Verkamaðurinn - 21.08.1964, Blaðsíða 5

Lérus Rist. Myndin tekin á Odd-
eyrartanga, þar sem hann fyrrum
hóf sundið fræga.
að eigendur veiSisvæSa Ölfusár
geri sér grein fyrir þætti hennar
í fjölgun fiska. Hún endar líf
sitt, Varmáin, í fangi Ölfusár
eftir aS hafa þrætt sig í gegnum
alls konar hömlur og áveitu-
skurSi „Foranna“ og skift um
nafn þar.
Þetta meS áttir er alltaf vanda-
mál. „ÞaS eru nú raunar engar
áttir í SkarSinu sjálfu, en aust-
an og norSan viS“, var einhvern
tíma sagt um LjósavatnsskarS.
í HveragerSi er suSriS lang
breiSast, og þess þarf, svo öll
rigningin komist í gegn. AustriS
og vestriS eru ósköp mjósaraleg
en norSriS er hálfdrættingur á
viS suSur. Nú sjá menn Surtsey
gjósa, hérumbil í hásuSur frá
þorpinu, en þess þarf ekki, nóg-
ar gufur á staSnum.
í heild er fallegt hér. En
Hamarinn var djásn staSarins
og fegurSarunnendur girtu
hann af og gróSursettu tré og
vörSu þær mörgu tegundir
grasa, sem töldu þaS stolt sitt
aS vaxa þarna. NeSan viS Ham-
arinn voru sléttir melar og ungir
menn höfSu lagt í þaS vinnu og
fé aS skapa þarna leikvang. En
svo kom hagkvæmnin, framtak-
iS, og reisti ullarþvottastöS þar
og þá grét huldan í hamrinum
og snéri sér til veggjar.
Aldrei hefSi listamanni dottiS
ullarþvottur í hug í sambandi
viS þennan staS. En raunhyggj-
an er fædd blind. Aftur á móti
setur ElliheimiliS myndarsvip á
þorpiS vegna snyrtilegrar um-
gengni.
FÓLKIÐ.
FólkiS er komiS á þennan
staS sitt af hverju landshorni.
Ég hygg aS hver sýsla, jafnvel
hreppur landsins, eigi þarna
fulltrúa. Þess vegna var þetta
allt svo lifandi, ferskt og
skemmtilegt. Persónuleikinn svo
sterkur í hverjum og einum, aS
þetta var eins og hópur sjálf-
stæSra ríkja, hvert heimili. Fólk
rann ekki saman í hóp, kastaSi
ekki einkennum landshluta síns.
FljótsdalshéraS leggur til for-
mann VerkalýSsfélagsins, NorS-
fjörSur hreppstjórann, VestfirS-
ir aSal verzlunarmennina og
SauSárkrókur bakarann. Skag-
firSingar smíSa hurSir og fleiri
trékúnstir ásamt fleirum og Ey-
firSingur stjórnar hæli N.L.F.Í.
Þannig mætti lengi telja. Og
listamennirnir voru auSvitaS
allra sveita kvikindi líka. AS ég
nú ekki tali um sjálfa undirstöS-
una, garSyrkjumennina.
Af þessu mikla sjálfstæSi ein-
staklinganna leiddi óneitanlega
árekstra. Pólitík hefur alltaf ver-
iS hörS hér og vægSarsmá.
Kannski gæti þjóðin lært ofur-
lítiS af Hvergerðingum og not-
fært sér gagnvart ríkisstjórn.
Hér hafa þeir þaS eins og Frakk-
ar höfðu það fyrir tíma De
Gaulle. Þeir reka miskunnar-
laust alla yfirmenn, sem þeim
líkar ekki við, og kannski hvort
sem er. Þetta veldur því, að em-
bættismenn hafa alltaf hita í
haldi, séu þeir teknir aftur,
halda þeir sér á mottunni.
Menn vinna aS sínu, hver í
Gunnar Benediktsson.
sinni gler og gullkistu. Ræktun
er höfuSverkefnið og færir
garðyrkj umenn á hverju strái.
FegurS garða og gróðurs í hús-
um, glerhúsum, vann svo mikla
aðdáun strax í upphafi, að þorp-
ið var kallað: GarSyrkju- og
listamannabær.
Því miður (já, hlæið). Stað-
urinn er að breytast í iðnaðar-
og garðyrkjuþorp. Ullarþvotta-
stöðin og væntanlegar viðbygg-
ingar munu taka æ fleiri menn
til sín. Nú vinna þar 10 manns.
Þarna er iðnfyrirtækið Magni,
sem framleiðir tjöld, svefnpoka,
teppi og barnaútifatnað o. fl.,
o. fl. Trésmiðja, steypustöð og
bifvélaverkstæði.
Þetta endar allt í hversdags-
leik, en rósirnar anga þó.
Og svo verður afgangur fólks-
ins þjónalið í „Mótelinu“, hótel-
inu, Hælinu. Þjónustan við
ferðafólkið heimtar sitt. En fjar-
skylt er það hinum sjálfstæðis-
fæddu innbúum. Og alls staðar
er hægt að fá keyptan hafra-
graut.
I
LiSTAMENN.
ÞaS mun algert einsdæmi aS
slíkur hópur listamanna safnist
saman á einum stað, eins og var
um tíma í HveragerSi.
Enginn mun fær að skýra,
hvers vegna. Þeir bara komu,
byggðu sér hús eða leigðu, og
voru þarna. Kannski var þetta
einkisvert í augum þorpsbúa, en
út á við var þetta auglýsing,
uppsláttur.
Þarna áttu flestar listgreinar
sinn fulltrúa, þarna voru þjóð-
frægir menn: Kristmann,
nokkur á uppskeruhátíðum
enda verið að fagna þroska vín-
þrúgunnar og ásta-eplisins.
Leiklistarlíf var alltaf mikið
í þorpinu, flesta vetur var flutt
leikrit og voru listamennirnir
allir heimamenn, þó fengnir
væru oft leiðbeinendur að. MeS
þessi leikrit var svo farið á nær-
liggjandi staði og þótti vel tak-
ast. Lagt var í stórverk eins og
t. d. Fj alla-Eyvind.
Sönglistin átti einnig sína full-
trúa hér.
Listamennirnir í HveragerSi,
lífs og liðnir, eru og verða sér
kapítuli í sögunni. Hvenær hann
verður skráður veit enginn, en
hér var „Unuhús“ góðra lista á
löngum tíma. Mörg verk á
þjóðin unnin á þessum einkenni-
lega og fagra stað.
tóhak o. fl., ekki veit ég árang-
ur.
Sundlaugin. — Einn furðu-
fuglinn, sem kom til Hveragerð-
is á frumbýlingsárum þess, var
kempan Lárus J. Rist. Hann var
allur í leikfimi og líkamsrækt
(fyrirleit íþróttir, þar sem
keppnissjónarmið ráða). Sund
var ein af uppáhaldsgreinum
Lárusar, enda var hann frægur
sundgarpur sjálfur. Hér var svo
sannarlega vert að hugsa um
sundið. Heita vatniS rann sjálf-
krafa hvert, sem þú vildir.
Og Lárus átti þessa dýrðlegu
bjartsýni, sem lokar augum fyrir
erfiðleikum og hefst handa.
Hans verk er hin 50 m. langa
sundlaug í Hveragerði. Laugar-
skarð er fagurt að sjá tilsýndar
vegna staðsetningar og húsið
ber stíl, þótt nú sé það ekki full-
komið lengur nema vegna síðari
Hin nýja ullarþvottastöð SÍS í Hveragerði. Hamarinn i baksýn. (Ljósm. K.E.)
Jóhannes, Gunnar, Höskuldur,
Kristinn, Ingunn, RíkarSur. —
Skáldsagan, lj óðið, ritgerðin,
myndlistin, tónlistin. ÞaS hefði
verið létt verk að finna 15—20
stykki frambærilegra listamanna
þarna á tíma.
En svo kom þetta einkennilega
aftur. Eins og þeir komu án til-
efnis, hljóðlega. Þannig fóru
þeir sinn veg hver, einnig hljóð-
laust. Þeir hurfu einn og einn
inn á önnur svið, aðra staði.
Þó sitja nokkrir eftir enn.
Kannski hverfa þeir líka og
framleiðsla andlegra verðmæta
hverfur fyrir nytseminni.
En þeir settu svip á bæinn,
kringum þá var gestkvæmt.
GarSur Kristmanns var sóttur af
hundruðum ferðamanna.
Alkunnar voru uppskeruíhá-
tíðir HvergerSinga, samkvæmi
góð. Þar lögðu listamennirnir
alltaf til efni af margskonar
gerð.
Gamanbragir þeir, sem þarna
urðu til og voru fluttir almenn-
ingi, þóttu oft snjallir, en á
stöðum, þar sem fólk er næmara
fyrir sjálfsáliti sínu, myndi ein-
hverjum hafa þótt nærri sér
höggvið.
Hér var ekki verið að skera
utan af hlutunum og ávirðing-
ar borgaranna og listamannanna
sjálfra vægðarlaust dregnar
fram í dagsljósið. Ölteiti var
SKÓLAR — LÍKAMSRÆKT.
Þarna hefur lengi starfað
garðyrkj uskóli ríkisins að Reykj
úm. Margir ágætir garðyrkju-
menn hafa komið þaðan, ýmist
til að rækta betur og meir í
þorpinu sjálfu eSa færa þessa
mennt á fjarlægari staði, þar
sem skilyrði voru. En það er
jarðhitinn, sem stendur undir
allri sögu þessa staðar í fjalls-
krikanum.
ÞaS má kallast fastur liður í
áætlun ferðaskrifstofa að koma
við í HveragerSi, sjá gjósandi
borholur og GarSyrkjuskólann
á Reykjum. Ýmsar tilraunir
voru reyndar þar með ræktun
viðkvæmari tegunda, t. d. kaffi,
Árný Filippusdóttir.
viðbótar og endurbyggingar. —
Brjóstlíkan af Lárusi stendur nú
á brekkuhallanum yfir lauginni.
HiS mikilúðuga, kafskeggjaSa
andlit skyggist yfir vatnsflötinn
og sér æsku og elli njóta lífsins
í óskalauginni.
Hann má vera ánægður lífs
og liðinn, gamli maðurinn, verk
hans var ekki til einkis unniS
frekar en Jónasar læknis.
AuSvitaS gerði RíkarSur
myndina af Lárusi.
í sömu andrá og við nefnum
Lárus, má nefna hina fjölvísu
skólastýru Kvennaskólans á
Hverabökkum, Árnýju Filipus-
dóttur. Hún kom þarna upp og
starfrækti nokkur ár kvenna-
skóla, einkastofnun, sem setti
rósrauðan blæ á allt mannlíf
þorpsins um vetur. En skóli þessi
starfar ekki lengur. Árný heldur
þó enn uppi frægS staðarins
meS hannyrSum og blóma-
myndagerð. Hún var sjálfkjörin
verndari listamanna og því trúi
ég ekki að nokkurt skáld hafi
soltið í HveragerSi hafi þaS átt
skjól á Hverabökkum. Hún er
ósínk, Árný. Og ég held það
sama gildi um langflesta íbúa
þorpsins.
Barna- og unglingaskóli er
þarna og myndarlegur. Hann er
sameiginlegur fyrir þorpið og
ÖlfusiS. Bömin úr sveitinni eru
Framh. á 7. síðu.
Föstudagur 21. ógúst 1964
Verkamaðurinn (5