarframleiSsla Bandaríkjanna minnka um 50% á 30 árum. ÞaS er grundvallaratriSi fyr- ir góSum afrakstri af ræktuSu landi, aS sýrustig moldarinnar sé hentugt smáverugróSri henn- ar. Eldf j allaaska og áfok hennar á gróiS land hefur hingaS til séS um, víSast hvar á landinu, aS sýrustig verSi ekki of lágt fyrir hinn þurftarlitla úthagagróSur, hann fyrir sig nýyrSum, en not- ar einnig orS og hugtök í ann- arri merkingu en aSrir hafa gert. Þetta tel ég aS ýmsu leyti galla, þaS gerir flókiS mál enn flóknara. En kenningin um aS „lækningar framlífsmanna" séu á allan hátt efnislegar og geislar þeirra vel rannsóknar-hæfir fyr- ir okkar vísindi, er skemmtileg og mun reynast sönn. Bókin skiptist í tvo aSalkafla, fjallar fyrst um snertingu manns- ins viS Regindóminn, og síSan um beizlun framlífsmanna á sólarljósinu í okkar þágu. Þetta eru flókin fræSi. Stórmannlega er hér aS verki veriS, hvergi hik eSa vafi um vissu. Stíll er góSur og hæfileiki höfundar til bókvísi ótvíræSur. En svo fer oft, aS manni, sem liggur mikiS á hjarta gengur verr en skyldi aS takmarka bók viS höfuSkjarna. Hér mun þó flest samrýmast og persónureynsla tengir hiS fjar- skylda nokkuS saman, en hún er hinn rauSi þráSur verksins. Ég óska höfundi til hamingju á hinum lítt kunnu leiSum. Bókin er forlaginu til sóma. k. sem áSur fyrr var meginundir- staSa landbúnaSarins, en þegar kemur aS ábornum löndum nú- tímans dugir þetta ekki til aS halda í horfinu. Kjarninn mun meS öSru sjá um þaS. Sumt af túninu hjá mér er orSiS mjög lélegt og spretturýrt, og hef ég fyllstu ástæSu til aS ætla, aS þaS sé vegna þess, aS moldin er orSin of súr. Eins er hjá mér mikiS af uppþurrkuSu mýr- lendi, sem ég tel nú vera til- gangslaust orSiS aS reyna aS gera gjöful tún, án þess aS bera fyrst í þaS kalk, og mig grunar aS víSa sé svipaS ástatt eSa verSi fljótlega. I vor kostaSi tonniS af kalki frá SementsverksmiSj unni á Akranesi 650 krónur komiS á hafnarbakka á Akureyri. Væri ekki ástæSa til fyrir okkur, sem ennþá berum hag og framtíS íslenzku bændastéttar- innar og íslenzks þjóSernis fyrir brjósti og kunnum því illa aS fljóta sofandi aS feigSarósi eSa detta af dáSleysi í feniS, aS leggja okkur nú fram um aS koma okkur upp rannsóknar- þj ónustu, svo hægt verSi aS grundvalla íslenzkan landbúnaS á vísindalegri reynslu, en ekki eins og nú er á ágizkunum og hugdettum? Einar Petersen, Kleif. Dálítil þehhing er bœndum ehhi til ílls Föstudagur 15. nóvember 1963 Verkamaðurinn — (5

x

Verkamaðurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Verkamaðurinn
https://timarit.is/publication/215

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.