Verkamaðurinn - 22.10.1964, Side 2

eÓKIN UM KJARVAL
r ---------—
A
sjónskífunni
Thor Vilhjálmsson hefur
skrifað bók, sem heitir: Kjarval,
og Helgafell gefið út. Bók, sem
brennur í höndum manns, eldur
hinnar stóru listar. Myndir af
málverkum Kjarvals, í litum og
án, myndir af teikningum hans.
Þetta eru formálsorð bókar-
innar um Kjarval, tekin upp úr
bók hans, Grjót, frá 1908. Kann-
ske verða öll önnur skilgrein-
ingarorð óþörf. Kjarval segir
hér sjálfur sögu köllunar sinnar.
Köllunar, sem margir fá, en
fáir hafa manndóm til aS hlýSa.
Hann hlýddi henni og því er
hann hinn stóri — Kjarval.
„Og þá fyrst byrjaSi landiS
aS eiga þjóð.“ Og hversu undar-
leg og furðum leikin er hún þessi
þjóð. Lengst af fámennur hópur
manna, dreifður um strendur og
dali, einangruð frá umheimi,
einangruð í dölum sínum og á
ströndum mikilla sæva. En hún
hefur á hverri öld eignast syni,
sem hlaðnir hafa verið svo ofur-
mannlegri orku, að helzt líkist
því eldfjalli, sem komið er að
gosi með feiknstöfum. Hvaðan
er þessum mönnum komið slíkt
ofurmagn tilfinninga?
Þegar norrænir víkingar,
brennuvargar og barkabítar,
ruddust upp úr skipum sínum,
úfnir og skítugir inn yfir hið
græna land, írland, brennandi,
myrðandi og rænandi, tóku þeir
með sér dætur þessa kristfjálga
lands, allt frá konunga- og
klerka niSur í dætur búandkarla
og fiskimanna, þeir höfðu þær
á burt með sér hingað og þær
frjóvguðust af sæði þeirra gegn
vilja sínum, trylltar af skelfingu
og viðbjóS.i. Getur ekki veriS
áð þá hafi skapast það brim
andstæðra tilfinninga, sem hlaut
að skjóta upp kolli í sálum af-
komenda? Er ekki þaðan runn-
ið hið alltsprengjandi ofhlæði
margslunginna kennda, sem svo
margir Islendingar hafa verið
haldnir á öllum öldum og brot-
izt hefur út á svo margs konar
Myndir í orðum úr lífi hans, úr
hugmyndaheimi hans. Hve
furðuleg bók í látlausri fegurð
sinni og einstæðu öfgum. En
eftir hana veit maður, vissi hann
það ekki áður, að Kjarval er
listamaður aldanna.
hátt? En þegar bezt lætur og ein-
staklingurinn, sem þennan arf
hlaut, var um leið gæddur snilld
listamannsins, svo hann gat
hamið hin óræðu öfl og veitt
þeim frá sál sinni í þröngum far-
vegi listar, þá skópust hér þau
verk, sem eru á heimsmæli-
kvarða. ViS getum tekið Eddur
og sögur hinna fyrstu ritalda og
haldið áfram öld af öld allt til
Matthíasar, Einars Ben., Þór-
bergs, Kiljans og Kjarvals.
Því miður tókst ekki ailtaf svo
vel til, og orkan, fítonsandinn
brauzt út í alls konar ranghverf-
um, brjálaSri auðgræðgi,
drykkjuæði, geðveiki og alls
konar skrítilegheitum kraft-
ídíóta. En arfurinn er stór, hvert
sem hans er að leita.
Með Kjarval er auðséð aS hin
tröllaukna náttúra landsins,
vefst inn í líf hans og mótar það
og hann endurskapar svo þau
áhrif og gefur okkur í verki sínu
aftur þessa náttúru eins og hún
birtist honum í ölduróti hug-
sýna. Hann hefur fremur öðrum
lokið upp augum okkar, því við
vissum ekki fyrr hvað ísland er.
Og þótt eftirprentun mynda í
bók, jafnvel þótt í litum sé, gefi
eins og hér, innsýn í mikilleik
málarans, er það aldrei nema
svipur hjá sjón hjá sjálfu mál-
verkinu. En þó sýnir þessi bók
óumdeilanlega, að Kjarval er
snillingur í fremstu röð á heims-
máli ÞaS sanna myndir í þessari
bók: Á Hulduströndum, íslands
lag, Þingvallamyndirnar, Blóm-
móðir bezta. Já, þær sanna það
allar.
aður myndskoðari. Hann hefur
því góða aðstöðu til að rita um
Kjarval og hann hefur lagt í
það sál sína. Hann ann Kjarval,
gjörþekkir hann og metur að
verðleikum. Thor tókst að Ijúka
u,pp jyrir okkur nýjum heimi,
opna fyrir okkur dyr að leynd-
ardómi Kjarvals, hinni óskýran-
legu töfraveröld, sem málarinn
lifir í. Veröld, sem að vísu blas-
ir við í myndum hans, en okk-
ur skortir þó skyggni, langflesta,
til að sjá alla. Fyrir þetta sjón-
gler ber að þakka rithöfundinum
Thor.
En hér er ekki að finna hinn
venjulega stíl Thors, hann átti
ekki við. Hér er allt í hamför-
um, líkingamáli, myndum. Og
hér á síðum talar sjálfur Kjar-
val mikið, bæði beint og svo
það, sem tekið er upp úr bókum
hans, Grjótunum, til skýringa.
Kannski mætti líkja tilraun
Thors til aS sýna okkur Kjarval,
við það, að einhver vildi sýna
okkur landslag, úr flugvél, það
væri sólskin, éljagangur, þoka,
sviptibyljir, uppstreymi og tóma
rúm. — Allt í hamförum, allt
sterkt, en þó að fararlokum stæði
þetta landslag undarlega skýrt
og ógleymanlegt fyrir sjónum.
HvaS um gildir. Bókin, Kjarval,
er kjörgripur.
Flestar skoðanir eru komnar
til okkar meir og minna frá öðr-
um, óafvitandi, a. m. k. hjá flest-
um. Einstaka menn eru svo sterk
ir áhrifavaldar, að þeir móta
viðhorf og trú, kannski margra
kynslóða (Betur að Thor gerðist
einn þeirra meS þessu verki.).
Því hefur t. d. verið haldið
að okkur og við trúað því, að
hér hafi aldrei verið til nema
ein listgrein, þ. e. orðlist. Þetta
er þó rangt. Myndlist hefur ver-
ið rækt frá upphafi í margskon-
ar formum. Hitt er svo annað
mál, að margt kann að hafa ver-
ið fálmandi. Sjálfmenntað al-
þýðufólk skóp sína myndlist,
skar hana í tré, óf hana í klæði,
en það kunni líka á liti. Og öll
myndlist okkar á samfellda sögu,
þó tilraunin mikla að skapa
hana nái fyrst hámarki á
vorum dögum. Hámarkið er
Kjarval.
Að lokum, þökk fyrir bókina
um hinn himingjósandi regin-
hver, Jóhannes Sveinsson Kjar-
val. k.
Vindur í leik að laufum
Gaman var að koma út sl. mið
vikudagsmorgun. Vindur var
hvass af suðri og hann kom hér
út HafnarstrætiS með fangið
fullt af leikspilum. Bréf, plast-
pokar, laufblöð o. fl. o. fl. Hann
beygði með þessi leikföng fyrir
hornið hjá sjoppunni og fram
hjá Electro co. og allt yfir að
Hljóðfærahúsinu, ætlaði með
það suður Skipagötu, en þá kom
annar strengur þar út og snerl
öllu dótinu við. Þá myndaðist
mikill hringdans bréfa og laufa
á stéttinni hjá nýju fataverzlun-
inni hans Jóns M. Ruslið var
þurrt og létt og vindurinn hafði
afar gaman af að leika sér að
því. En hann lét sér ekki nægja
það, sem til féllst á götunum,
hann brá sér inn í port og stiga-
króka og sótti meira til að þyrla
upp og það varð enn meiri hring-
dans. En svo gerði vindurinn
það, sem hann mátti ekki. Hann
tók hattana af ærðuverðugum
borgurum og hrærði þeim sam-
an við annað rusl, svo eigandinn
varð að fara í slagsmál við
ruslið og vindinn, til að ná hatt-
inum úr þessum solli, því höttum
þykir líka voða gaman að dansa
svona hringdans í haustvindi.
Sunnanvindinum varð vel til
veiði, því nóg er til af rusli, sé
vel leitað og líka fádæmin öll af
ryki, sem er ágætt í bland fyrir
vinda, en hábölvað fyrir blaða-
menn.
Dátt var dansinn stíginn á
torginu. Svo kom rigningin og
skakkaði leikinn.
Skrípaleikur
Ríkisútvarpsins
Ríkisútvarpið byggir afkomu
sína að einhverju leiti á inn-
heimtu afnotagjalda hjá tækja-
eigendum. En þetta er allt voða-
legt basl. Fjöldi manna hefur
tæki, sem ekki eru á skrá og
hinir eru sauSþráir að borga.
Þá er tekið lögtak og það er al-
veg hræðileg skömm að láta taka
hjá sér lögtak. En þú virðist
mega eiga 10 tæki heima og
hafa öll í gangi fyrir sama gjald,
já, og fara meS transistorinn út
í bílinn og hlusta þar. En ef
tækið fær orku frá bílnum (sem
er annað heimili þitt) þá verður
þú að borga af tveim tækjum.
Einkennilegt það.
En mér finnst, að útvarpið
ætti að heimta af okkur tvöfalt
árgjald hér nyrðra eftir að
skyggja tekur á hausti. Við bú-
um þá við algjörlega ívöfalda
dagskrá. Erlend stöð á sömu
bylgju sér okkur fyrir sama há-
vaða og útv. Reykjavík. Sam-
þykkt?
Qull
Ármann Dalmannsson hefur
enn hugsað til okkar. Ferðalag
suður og afmæli eru uppistaðan:
Gull í tá, þér lið skal ljá,
láta frá mér senda
sölnuð, fáein sumarstrá,
sem ég á að henda.
Á suðurleið vorið 1964.
Kveð ég bæði hól og hlíð,
hefi Eyjafjörð að baki.
Yfir honum alla tíð
englar drottins stöðugt vaki.
Mælifells er hnúkur hár,
horfir sólu móti,
þó að stöðugt öld sem ár
um hann vindar þjóti.
Tiginn mænir Tindastóll
til Glerhallarvíkur.
Þar er sérhver hæð og hóll
af huldum auði ríkur.
Horfi ég á Húnaþing
hátíðlega skarta,
fagurbláum fjallahring
og flóann spegilbjarta.
Bjart er nú um BorgarfjörS,
Brákarpollur spegilsléttur.
Dreifir sér um haga hjörð.
Heyra má að grasið sprettur.
ÁSur fyr hér oft ég fann
,ilm úr túni og haga.
Borgarfirði enn ég ann
eins og forðum daga.
Eftir sjötugsafmælið 12. þ. m.
I afmælinu engir sáust kenndir,
en ilm af blómum sérhver gestur
fann.
Ármann hér með ástarþakkir
sendir
öllum kunningjum, sem glöddu
hann.
Verkamaðurinn
En hvað um hiut Thors í bók-
inni? Thor Vilhjálmsson er á-
gætur rithöfundur og langþjálf-
götu 5, Akureyri, simí
1516.
Vikublað. — Útgefendur: Sósíalista-
lélag Akureyrar og Fulltrúaráð Alþýðu-
bandalagsms í Norðurlandskjördæmi
eystra. Skrifstofa blaðsins er i Brekku-
Ritstjórar: Þorsteinn Jónatansson (áb.) uf
Kristján Einarsson frá Djúpalæk. — Áskriftarverð kr. 100.00 árgangurinn. —
Lausasöluverð kr. 2.00 eintakið. -— Biaðið kemur að jafnaði út á föstudögum. —
Prentað í Prentsmiðju Biörns Jónssonar h.f., Akureyri.
„Ein af vœttum landsins var kona. Hún var göfugust þeirra allra,
og þegar hinar vœttirnar fóru hamfórum um landið, sat hún í há-
fjöllum hnípin og sorgmœdd og hugsaði um afdrifin vesalinganna
niðri á láglendinu. Og hún fór þá sjálf til þess að vekja þá, en
henni gekk það illa, því að fólkið gat ekki vakað nema örlitla stund.
Hún varð að hverfa frá. Yfirkomin af harmi liélt hún á leið til fjalL-
anna aftur, en á leiðinni fann hún dálítinn kotbœ og þar var lítill
drengur, og hann opnaði undir eins augun, þegar hún snerti hann
með sprota sínum. Hann skildi hana og vildi vaka. Og konan varð
glöð yfir þessum litla sigri. Hún tók drenginn sér í fang og bless-
aði hann, og sorgartárin hennar hrundu niður á enni sveinsins, og
hann fann ylinn úr þeim leggja um sig. Og þráin og ástin til fjall-
konunnar fögru, gagntók hann allan. Nú langaði hann ekki að sofa
lengur, nú langaði hann að vekja þá, sem sváfu. — Og hann byrjaði
á að kveða, ósköp lágt fyrst ■— en svo hœrra og sterkara — og
Ijóðin urðu þrungin afli grimmra endurminninga og bjartra vona
og hugsjóna og fólkið rumskaði og smám saman tóku allir undir
með honum og vildu vaka, og þá fyrst byrjaði landið að eiga þjóð.“
2) Verkamaðurinn
Föstudagur 22. október 1964