Verkamaðurinn - 12.06.1964, Blaðsíða 1

Verkamaðurinn
íslenzka lýðveldið tvítugt
Listahátíd sett
Þann 17. júní 1944 var Alþingi
seft að Þingvöllum við Oxaró, og þá
var, á þeim fornhelga stað, lýst yfir
stofnun lýðveldis á Islandi. Með
þeirri yfirlýsingu var Island form-
lega og aS fullu laust undan Dana-
konungi og afskiptum danskra
stjórnarKerra. Þennan dag varð lýð-
veldið Islond til. Það vor ó afmæl-
isdegi Jóns forseta Sigurðssonar, og
aldrei hefur heyrzt nokkur rödd,
sem hafi haldið því fram, að ekki
hafi verið valinn réttur dagur til
þessarar gerðar og til þess að verða
þjóðhátíðardagur Islands. Svo mjög
og ágreiningslaust er Jón Sigurðsson
metinn af landsmönnum öllum.
Á miðvikudaginn í næstu viku
hefur lýðveldið ísland staðið í tutt-
ugu ár. Það er ekki langur tími, en
morgt hefur gerzt ó þessum tíma.
Rért mun, að jafnan skiptast á skin
og skúrir í lífi hverrar þjóðar. Stund-
um vegnor vel, í annan tíma mltSur.
Þegar á heildina er litið, mó þó
segja, að þessi tuttugu ór hafi ver-
ið samfelldur góðæriskafli fyrir ís-
lendingci. Hafísinn hefur haldið sig
úti í hafsauga og ekki torveldað
siglingar á hafnir. Eldgos hafa verið
nokkur, en miklu fremur til skemmt
unar en að af þeim hafi skaði hlot-
izt. Sjórinn hefur verið gjöfull og
íslenzkir sjómenn bætt heimsmet
sín í aflbrögðum ár frá ári. Gras
hefur sprottið vel flest sumur og
búfé skilað góðum afurðum. Iðn-
aður hefur farið hraðvaxandi og
sfuðlað að bæftri og öruggari af-
komu landsmanna. Við höfum ekki
ástæðu til að sakast við náttúru-
öflin eftir þessi tuttugu ár. Þau
hafa verið okkur hliðhcll, og aukin
menntun og tækni hafa lyft þjóðinni
til betri lifskjara. Þótt deilt sé um
skiptingu þjóðarteknanna milli
hinna ýmsu starfsstétta verður ekki
um það deilt, að i heild býr íslenzka
þjóðin við góð lífskjör.
En samt eru dökkir blettir ó þess-
ari tuttugu ára sögu. Þegar lýðveld-
ið var stofnað, var heimsstyrjöld í
algleymingi. I landi okkar dvaldi
erlendur her. Ari siðar lauk þeim
hildarleik. Flestir vonuðu, að þá
myndi herinn hverfa úr landi, ís-
land verða fyrir Islendinga og þá
eina. En enn í dag er Island hersetið
land. Enn í dag verður þjóðin að
þola þær hættur, sem herseta stór-
þjóðar í landi smáþjóðar er þeirri
síðarnefndu. Og margskonar spill-
ingu hefur af hersetunni leitt. Hún
hefur unnið íslenzku þjóðlífi mikið
ógagn, skilið eftir sig þau sór, sem
seint verða grædd. Erfiðast er atS
verða að viðurkenna, að hersetan
er sök Islendinga sjálfra. Ef þjóðin
öll hefði sameinast um, áS segja
hernum að fora, þá væri hann ekki
hér. En það hefur skort samstöðu.
Þeir hafa verið of margir, sem meira
hofa metið eigin auravon en sjálf-
stæði og menningu þjóðar sinnar.
Þessu til viðbótar höfum við látið
véla okkur inn í hernaðarbandalag.
Með þvi hefur hlutleysisyfirlýsingin
frá 1918 verið að engu gerð, sómi
lands og þjóðar verið blettaður og
tortýmingarhættu boðið heim, ef
nýr hrunadans stórvelda hæfist.
Loks hafa hin síðustu órin verið
uppi háværar raddir um að hleypa
útlendum mönnum og útlendum
atvinnufyrirtækjum óhindrað inn í
landið. Og sumir róðherrar og aðrir
forsvarsmenn þjóðarinnar hafa um
skeið tekið upp baróttu fyrir ofsali
sjólfstæðisins með þvi að predika,
að við ættum að gerast aðili oð
efnahags- og stjórnmálasambandi
ríkja ó meginlandi Evrópu. Heilir
stjórnmálaflokkar hafa jafnvel gert
þennan áróður að sínum.
Allt hefur þetta gerzt ó aðeins
tuttugu fyrstu árum islenzka lýð-
veldisins. Tekizt hefur að forða
stórslysum öðrum en hinni langvor-
20 þúsuod mól til Krossaness
Góð síldveiði hefur verið
undanfarna daga og raunar allt
frá því veiðarnar hófust um síð-
ustu mánaðamót.
Krossanesverksmiðjan hóf
bræðslu um síðustu helgi, fyrst
af öllum síldaverksmiðjunum,
og meiri og minni löndun hefur
verið þar daglega. Er blaðið
hafði samband við verksmiðj-
una um tíuleytið í gærkvöldi
hafði verið bókfærð þar löndun
13.679 mála og verið var að
Ijúka löndun ca. 1400 mála úr
Jörundi III. Hefur því verk-
smiðjan í gærkvöld verið búin
að fá yfir 16000 mál eða svipað
magn og þar var landað í allt
fyrrasumar.
Auk þess voru þá fimm skip
á leið til verksmiðjunnar: Björg-
úlfur með ca. 1100 mál, Súlan
1150, Loftur Baldvinsson 900,
Baldur 400 og Sigurður Bjarna-
son, en ekki var vitað um afla
hans.
andi hersetu. En þessi atriði, sem
bent hefur verið ó, sýna okkur, oð
margar hættur eru búnar frelsi og
sjálfstæði okkar fámennu þjóðar.
Verst er, að þær hættur hafa skap-
ast at spillingu, hugsjónadeyfð og
skammsýni nokkurs hluta þjóðar-
innar. Þeim mun ríkari óstæða er
fyrir þá, sem vöku sinni hafa hald-
ið, aS vera á verði framvegis, svo ao'
takast megi að hindra, að slys hendi
okkar unga lýðveldi eða oð sjólf-
stæði lands og þjóðar verði selt fyr-
ir stundargróða einstakra manna. -
Sjálfstæðisbarátta okkar var of löng
og ströng, þrengingarnar undir er-
lendri stjórn of miklar til þess, að
við megum nokkru sinni farga því
aftur, sem við höfum unnið. Minn-
umst þess ó tuttugu ára afmæli lýð-
veldisins Islands.
Strengjum þess heit, oð standa
trúan vörð um sjálfstæði landsins
okkor, um verndun íslenzkrar tungu
og um menningu þjóðarinnar forna
og nýja. Kjörorðið á alltaf oð vera:
ÍSLANDI ALLT.
Listahátíð Bandalags íslenzkra
listamanna 1964 var sett í Há-
skólabíó í Reykjavík kl. 13.30
- síðastliðinn sunnudag, með
miklum glæsibrag.
Jón Þórarinsson tónskáld og
Ragnar Jónsson bókaútgefandi
hafa séð um höfuðundirbúning
þessarar hátíðar, en mikill fjöldi
listamanna og annarra, frá hin-
um ýmsu félögum, hafa unnið
með þeim.
Þetta er í raun réttri fjórða
listahátíðin síðan 1942. Hinar
þrjár voru kallaðar Listamanna-
þing.
Mikill fjöldi manna mætti við
setningu hátíðarinnar og starfs-
lið listamanna í hljómsveit og
kór var mjög margt. Forseta-
hjónin voru þarna, enda hann
„verndari" Listahátíðarinnar.
Hátíðin hófst með því, að
fluttur var þjóðsöngurinn undir
stjórn Páls ísólfssonar. Þá flutti
Jón Þórarinsson setningarræðu
og minnzt var horfinna snillinga.
Þá komu ávörp menntamálaráð-
herra og borgarstjórans í Rvík,
en því næst flutti Nobelsskáld
okkar, Halldór Laxness, ræðu.
Þeir, sera halda Laxness á
undanhaldi í sinni gæfuríku
baráttu fyrir farsæld lands og
lýðs, jafnvel farinn að hneygj-
ast til undansláttar, máttu róir
upp rísa. Skáldið flutti afburða-
Akureyringrar heiðraðir
snjalla ræðu, sem lengi mun í
minnum höf ð. En án ef a f á menn
að lesa hana einhvers staðar áð-
ur en langt líður.
Þá var flutt Minni íslands,
forleikur fyrir hljómsveit og kór
op. 9, eftir Jón Leifs við ljóð
Jónasar Hallgrímssonar og Ein-
ars Benediktssonar. Þetta verk
sannaði, svo ekki verður framar
rengt, að Jón Leifs er snillingur,
og skal það verða gleði okkur
öllum. Framtíðin fær ekki ein
að njóta hans, við gerum það
einnig.
Næst lásu rithöfundar úr
verkum sínum: Guðmundur
Hagalín, Þórbergur og Guð-
mundur Böðvarsson.
Þá kom lofsöngur eftir Pál
Isólfsson, verk samið fyrir kór
og hljómsveit við ljóð eftir
Davíð. Tónflutning önnuðust
Sinfóníuhljómpveitin, Söngva-
sveitin Filharmonía og blandað-
ur kór Fóstbræðra undir stjórn
Igor Buketoff. Var flutningur
þessi með eindæmum góður, og
húsið virðist gott til hljómburð-
ar nú.
Klukkan fjögur þennan sama
dag opnaði svo Ragnar Jónsson
myndlistarsýningu í Listasafni
íslands. Eru þar sýnd margs-
konar listaverk eftir mikinn
fjölda listamanna.
Síðdegis hafði svo mennta-
málaráðherra boð inni. Var það
hóf gott.
Listahátíð þessi stendur til
19. júní með dagskrá öll kvöld,
nema 17. júní: Myndlistarsýn-
ingar, leiksýningar, hljómleikar,
upplestrar o. s. frv.
Þetta er glæsilegt framtak og
verður vonandi íslenzkri list og
listamönnum til mikillar örfunar
og svo þjóðinni til gleði.
I sambandi við hátíð þessa
var gefið út vandað rit, dagskrá.
Á Sigurður Nordal þar m. a.
grein um Listahátíð og Lista-
mannaþing. Forsíðumynd er lit-
prentun eftir málverki Kjarvals:
Uti og inni. k.
Um síðustu helgi var fundur
haldinn í Sambandsráði íþrótta-
sambands Islands í Skíðahótel-
inu í Hlíðarfjalli. Er það í
fyrsta skipti í sögu íþróttasam-
bandsins, sem það heldur sam-
bandsráðsfund utan Reykjavík-
ur. En tilefni þess, að fundurinn
var haldinn hér nyðra, var að
ákveðið hafði verið að heiðra
tvo Akureyringa sérstaklega
fyrir mikil og góð störf í þágu
íþróttahreyfingarinnar.
íþróttakennararnir Ármann
Dalmannsson og Hermann
Stefánsson voru gerðir heiðurs
félagar ÍSÍ og veitt heiðurs
merki sambandsins. Við þetta
tækifæri var bæjarstjórinn á
Akureyri, Magnús E. Guðjóns-
son, einnig sæmdur gullmerki
ÍSÍ.
Á myndinni hér að ofan er
forseti ISÍ, Gísli Halldórsson,
að afhenda Ármanni heiðurs-
merki hans.
HEYRT
Á GÖTUNNI
AÐ sjomcnn séu þvi allreiðir, að
ór eftir ór skuli síldarverk-
smiðjan á Raufarhöfn ekki
tilbúin að taka til storfa,
þegar vertiðin hefst.
AÐ nauðsyn þyki til bera að
stofna sérstakt fegrunarfélag
ó Akureyri til að fjarlægja
togarann Hrimbak of Pollin-
um.
AÐ Akureyri sé að fá á sig
frægðarorð fyrir stærstu og
myndarlegustu uppboð á
landinu, og þó sé enn eftir
að bjóða púturnar.
L