Verkamaðurinn - 21.08.1964, Blaðsíða 5

Lárus Rist. Myndin tekin á Odd-
eyrartanga, þar sem hann fyrrum
hóf sundið fræga.
að eigendur veiðisvæða Ólfusár
geri sér grein fyrir þætti hennar
í fjölgun fiska. Hún endar líf
sitt, Varmáin, í fangi Ölfusár
eftir að hafa þrætt sig í gegnum
alls konar hömlur og áveitu-
skurði „Foranna" og skift um
nafn þar.
Þetta með áttir er alltaf vanda-
mál. „Það eru nú raunar engar
áttir í Skarðinu sjálfu, en aust- I
an og norðan við", var einhvern |
tíma sagt um Ljósavatnsskarð. *
I Hveragerði er suðrið lang i
breiðast, og þess þarf, svo öll j
rigningin komist í gegn. Austrið |
og vestrið eru ósköp mjósaraleg I
en norðrið er hálfdrættingur á ;
við suður. Nú sjá menn Surtsey I
gjósa, hérumbil í hásuður frá 1
þorpinu, en þess þarf ekki, nóg-
ar gufur á staðnum.
f heild er fallegt hér. En
Hamarinn var djásn staðarins
og fegurðarunnendur girtu
hann af og gróðursettu tré og
vörðu þær mörgu tegundir
grasa, sem töldu það stolt sitt
að vaxa þarna. Neðan við Ham-
arinn voru sléttir melar og ungir
menn höfðu lagt í það vinnu og
fé að skapa þarna leikvang. En
svo kom hagkvæmnin, framtak-
ið, og reisti ullarþvottastöð þar
og þá grét huldan í hamrinum
og snéri sér til veggjar.
Aldrei hefði listamanni dottið
ullarþvottur í hug í sambandi
við þennan stað. En raurihyggj-
an er fædd blind. Aftur á móti
setur Elliheimilið myndarsvip á
þorpið vegna snyrtilegrar um-
gengni.
FÓLKID.
Fólkið er komið á þennan
stað sitt af hverju landshorni.
Ég hygg að hver sýsla, jafnvel
hreppur landsins, eigi þarna
Föstudagur 21. ógúsi 1964
fulltrúa. Þess vegna var þetta
allt svo lifandi, ferskt og
skemmtilegt. Persónuleikinn svo
sterkur í hverjum og einum, að
þetta var eins og hópur sjálf-
stæðra ríkja, hvert heimili. Fólk
rann ekki saman í hóp, kastaði
ekki einkennum landshluta síns.
Fljótsdalshérað leggur til for-
mann Verkalýðsfélagsins, Norð-
fjörður hreppstjórann, Vestfirð-
ir aðal verzlunarmennina og
Sauðárkrókur bakarann. Skag-
firðingar smíða hurðir og fleiri
trékúnstir ásamt fleirum og Ey-
firðingur stjórnar hæli N.L.F.Í.
Þannig mætti lengi telja. Og
listamennirnir voru auðvitað
allra sveita kvikindi líka. Að ég
nú ekki tali um sjálfa undirstöð-
una, garðyrkjumennina.
Af þessu mikla sjálfstæði ein-
staklinganna leiddi óneitanlega
árekstra. Pólitík hefur alltaf ver-
ið hörð hér og vægðarsmá.
Kannski gæti þjóðin lært ofur-
lítið af Hvergerðingum og not-
fært sér gagnvart ríkisstjórn.
Hér hafa þeir það eins og Frakk-
ar höfðu það fyrir tíma De
Gaulle. Þeir reka miskunnar-
laust alla yfirmenn, sem þeim
líkar ekki við, og kannski hvort
sem er. Þetta veldur því, að em-
bættismenn hafa alltaf hita í
haldi, séu þeir teknir aftur,
halda þeir sér á mottunni.
Menn vinna að sínu, hver í
Gunnar Benediktsson.
sinni gler og gullkistu. Ræktun
er höfuðverkefnið og færir
garðyrkj umenn á hverju strái.
Fegurð garða og gróðurs í hús-
um, glerhúsum, vann svo mikla
aðdáun strax í upphafi, að þorp-
ið var kallað: Garðyrkju- og
listamannabær.
Því miður (já, hlæið). Stað-
urinn er að breytast í iðnaðar-
og garðyrkjuþorp. Ullarþvotta-
stöðin og væntanlegar viðbygg-
ingar munu taka æ fleiri menn
til sín. Nú vinna þar 10 manns.
Þarna er iðnfyrirtækið Magni,
sem framleiðir tjöld, svefnpoka,
teppi og barnaútifatnað o. fl.,
o. fl. Trésmiðja, steypustöð og
bifvélaverkstæði.
Þetta endar allt í hversdags-
leik, en rósirnar anga þó.
Og svo verður afgangur fólks-
ins þjónalið í „Mótelinu", hótel-
inu, Hælinu. Þjónustan við
ferðafólkið heimtar sitt. En fjar-
skylt er það hinum sjálfstæðis-
fæddu innbúum. Og alls staðar
er hægt að fá keyptan hafra-
graut.
LISTAMENN.
Það mun algert einsdæmi að
slíkur hópur listamanna safnist
saman á einum stað, eins og var
um tíma i Hveragerði.
Enginn mun fær að skýra,
hvers vegna. Þeir bara komu,
byggðu sér hús eða leigðu, og
voru þarna. Kannski var þetta
einkisvert í augum þorpsbúa, en
út á við var þetta auglýsing,
uppsláttur.
Þarna áttu flestar listgreinar
sinn fulltrúa, þarna voru þjóð-
f rægir menn: Kristmann,
nokkur á uppskeruhátíðum
enda verið að fagna þroska vín-
þrúgunnar og ásta-eplisins.
Leiklistarlíf var alltaf mikið
í þorpinu, flesta vetur var flutt
leikrit og voru listamennirnir
allir heimamenn, þó fengnir
væru oft leiðbeinendur að. Með
þessi leikrit var svo farið á nær-
liggjandi staði og þótti vel tak-
ast. Lagt var í stórverk eins og
t. d. Fjalla-Eyvind.
Sönglistin átti einnig sína full-
trúa hér.
Listamennirnir í Hveragerði,
lífs og liðnir, eru og verða sér
kapítuli í sögunni. Hvenær hann
verður skráður veit enginn, en
hér var „Unuhús" góðra lista á
löngum tíma. Mörg verk á
þjóðin unnin á þessum einkenni-
lega og fagra stað.
tóbak o. f]., ekki veit ég árang-
ur.
Sundlaugin. — Einn furðu-
fuglinn, sem kom til Hveragerð-
is á frumbýlingsárum þess, var
kempan Lárus J. Rist. Hann var
allur í leikfimi og líkamsrækt
(fyrirleit íþróttir, þar sem
keppnissj ónarmið ráða). Sund
var ein af uppáhaldsgreinum
Lárusar, enda var hann frægur
sundgarpur sjálfur. Hér var svo
sannarlega vert að hugsa um
sundið. Heita vatnið rann sjálf-
krafa hvert, sem þú vildir.
Og Lárus átti þessa dýrðlegu
bj artsýni, sem lokar augum fyrir
erfiðleikum og hefst handa.
Hans verk er hin 50 m. langa
sundlaug í Hveragerði. Laugar-
skarð er fagurt að sjá tilsýndar
vegna staðsetningar og húsið
ber stíl, þótt nú sé það ekki full-
komið lengur nema vegna síðari
Hin nýja ullarþvottastöð SÍS í Hverogerði. Hamarinn í baksýn. (Ljósm. K.E.)
Jóhannes, Gunnar, Höskuldur,
Kristinn, Ingunn, Ríkarður. —
Skáldsagan, ljóðið, ritgerðin,
myndlistin, tónlistin. Það hefði
verið létt verk að finna 15—20
stykki frambærilegra listamanna
þarna á tíma.
En svo kom þetta einkennilega
aftur. Eins og þeir komu án til-
efnis, hljóðlega. Þannig fóru
þeir sinn veg hver, einnig hljóð-
laust. Þeir hurfu einn og einn
inn á önnur svið, aðra staði.
Þó sitja nokkrir eftir enn.
Kannski hverfa þeir líka og
framleiðsla andlegra verðmæta
hverfur fyrir nytseminni.
En þeir settu svip á bæinn,
kringum þá var gestkvæmt.
Garður Kristmanns var sóttur af
hundruðum ferðamanna.
Alkunnar voru uppskeruíhá-
tíðir Hvergerðinga, samkvæmi
góð. Þar lögðu listamennirnir
alltaf til efni af margskonar
gerð.
Gamanbragir þeir, sem þarna
urðu til og voru fluttir almenn-
ingi, þóttu oft snjallir, en á
stöðum, þar sem fólk er næmara
fyrir sjálfsáliti sínu, myndi ein-
hverjum hafa þótt nærri sér
höggvið.
Hér var ekki verið að skera
utan af hlutunum og ávirðing-
ar borgaranna og listamannanna
sjálfra vægðarlaust dregnar
fram í dagsljósið. Ölteiti var
SKOLAR
LIKAMSRÆKT.
Þarna hefur lengi starfað
garðyrkjuskóli ríkisins að Reykj
úm. Margir ágætir garðyrkju-
menn hafa komið þaðan, ýmist
til að rækta betur og meir í
þorpinu sjálfu eða færa þessa
mennt á fjarlægari staði, þar
sem skilyrði voru. En það er
jarðhitinn, sem stendur undir
allri sögu þessa staðar í fjalls-
krikanum.
Það má kallast fastur liður í
áætlun ferðaskrifstofa að koma
við í Hveragerði, sjá gjósandi
borholur og Garðyrkjuskólann
á Reykjum. Ýmsar tilraunir
voru reyndar þar með ræktun
viðkvæmari tegunda, t. d. kaffi,
Árný Filippusdóttir.
viðbótar og endurbyggingar. —
Brjóstlíkan af Lárusi stendur nú
á brekkuhallanum yfir lauginni.
Hið mikilúðuga, kafskeggj aða
andlit skyggist yfir vatnsflötinn
og sér æsku og elli njóta lífsins
í óskalauginni.
Hann má vera ánægður lífs
og liðinn, gamli maðurinn, verk
hans var ekki til einkis unnið
frekar en Jónasar læknis.
Auðvitað gerði Ríkarður
myndina af Lárusi.
I sömu andrá og við nefnum
Lárus, má nefna hina fjölvísu
skólastýru Kvennaskólans á
Hverabökkum, Árnýju Filipus-
dóttur. Hún kom þarna upp og
starfrækti nokkur ár kvenna-
skóla, einkastofnun, sem setti
rósrauðan blæ á allt mannlíf
þorpsins um vetur. En skóli þessi
starfar ekki lengur. Árný heldur
þó enn uppi frægð staðarins
með hannyrðum og blóma-
myndagerð. Hún var sjálfkjörin
verndari listamanna og því trúi
ég ekki að nokkurt skáld hafi
soltið í Hveragerði hafi það átt
skjól á Hverabökkum. Hún er
ósínk, Árný. Og ég held það
sama gildi um langflesta íbúa
þorpsins.
Barna- og unglingaskóli er
þarna og myndarlegur. Hann er
sameiginlegur fyrir þorpið og
Olfusið. Börnin úr sveitinni eru
Framh. á 7. síðu.
Verkamaðurinn (5