Verkamaðurinn - 21.02.1964, Síða 2

Á sjónskífunni
Ríkið
Það hefur frá upphafi verið
eitt helzta vandamál einstaklings
og heildar (ríkis) að afla sér lífs-
viðurværis. Fyrst lengi snerigt
vandamálið um hið frumstæða,
mat, drykk, klæði og skýli. Eftir
að „menning“ óx og verkaskipt-
ing kom til, fór þetta meir og meir
að snúast um öflun tekna, fyrst
varnings til vöruskipta, síðan til-
búins gjaldeyris. Þá er þjóðskipu-
lag það þróað orðið, að til er
nokkurs konar almennings-forsj á,
sem kallast ríki. Það hefur með
höndum ýmislegt það, sem áður
var viðfang einstaklinga eða hópa
og verður því einnig að afla sér
tekna til að standa undir margs
konar greiðslum við stjórn og
framkvæmdir. Þetta fyrirbæri,
sem kallast ríki, er háð þeim ann-
marka, að því hættir við ofvexti
og verður oft ferleg ófreskja, sem
ekki einungis keppir við einstakl-
ingana um verðmæti, heldur hef-
ur það ríka tilhneigingu til að
gleypa þá, smátt og smátt eða alla
í einu. Nú er það svo, að „ríki“
er aðeins hugmyndalegt fyrirbæri,
líkt og sá vindgapi, sem ekki hef-
ur á stöng settur verið og magn-
aður. Ríki er því óskabiti þeirra
óheilbrigðu einstakiinga, sem ekk-
ert þrá nema yfirráð yfir öðrum
og þá aðstöðu, sem slíkt veitir til
svölunar græðgi. Geysileg hætta
er jafnan samfara því, ef and-
varaleysi ríkir í vali manna til
stjórnar rikinu, einnig, að ein-
hverjir fantar hrifsi til sín það
vald.
Allir þekkja hina ýmislegu þró-
un ríkja, og er óþarft að rekja
dæmi. En hvernig standa þessi
mál á Islandi nú?
Ríkisbáknið er orðið mikið og
hleður stöðugt utan á sig. Uggir
marga um þróun þess. Hér hefur
þó verið valið í stjórn þess eftir
lýðræðislegum leiðum, ætti það
að vera trygging fyrir góðri
stjórn, þar sem allra hagur væri
fyrir brjósti borinn. Þar ættu að
sitja menn, er bæði hafa vit og
vilja til að gera sem bezt. Á þetta
þykir þó skorta mjög.
Tekjuöffun
Eiristaklingar afla sér tekna
með mörgu móti. Nokkrir selja
orku sína, vinna öðrum, nokkrir
reyna að komast yfir tæki, er
skaffi þeim viðurværi, svo sem
bát, skip, bifreið, nokkrir koma
fyrir sig búum og framleiða vöru
til matar og klæða, nokkrir vinna
þessa vöru og dreifa henni. Mætti
svo lengi telja. Of margir eru þó
haldnir þeim leiða sjúkdómi, að
þeir nenna ekki að skapa sér verð-
mætin með eigin orku, heldur
reyna að afla þeirra á annarra
kostnað. Þetta eru afætur, sem all-
ar þjóðir eiga við að stríða og
þyrftu lækningar við. En hvernig
aflar ríki sér tekna? Eðlilegt má
kallast, að það neytti að miklu
leyti sömu bragða og forsjálir ein-
staklingar, kæmi sér upp einhverj-
um arðbærum tekjulindum, en á
þessu virðist víða mikil tregða,
kemur þar margt til, byggist þó
vitanlega á þeim, sem ríkinu
stjórna, því ríki er sem fyrr seg-
ir, ekki annað en tæki, sem lýtur'
stjórnanda.
Áður fyrr heyrði maður oft í
sveitum, ef velja skyldi hrepps-
nefndarmann: Sá, sem ekki getur
búið fyrir sjálfan sig, getur held-
ur ekki búið fyrir aðra. Þessu hef
ég aldrei heyrt hreyft, þegar rætt
er um val ríkisstj órnar eða fjár-
málaráðherra sérstaklega. En
hvaða tekjuöflunarleiðir hafa
þeir valið?
Véfrétfarorðið: Skaftur
Þegar ég fór fyrst að fylgjast
með landsmálum, úr 1930, voru'
hér neyðarár, og þurfti þá forsjála ^
menn til forystu á öllum sviðum, ^
svo þjóðin ekki sylti. Á þeim ár-'
um kom í embætti fj ármálaráð-
herra, ungur maður, sem síðar
varð haldinn þeirri þráhyggju, að
enginn gæti stjórnað fjármálum
nema hann, veit ekki, hvort hann 1
kunni að búa fyrir sjálfan sigJ
Á þessum árum var eitt úrræði1
mjög í hávegum haft við lausn ^
fjármálavanda ríkisins, það var'
véfréttarorð, þó mjög fornt: Skatt ■
ur. Öllum auknum útgjöldum^
skyldi svarað með því að leggja
nýjan skatt á almenning í alls
konar formum, undir tugum og'
hundruðum nafna. Þó hefur keyrt ^
um þverbak eftir að hann hætti.
Allir, sem skipað hafa sæti fjár-
málaráðherra síðan, hafa stórauk
ið við, svo fram úr öllu skynsam-
legu hófi keyrir, hafa þó ýmsir
þeirra kunnað vel að búa fyrir
sjálfa sig. Skattpíning á íslandi
á sér sennilega hvergi hliðstæðu.
Nöfn þeirra eru legíó. Úrræða-
leysi ríkisvaldsins til að bjarga
sér á skynsamlegan hátt verður
helzt jafnað til öryrkju vegna fá-
vitaskapar, ef um einstakling væri
að ræða. Skattheimta ríkisvalds
af almenningi er orðið eitt höfuð-
vandamál þjóðarinnar, er lamar
öll viðbrögð hennar og áhuga, en
í öngþveiti sínu er hún einnig
völd að alls konar sviksemi og
undirrót margra lasta.
Hvað er hægí að gera?
Bóndi myndi svara þessarri
spurningu svo: Eg verð að auka
við bústofninn og bæta jörðina.
Útgerðarmaður myndi fjölga bát-
um og vinna að betri nýtingu afl-
ans, verkamaður vinna lengur.
Engum þessum aðila myndi detta
í hug það úrræði að fara í vasa
náungans, sem við svipuð kjör
byggi, enda yrði hann þá dæmd-
ur í tugthús fyrir. Ríkið rekur
einkasölu á lyfjum og nautnavör-
um, og hefur af því góðan hagn-
að. Það á skipaútgerð, tapútgerð,
og síldarverksmiðju. En þetta er
allt hálfkák, t. d. hef ég það fyr-
ir satt, að ríkið flytji ekki sjálft
inn vörur til einkasalnanna, held-
ur sé sá rekstur í höndum heild-
sölufyrirtækja: þarna sleppir það
spæni úr aski, sem hægt væri að
góma og auka tekjur Verulega.
Olíufélög hér eru mörg, en þó tal-
in græða allvel, þrátt fyrir hinar
flónslegu dreifingaraðferðir. Rík-
ig kaupir í rauninni alla olíu í
vöruskiptum, en afhendir vöruna
nokkrum gæðingum til sölu inn-
anlands, og þótt það taki rífleg-
an skatt af olíunni, myndu hitt
drjúgum betri tekjur að hafa alla
söluna.
Innflutningur ýmissa vara er
talinn góð atvinnugrein. Heildsal-
ar eru með ríkustu þegnum þjóð-
félagsins. Því skyldi ríkið ekki
flytja inn vörur og selja lands-
mönnum? Þó það taki toll og skatt
af hverju hæti, myndi viðbótar-
gróðinn, sem rennur í vasa milli-
liðanna, vera betur kominn í rík-
iskassann. Því gerir ríkið ekki út
fiskiskip, því rekur það ekki stór-
búskap? Þannig mætti lengi
spyrja. En véfréttin sagði: skatt-
ur, og hvað þá?
Fjármál þjóðar, sem aðeins tel-
ur 189 þúsundir, eru ekki mikið
viðfangsefni. Það þarf ekki að
leita langt erlendis til að finna
fyrirtæki, sem svipað hefur um-
leikis. Þessi fjármálavandræði okk
ar, sem þó búum við óvenju mikil
náttúruauðæfi eru brosleg og
sjúkleg í senn. En sú gáta er vissu-
lega auðskilin. Þar kemur annað
orð til: Auðvaldskipulagið.
Höfuðgalli
Ágallar þessa fj áröflunarkerfis
eru margir. T. d. er það mjög
mannfrekt og dýrt í framkvæmd.
Það mun þurfa að leggja á geysi-
legar fjárupphæðir, aðeins til að
greiða laun fyrir að innheimta
þær. Einnig eru þess mörg dæmi,
að almenningur veigri sér við að
leggja á sig aukin störf, vegna
hinnar hörðu refsingar, sem skatt
heimta getur orðið, ef tekjur fara
fram yfir viss mörk. En höfuðágall
inn er hin siðferðilega hlið. Skatt
BÆKDIIR VAKNA1VARNAR
Hinn mjög svo fjölmenni fund-
ur Bændaklúbbsins fyrri mánudag
á Hótel KEA, sýnir að þessi stétt
er alvarlega vöknuð til vitundar
um mátt samtaka til varnar af-
komu sinni. Það er líklega fyrst
og fremst utanaðkomandi árásir,
sem valda þessu. Að landbúnaður
sé hemill á „hagvexti“ í landinu,
er alls ekki rannsakað né undir-
byggt svo mark sé á takandi, enda
skyldi varlega trúa hagfræðing-
um, reynslan af þeim er ekki góð
nú um stundir. Menntun þeirra
er auðvaldslyktandi.
Á þessum fundi var mættur for
maður Stéttarsambands bænda,
Gunnar Guðbjartsson, maður full-
ur af eldmóði og flutti þarna fram
söguerindi, sem mikil vinna lá
bak við. Hann sýndi með tölum
„hagvöxtinn“, og fékk mjög já-
kvæðar niðurstöður fyrir stétt
sína, borið saman við aðra. Hann
nefndi t. d. starfsmannafj ölgun í
bönkum og öðrum opinberum fyr-
irtækjum, og fækkun bænda plús
afköst. Það er skemmtilegt saman-
burðardæmi. Annars er það svo
með tölur, að þeim má hagræða
og með þeim má sanna eða af-
sanna allan skollann, með og móti
málefnum. Við höfum heyrt ár-
lega í útvarpsumræðum, að tölur
eru notaðar óspart og koma
hverju sjónarmiði að fullu gagni,
hver á móti annarri. Kannske eru
þær allar réttar, aðeins eftir því
hvernig þær eru matreiddar, en þó
mun svo um tölur sem orð, að ef
þau eru misnotuð nógu lengi,
missa þau gildi sitt og vekja manni
ógleði. Tölur eru pappírsvopn og
pjáturverja. Það er öllum ljóst,
að algjör bylting hefur gerzt í
landbúnaði með tilkomu hinna
mikilvirku véla. Framleiðsla hefur
margfaldast, þrátt fyrir mikla
fækkun fólks við störf, og vel
1 horfir enn um aukinn afrakstur,
! þó „guð og menn“ leggist á eitt
| um að tefja og trufla. En höfuð-
| atriði tel ég þó, að landið hefur
! verið bætt. Það er meir en bænd-
I
ur hafi aukið framleiðslu sína frá
ári til árs. Þeir hafa ræktað land-
ið og gert það verðmeiri arf kom-
andi kynslóðum og þeir hafa
byggt fyrir þær framtíðarbygg-
ingar.
í því er ekki síður „hagvöxtur“,
þar er einmitt hið varanlega gildi
fólgið.
Þó mjög erfitt væri vegna
þrengsla og slæmra hlustunarskil-
yrða að fylgjast með málflutningi
á fundi þessum, má fullyrða, að
þar var merkum málum hreyft og
nokkur krufning reynd. En höfuð
gleðiefnið var að sjá þann áhuga,
sem ríkti og er vaknaður, þegar
slíkur fjöldi manna tekur sig upp
við slæmar aðstæður til að geta
fylgzt með málefnum sínum og
haft áhrif á þau.
Svo mun framtíð þjóðarinnar
bezt borgið, að hinir fornu at-
vinnuvegir hennar skipi öndvegið
enn um sinn. Sjávarútvegur og
landbúnaður ættu einnig í vax-
andi mæli að verða undirstaða
hins unga en framsækna iðnaðar
í landinu.
BRODERAÐAR
BLÚSSUR
margar gerðir
margir litir
DRALON-PEYSU R
stutterma
RÚLLUKRAGA-
PEYSUR
danskar, margir litir
PLÍSERUÐ PILS
fallegir, Ijósir litir
Verzl. Ásbyrgi h.f.
svik eru ekki lengur talin til glæps
eins og vera bæri, heldur sport
eða í hæsta lagi nauðvörn.
Það er öllum ljós sá mikli að-
stöðumunur þjóðfélagsþegnanna
til framtals. Þeir, sem fyrir laun-
um vinna, geta ekki á nokkurn
hátt komist undan því, að hver
eyrir komi fram. Aðrir hafa að-
stöðu til að sýna útkomu, sem get-
ur orðið brosleg að vísu, en hlíf-
ir þeim við mestu álögum. Þetta
eru þó einmitt þeir, sem í rauninni
hafa bezta aðstöðu til að borga.
Það er ógjörlegt að segja um það
með vissu, hve miklu er stolið und
an skatti á í slandi, en það má full-
yrða, að ef öll kurl kæmu til graf-
ar, myndi álag á hvern einstakl-
ing geta lækkað um þúsundir. Það
væri því máske einhver mesta
kjarabót venjulegum launþegum
ef hægt væri að knýja fram nokk-
| urn veginn rétt framtöl allra.
í skjóli skattheimtukerfis okk-
j ar og skugga jiess, dafna ótrúleg-
j ar jurtir, þær halda áfram að vaxa
eitra út frá sér og kæfa góðgres-
ið, svo lengi sem óbreytt ástand
varir. Þetta er einn svartasti blett-
ur á öllum auðvaldsþj óðfélögum
og verður vart af máður innan
þeirra. En það má afmá þau, og
væri góðverk að gera það, áður
en þau holgrefur svo að þau
hrynji. k.
2) Verkamaðurinn
Föstudagur 21. febrúar 1964.